Gospodarka I polityka przestrzenna

Środowisko przyrodnicze Polski cechuje znacząca różnorodność krajobrazu, duża różnorodność biologiczna i silne zróżnicowanie pokrywy glebowej. Lesistość kraju jest niezbyt duża (ok. 30%) i wykazuje istotne zróżnicowanie przestrzenne. Najsilniej zalesione są obszary górskie i pojezierza, a najsłabiej obszary nizinne w środkowej części kraju. Wśród obszarów prawnie chronionych, które zajmują łącznie około jedną trzecią terytorium kraju, jedynie nieznaczną część stanowią najskuteczniej chronione parki narodowe i rezerwaty przyrody. W użytkowaniu terenu największy udział mają użytki rolne, wśród których dominują grunty orne. Jakość gleb użytkowanych rolniczo na większości terytorium kraju nie jest zbyt wysoka. Przeważają gleby średnich klas bonitacyjnych, a w niektórych regionach (zwłaszcza na Mazowszu) duży udział mają gleby słabe.

Stan środowiska przyrodniczego z roku na rok ulega stałej poprawie, lecz nie jest jeszcze zadowalający, szczególnie na obszarach najsilniej uprzemysłowionych. W ostatnich latach znacząco zmniejszyła się emisja zanieczyszczeń powietrza oraz wielkość zrzutu nieoczyszczanych ścieków. Jest to związane zarazem z ograniczaniem działalności w najbardziej uciążliwych dla środowiska branżach przemysłu i górnictwa, jak również z konsekwentnym realizowaniem polityki ekologicznej państwa oraz wprowadzaniem nowoczesnych technologii. Znacznie wolniejszy postęp zanotowano w dziedzinie zagospodarowania odpadów. Zanieczyszczenie środowiska jest przestrzennie silnie zróżnicowane. Obok obszarów silnie zdegradowanych, cechujących się wysokim zanieczyszczeniem powietrza, wód i gleb (okręgi przemysłowe i największe aglomeracje), koncentrujących się głównie w południowej części kraju, znaczący udział mają obszary cenne przyrodniczo, o wysokim poziomie lesistości i niezbyt silnie skażone.

Od końca lat 80. obserwuje się stałą poprawę czystości wszystkich elementów składowych środowiska, jak również rozwój systemu obszarów chronionych. Wydaje się, że pozytywne tendencje zachodzące w tej sferze mają charakter trwały. Przyczyniają się one do podniesienia atrakcyjności turystycznej kraju oraz stanu zdrowotnego społeczeństwa. Z drugiej strony działania w tej dziedzinie są wysoce kosztowne i silnie obciążają przede wszystkim budżety samorządów i przedsiębiorstw.

Wraz z rozwojem gospodarczym kraju należy liczyć się ze wzrostem antropopresji na obszarach cennych przyrodniczo. Równocześnie może pojawić się problem wzrostu deficytu wód, tak na potrzeby komunalne jak i przemysłu oraz rolnictwa. Intensyfikacja rolnictwa związana z tworzeniem wielkoobszarowych gospodarstw wysokotowarowych mogłaby zagrozić w istotny sposób środowisku przyrodniczemu obszarów wiejskich, przyczyniając się do wzrostu erozji gleb, zanieczyszczenia gleb i wód, zniszczenia śródpolnych zadrzewień i pogorszenia walorów krajobrazowych.

Podstawy stabilnego wzrostu społecznego i gospodarczego w długiej perspektywie daje realizacja zasad zrównoważonego rozwoju. Należy więc dążyć do poprawy spójności systemu zapewniającego ciągłość powiązań przyrodniczych poprzez racjonalne zwiększenie powierzchni obszarów chronionych, w tym zwłaszcza objętych ochroną czynną, oraz tworzenia korytarzy ekologicznych. Konieczne jest podjęcie szeroko zakrojonych działań mających na celu racjonalne gospodarowanie wodami, poprawę jakości i dostępności zasobów wodnych oraz ochronę przed powodzią. Tego typu kompleksowe działania stworzą podstawy i mogą dać impuls do rozwoju nowoczesnej gospodarki a w sferze społecznej do przekształceń modelu życia.

Zasoby wód powierzchniowych (a także podziemnych) są niewielkie i do tego nierównomiernie rozmieszczone na terytorium kraju. W przeliczeniu na 1 mieszkańca Polska dysponuje 3 razy mniejszymi, aniżeli średnio w Europie, zasobami wód powierzchniowych. Szczególnie wysoki deficyt wody występuje w dużych okręgach przemysłowych położonych na obszarach wododziałowych (Górny Śląsk, aglomeracja łódzka) i w okręgach rolniczych środkowej Polski.

