9. Reseptor funksiyası. Orqanizmin hüceyrələrinə tənzimedici amillərin
(hormonlar, sinir mediatorları) təsiri həmin amillərlə seçici surətdə birləşmək
qabiliyyətinə malik olan spesifik zülallar vasitəsilə həyata keçirilir. Bunlara
reseptorlar deyilir.
Zülalların bütün funksiyalarını təkcə yuxarıda sadalananlarla məhdud-
laşdırmaq olmaz. Bunlardan əlavə, zülallar orqanizmin maye mühitində (qan,
limfa, hüceyrəarası maye) və hüceyrədaxili mühitdə onkotik təzyiqin və pH-ın
tənzimində iştirak edir. Zülalların tənzimedici funksiyası da təkcə fermentlər və
hormonlarla əlaqədar deyil; məlumdur ki, hüceyrə genomunun fəallığı zülal
tərkibli tənzimedicilər vasitəsilə idarə edilir. Bəzi polipeptidlər fermentlərin
fəallığını inhibisiya etməklə, onların təsirini tənzimləyir. Heyvan və mikro-
orqanizm mənşəli bəzi zülallar orqanizmə toksik təsir göstərmək xassəsinə
malikdir. Bunlara ilan zəhərini və difteriya toksinini misal göstərmək olar.
Beləliklə, zülalların funksiyalarının yuxarıda verilən natamam siyahısı onların
həyat üçün müstəsna dərəcədə əhəmiyyətli olduğunu sübut edir. Əgər nuklein
turşularının hüceyrə bölünməsi, zülal biosintezi, çoxalma və əlamətlərin nəsil-
dən-nəslə verilməsi kimi mühüm həyati proseslərdə sərbəst şəkildə deyil,
zülallarla kompleks birləşmə halında iştirak etdiyini nəzərə alsaq, onda bu iki
biopolimer qrupundan hansının daha yüksək bioloji əhəmiyyətə malik olduğu
haqqında sual verməyin mənasız olduğu üzə çıxar.
4.2. ORQANİZMDƏ VƏ MÜXTƏLİF TOXUMALARDA ZÜLALLARIN MİQDARI Canlı orqanizminin ümumi kütləsinin böyük hissəsini zülallar təşkil edir.
Heyvan orqanizminin ümumi kütləsinin 25%-ə qədəri, quru kütləsinin isə 45-
50%-i zülallardan ibarətdir. Mikroorqanizmlərdə və bitkilərdə heyvan və insan
orqanizmindəkinə nisbətən az zülal olur. Lakin onların miqdarca azlığı heç də
həyat üçün əhəmiyyətinin az olduğunu göstərmir.
Zülallara bütün toxuma və orqanlarda təsadüf edilir. Qığırdağın, sümüyün,
tüklərin, dırnaq və buynuz toxumasının tərkibində aşkar edilən və suda həll
olmayan bir sıra maddələr də kimyəvi tərkibinə və bəzi digər xassələrinə görə
zülallar qrupuna aiddir. Lakin müxtəlif toxumalarda olan zülallar həm fiziki-
kimyəvi xassələrinə, həm də miqdarlarına görə bir-birindən fərqlənir.
Əzələlərdə, dalaqda, böyrəklərdə və ağciyərdə zülalların miqdarı quru kütləyə
görə 70-80%-ə çatdığı haqda, sümük və piy toxumasında bundan xeyli az zülal
olur (cədvəl 4.2).
Zülallar hüceyrə orqanoidləri arasında da qeyri-bərabər miqdarda paylanır;
adətən hüceyrə şirəsində (hialoplazma) onların miqdarı daha çox olur. Müxtəlif
hüceyrə orqanoidlərində olan zülalların miqdarı həmin orqanoidlərin ölçülərin-
dən və miqdarından asılıdır. 4.3-cü cədvəldə müxtəlif hüceyrə orqanoidlərində
olan zülalların ümumi hüceyrəyə görə faizlə miqdarı verilmişdir.
