Гейд етмяк лазымдыр ки, биоэен елементлярин даща эениш йайылмасы тяснифатына эюря, бу елементляр 2 група бюлцнцр: 1) макроелементляр (мигдары 0,001%-дян артыг оланлар) вя 2) микроелементляр

 
 
Şəkil 4.6. 

-strukturun sxematik təsviri. 
a 
–
 paralel 

-struktur; b 
–
 antiparalel 

-struktur 
 
3. Zülalların üçüncülü quruluşu.
Yuxarıda göstərildiyi kimi, polipeptid 
zəncirlərində spirallaşmış və spirallaşmamış hissəciklər bir-birilə növbələnir. 
Bunun nəticəsində zülal molekulları yumaq və ya kələf forması alır; zülal 
molekullarının belə fəza strukturu polipeptid zəncirinin bir-birindən uzaqda 
yerləşən hissələri arasında yaranan molekuldaxili rabitələr sayəsində mühafizə 
edilir. 
Zülal molekulunu təşkil edən polipeptid zəncirlərinin müxtəlif hissələri 
arasındakı rabitələr sayəsində formalaşan nisbi-sabit fəza strukturu üçüncülü 

---

150 
struktur adlanır.
Zülallar üçüncülü strukturlarına görə 2 qrupa bölünür: 1) 
qlobulyar
və 
2) 
fibrillyar
zülallar. 
Qlobulyar zülallar çox vaxt ellips şəklində, fibrillyar zülallar isə uzunsov 
(çöpcük və ya mil formalı) olur. Çox vaxt qlobulyar zülalların molekullarında 

-spiral, fibrillyar zülalda isə 

-struktur əlamətləri üstünlük təşkil edir. Lakin 
bu cəhətdən istisna təşkil edən zülallar da vardır. Məsələn, 

-keratin və 
tropomiozinlər (əzələ zülallarının bir növü) fibrillyar zülallar qrupuna aid olsa 
da, onların ikincili strukturunda 

-spirallar üstünlük təşkil edir. Spirallaşma 
nəticəsində polipeptid zəncirlərinin uzunluğu təxminən 4 dəfə azalır, üçüncülü 
strukturun formalaşması isə zülal molekulunun daha da yığcam görünüş və 
forma əldə etməsinə səbəb olur. 
Üçüncülü strukturu tədqiq edilən ilk zülali maddə 
–
kaşalot (dişli balinalar 
qrupundan olan dəniz heyvanı) mioqlobinidir. Mioqlobin molekulu (nisbi 
kütləsi 16700) tərkibinə 151 amin-
turşu qalığı daxil olan yeganə 
polipeptid zəncirindən ibarətdir. 
C.Kendryunun apardığı rentgen-
struktur analizlərdən aydın olmuş-
dur ki, mioqlobinin polipeptid 
zənciri yumağa bənzəyən borucuq 
şəklində olub, prostetik qrup funk-
siyası daşıyan hemə sarınmış və-
ziyyətdədir (şəkil 4.7). Prostetik 
qrupunun oksigenlə birləşmə qabi-
liyyətinə malik olması sayəsində, 
mioqlobin əzələlər üçün ehtiyat 
oksigen 
mənbəyi 
funksiyası 
daşıyır. 
Üçüncülü struktur tam 
aydınlaşdırılmış 
zülallara 
pepsin, tripsin, ximotripsin, 
lizosim, sitoxrom C, kar-
boanhidraza, aspartatamin-
transferaza, insan immuno-
qlobininin bəzi fraqmentləri 
və bir çox digər zülallar 
aiddir. 
Zülalların 
üçüncülü 
strukturunun əmələ gəlmə-
sində hidrogen, disulfid, ion 
rabitələri və molekullararası 
cazibə qüvvələri (hidrofob 
qarşılıqlı təsirlər) iştirak 
edir (şəkil 4.8).