Polskę cechuje duża różnorodność kulturowa, będąca wynikiem odmiennych uwarunkowaniach historycznych i społeczno-gospodarczych w poszczególnych regionach. Obok zróżnicowania międzyregionalnego istotne odmienności kulturowe pojawiają się w obrębie poszczególnych obszarów, stanowiąc świadectwo istniejących tam różnic etnicznych i wyznaniowych, jak również odmiennych modeli rozwoju społecznego. W licznych regionach kraju zachowały się jak dotąd tradycyjne formy kultury ludowej, cechującej się bogactwem obrzędowości i obyczajów.

Istotny element w polskiej przestrzeni zajmują obiekty zabytkowe stanowiące istotną część dziedzictwa narodowego. Cechuje je ogromna różnorodność. Niestety są one obecnie częstokroć w złym stanie technicznym. Dotyczy to zwłaszcza zespołów pałacowo-dworskich oraz zabytków przemysłowych. Przyczyną tego stanu jest permanentny brak środków finansowych na inwestycje konserwacyjne, połączony często z nieodpowiednim ich wykorzystaniem. Polityka w dziedzinie ochrony środowiska kulturowego, przez wiele lat koncentrowała się na określaniu surowych i kosztownych reżimów ochrony. Jednocześnie jednak środki przeznaczane na ich realizację były niewystarczające. Następował więc proces niszczenia materialnych zasobów dziedzictwa kulturowego. Kontynuacja takiej polityki, bez szerokiego włączenia inwestorów publicznych i prywatnych, grozi bezpowrotną utratą cennych wartości materialnych, co zubożyłoby krajobraz kulturowy kraju, w tym zwłaszcza obszarów wiejskich. Niezbędne jest podjęcie szeroko zakrojonej działalności dla wyzwolenia w społeczeństwie zrozumienia, iż ochrona dziedzictwa narodowego leży w jego interesie. Prawidłowe działania na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego mają bowiem istotny pośredni wpływ na perspektywy rozwoju społecznego i gospodarczego.

Zachodzi obawa, iż proces modernizacji gospodarczej będzie sprzyjał szybkiej homogenizacji (ujednolicaniu) kulturowej regionów. Stwarza to istotne zagrożenie dla utrzymania tożsamości społeczności lokalnych i regionalnych. Utrata swoistej specyfiki danego obszaru wpływa znacząco na ograniczenie jego endogenicznych możliwości rozwoju w tym np. zmniejszenie jego atrakcyjności turystycznej.

Układ sieci transportowej jest w dużej mierze odzwierciedleniem spuścizny historycznej. Dotyczy to zwłaszcza sieci kolejowej, najsilniej rozbudowanej w regionach zachodnich a najsłabiej w północno-wschodnich. Pod względem gęstości sieci kolejowej, a także stopnia jej zelektryfikowania Polska należy do czołówki europejskiej. Obecnie jednak lokalne linie kolejowe są w dość szybkim tempie likwidowane. Gęstość sieci dróg publicznych nie jest zbyt wysoka lecz za to równomiernie rozłożona w przestrzeni. Szczególną bolączką polskiej sieci drogowej jest jej bardzo zły stan techniczny oraz niemal całkowity brak autostrad i dróg ekspresowych oraz zbyt mały udział dróg krajowych, dostosowanych do przenoszenia nacisków 11,5 t/oś.

W ostatnich latach nastąpiły istotne zmiany w sektorze transportowym. W przewozie pasażerów, podobnie jak w przypadku ładunków, bardziej elastyczny transport samochodowy wygrał konkurencję z koleją, która przyjęła pasywny model postępowania, systematycznie zmniejszając liczbę połączeń pociągów pasażerskich i zamykając liczne szlaki kolejowe. Kontynuacja tego trendu może prowadzić to do trwałej degradacji infrastruktury kolejowej (z wyjątkiem głównych linii kolejowych) oraz stopniowej likwidacji lokalnych tras kolejowych. Trwałą tendencją jest również niedostosowanie tempa rozwoju polskiej sieci drogowej do potrzeb gwałtownie wzrastającego ruchu samochodowego. Niesprawność transportu kolejowego oraz niedorozwój sieci drogowej będzie opóźniać procesy rozwoju, stanowiąc zarazem zagrożenie dla bezpieczeństwa ruchu.

Rozwój infrastruktury portów morskich jest niezadowalający. Funkcjonują 3 duże, lecz niezbyt nowoczesne, porty morskie: Gdańsk, Gdynia oraz Szczecin-Świnoujście, które dysponują dużymi, nie w pełni wykorzystanymi możliwościami przeładunkowymi i często konkurują ze sobą. Na infrastrukturę transportu lotniczego składa się niezbyt gęsta sieć portów lotniczych, często o niskim poziomie obsługi, wśród których dominującą pozycję zajmuje port lotniczy w Warszawie.

