Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

4.5.4. AMİNTURŞULARIN ÜMUMİ KİMYƏVİ XASSƏLƏRİ 
Aminturşular amfoter birləşmələr olduqlarına görə, həm turşulara, həm də 
əsaslara xas olan kimyəvi reaksiyalara girə bilirlər. Karboksil qrupuna malik 
olan bütün üzvi birləşmələr kimi, aminturşular da əsaslarla reaksiyaya girib, 
duz əmələ gətirir: 

---

128 
Üzvi turşuların digər növləri kimi, aminturşular spirtlərlə reaksiyaya girib, 
mürəkkəb efirlərə çevrilə bilir: 


-aminturşu metil spirti

-aminturşunun metil efiri 
Aminturşuların efirləşmə reaksiyası turş mühitdə baş verir. Bundan ötrü 
katalizator kimi, qaz halında olan hidrogen-xloriddən istifadə edilir. Bu zaman 
hidrogen-xloridlə aminturşunun amin qrupu arasında reaksiya gedir; nəticədə, 
ilk mərhələdə alınan efir hidroxlorid birləşməsi şəklində olur; sərbəst efir əldə 
etmək üçün bu birləşməyə qaz halında olan ammonyak vasitəsilə təsir 
göstərilir: 

-Aminturşuların metil efirləri üzvi həlledicilərdə yaxşı həll olur və 
asanlıqla buxarlanır. Aminturşuları ayırmaq üçün ilk dəfə E.Fişerin (1901) 
işləyib hazırladığı kondensasiya üsulu bu birləşmələrin metil efirinin uçuculuq 
xassəsinə əsaslanır. Məsələn, qlisin aminturşusu kifayət qədər yüksək 
temperaturda (292
˚
C) əriyən bərk maddədir; qlisinin metil efiri isə maye 
halında olub, 130
˚
C temperaturda qaynayır. Bu xassəsindən istifadə etməklə, 
qlisini zülal hidrolizatından ayırmaq mümkündür. Hazırda zülal hidrolizatının 
aminturşu 
tərkibini 
müəyyənləşdirmək 
üçün 

-aminturşuların 
efir 
törəmələrinin qazlı-mayeli xromatoqrafiyası üsulundan geniş istifadə edilir. 

-Aminturşuların karboksil qruplarının amidləşmə və dekarboksilləşmə 
reaksiyalarının biokimyəvi baxımdan böyük əhəmiyyəti vardır. Çünki bu 
reaksiyalar canlı orqanizmlərdə də baş verir. Canlı toxumalarında asparagin və 
qlutamin turşularının amidləşmə reaksiyaları müvafiq fermentlərin təsiri 
altında ATF-dən alınan enerji hesabına həyata keçir: 

---

129 
Aminturşuların karboksil qrupunu itirməsi (dekarboksilləşmə reaksiyası) 
nəticəsində əmələ gələn məhsullar b i o g e n a m i n l ə r adlanır: 
Biogen aminlərin əksəriyyəti yüksək bioloji aktivliyə malikdir. Məsələn, 
histidinin dekarboksilləşməsi nəticəsində əmələ gələn h i s t a m i n
damarların tonusunu azaldır (damargenişləndirici təsir göstərir) və damar 
divarının keçiriciliyini artırır. Adətən histamin iltihabi proses olan sahələrdə 
daha çox əmələ gəlir; iltihab ocağında damarları genişləndirmək və damar 
divarının keçiriciliyini artırmaqla, buraya leykositlərin emiqrasiyasını (formalı 
elementlərin qan damarlarından hüceyrəarası sahəyə gəlməsi və oradakı 
hərəkəti) sürətləndirir. Histamin mədə şirəsinin tərkibinə sekresiya edilən 
xlorid turşusunun miqdarını artırır, allergik reaksiyaların və ağrı sindromunun 
əmələ gəlməsində iştirak edir. Arı zəhərinin törətdiyi 
ağrı və iltihabi proses onun tərkibində olan histaminin 
təsiri ilə əlaqədardır. Bir sıra başqa zəhərli canlıların 
zəhərlərinin də tərkibində histamin olur; çovdar 
mahmızının (taxılda xəstəlik törədən göbələkcik növü) 
tərkibində histaminin miqdarı xüsusilə çoxdur. 
Lizin və ornitinin dekarboksilləşməsi nəticəsində əmələ gələn biogen 
aminlər 
–
kadaverin və putressin 
–
tibbi biokimya baxımından müəyyən maraq 
doğurur. Kadaverin və putressin meyit zülallarının çürüməsi zamanı əmələ 
gələn və çürümüş ətə xarakterik iy verən maddələrdir. Onların adları da 
buradan götürülmüşdür (latınca: 
cadaver
–
meyit, 
putresko
–
çürümə); uzun 
müddət saxlanmış ətdə toplanan karaverin və putressin insanın zəhərlənməsinə 
səbəb ola bilər. 

---

130 
İnsanın bağırsaqlarında mikroorqanizmlərin həyat fəaliyyəti nəticəsində 
müəyyən qədər kadaverin və putressin (həmçinin digər aminlər) əmələ gəlir. 
Normal halda bu məhsullar bağırsaqların selikli qişa hüceyrələrində və 
qaraciyərdə asanlıqla zərərsizləşdirilir (bu birləşmələrin zərərsizləşdirilməsi 
oksidləşməklə dezaminləşmə, asetilləşmə və b. reaksiyalarla əlaqədardır). 
Həzm sisteminin bəzi xəstəlikləri zamanı bağırsaqlarda aminlərin əmələ 
gəlməsi prosesi olduqca sürətlənir. Bu zaman həzm sistemindən qana sorulan 
aminlərin zərərsizləşdirilməmiş hissəsi qan dövranı vasitəsilə orqanizmə 
yayılıb, b a ğ ı r s a q a u t o i n t o k s i k a s i y a s ı törədə bilər.