Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

4.5.2. ZÜLAL TÖRƏTMƏYƏN (QEYRİ-PROTEİNOGEN) AMİNTURŞULAR 
Canlı orqanizmlərdə aşkar edilmiş aminturşuların əksəriyyəti zülalların 
strukturuna daxil olmur. Onların növləri çox olsa da, orqanizmdəki miqdarı 
proteinogen (zülaltörədici) aminturşulara nisbətən xeyli azdır. Lakin bu 
aminturşuların bəzi növləri metabolizm proseslərində mühüm bioloji funk-
siyaları yerinə yetirir. Aşağıda zülalların strukturuna daxil olmayan amintur-
şuların ən mühüm növləri haqqında məlumat veririk. 

- a l a n i n 
–
koenzim A-nın, pantoten turşusunun (B
3
vitamini), karnozin 
və anserinin tərkibinə daxil olur; insan orqanizmində 

-alanin sərbəst şəkildə 
də aşkar edilmişdir; bu aminturşu mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyətinə 
tormozlayıcı təsir göstərir. 

-alanin (

-aminpropion turşusu) 
L - o r n i t i n
–
orqanizmdə argininin parçalanması nəticəsində əmələ 
gəlir (arginaza fermentinin təsiri altında); karbamidin sintezi (ammonyakın 
zərərsizləşdirilməsi) prosesində iştirak edir; bəzi alkaloidlərin və qramisidin 
adlanan antibiotikin tərkibinə daxildir. 

---

122 
L-ornitin (

, 

-diamin-valerian turşusu) 
H o m o s i s t e i n (2-amin-4-merkaptoyağ turşusu) sisteinin biosintezinin 
aralıq məhsuludur. 
Homosistein 
 
S i s t e i n i l s u l f i n t u r ş u s u (

-amin-

-sulfopropion turşusu)
–
sisteinin katabolizmində aralıq məhsuldur. 
Sisteinilsulfin turşusu 
 
H o m o s e r i n (

-amin-

-hidroksiyağ turşusu) 
–
treonin, asparagin 
turşusu və metioninin katabolizmində aralıq məhsullardan biridir. 
Homoserin 
 
L - s i t r u l l i n
–
karbamid sintezinin aralıq məhsullarından biridir; 
sərbəst şəkildə qarpız şirəsinin tərkibində aşkar edilmişdir; aminturşunun adı 
da alınma mənbəyi ilə əlaqədardır (latınca: 
Citrullis
vulgaris
–
qarpız). 
L-sitrullin (

-amin-

-karbamidvalerian turşusu) 
 

-A m i n-y a ğ t u r ş u s u 
–
insanın və bütün məməlilərin, quşların və 
bəzi suda-quruda yaşayan heyvanların beyin toxumasında, həmçinin bir sıra 
bitkilərdə olur. Beyində qlutamin turşusunun qlutamatdekarboksilaza 
fermentinin təsiri altında baş verən karboksilsizləşməsi nəticəsində əmələ gəlir. 
Qlutamin turşusu

-amin-yağ turşusu 

---

123 

-Amin-yağ turşusu (QAYT) insan və heyvanlarda tormozlayıcı sinir 
impulslarının ötürülməsində iştirak edir, yəni neyromediator funksiyası daşıyır. 
Mərkəzi sinir sistemində metabolizm prosesinin normal gedişi QAYT-ın 
miqdarından asılıdır. Bu neyromediatorun təsiri nəticəsində baş beyin toxuma-
larında enerjiyaranma prosesləri sürətlənir, beyində oksigen və qlükozanın sərf 
edilməsi artır, tənəffüs fermentləri aktivləşir, beynin qan dövranı yaxşılaşır və 
buradan metabolizmin toksik məhsullarının xaric olması stimulyasiya edilir. 
Əczaçılıq sənayesində QAYT-ın dərman preparatları (“Aminalon”, 
“Qammalon”) istehsal edilir. 
D i o k s i f e n i l a l a n i n
–
tirozin metabolizminin aralıq məhsul-
larından biridir; orqanizmdə katexolaminlərin (adrenalin, noradrenalin) və 
melanin piqmentinin sintezinə sərf edilir. Bundan əlavə, dioksifenilalanin 
mərkəzi sinir sisteminin fəaliyyətində müstəqil neyromediator kimi iştirak edir.
Dioksifenilalanin (3,4-dihidroksifenilalanin)