W procesie przemian lat 90. znacząco zwiększyła się rola transportu indywidualnego co wywołało ogromną presję na rzecz rozbudowy układów drogowych – wewnątrzmiejskich i tranzytowych. Wystąpiło sprzężenie zwrotne powodujące stopniowe ograniczenie roli komunikacji zbiorowej, co na obszarach zapóźnionych cywilizacyjnie, cechujących się niższym poziomem motoryzacji, stało się jednym z istotnych czynników ich zapaści społecznej i gospodarczej.

Terytorium Polski nie jest wystarczająco spójne wewnętrznie dla realizacji skoku cywilizacyjnego, jaki jest społecznie oczekiwany. Podobnie spójność przestrzenna jej terytorium z obszarem zewnętrznym, zwłaszcza krajów Unii Europejskiej, nie jest zadowalająca. Niezbędne jest wzmocnienie wewnętrznej spójności terytorialnej kraju m.in. poprzez realizację zintegrowanego, wielogałęziowego układu transportowego umożliwiającego rozwój wewnętrznych połączeń krajowych i ograniczenie roli barier rzecznych (zwiększenie liczby mostów). W ramach tego zadania mieści się też poprawa dostępności do polskich portów morskich. Równocześnie należy dążyć do zwiększenia spójności zewnętrznej, zapewniającej rozwój powiązań transgranicznych. Spójność terytorialna stanowi podstawę rozwoju rynków zbytu oraz dyfuzji przemian cywilizacyjnych.

Konieczne jest w związku z tym silniejsze powiązanie polskiego systemu infrastruktury transportowej z siecią Unii Europejskiej. Dotyczy to nie tylko zintegrowanego systemu powiązań kolejowych, drogowych, morskich i rzecznych, budowy centrów logistycznych, lecz również systemów przesyłu gazu, ropy naftowej i energii elektrycznej. Na obszarach wiejskich niezbędna jest zwłaszcza rozbudowa infrastruktury technicznej i społecznej oraz znaczna poprawa dostępności do sieci telekomunikacyjnej. Rozwój tych systemów sprzyjać będzie osiąganiu spójności terytorialnej.

Dobrze rozwinięta jest sieć elektroenergetyczna, nieco gorzej gazowa i rurociągów naftowych. Silny niedorozwój cechuje sieć telekomunikacyjną, zarówno stacjonarną jak i komórkową. Dostępność do sieci stacjonarnej jest silnie zróżnicowana terytorialnie. Najniższą gęstością sieci telefonicznej cechują się regiony słabiej rozwinięte, o niskim poziomie urbanizacji (świętokrzyskie i województwa wschodnie). Niedorozwój sieci telekomunikacyjnej w dużej mierze ogranicza możliwości dostępu do sieci informatycznych, które są bardzo słabo rozwinięte.

Występuje silne zróżnicowanie przestrzenne pod względem wyposażenia w infrastrukturę techniczną i społeczną. Jest ona szczególnie słabo rozwinięta we wschodniej i częściowo centralnej części kraju. Jeszcze większe różnice w tym zakresie przebiegają pomiędzy miastem i wsią. Zapóźnienie obszarów wiejskich w zakresie niedorozwoju infrastruktury technicznej jest spowodowane w dużej mierze silnie rozproszoną siecią osadniczą, co przekłada się na wysokie koszty realizacji inwestycji.

Warto odpowiedzieć i zapamiętać:

• 
  Co powoduje niedorozwój sieci miejskiej na niektórych obszarach Polski?
  
• 
  Na czym może polegać realizacja zasad zrównoważonego rozwoju w Polsce?
  
• 
  Na czym polega i jakie ma znaczenie „spójność przestrzenna”?
  

System władzy publicznej

Struktury władzy publicznej w Polsce ukształtowane zostały na nowo po przełomie politycznym roku 1989. Kierunkiem sukcesywnie wprowadzanych zmian była demokratyzacja, decentralizacja i dostosowanie administracji do warunków gospodarki rynkowej. Ograniczeniu uległa rola władz centralnych w zarządzaniu gospodarką, a w kolejnych reformach rozbudowywano szczeble władz lokalnych i regionalnych. W ich wyniku powstał czterostopniowy system władzy obieranej w wyborach powszechnych, posiadający ograniczone zależności hierarchiczne: szczebel centralny, wojewódzki, powiatowy i gminny. Na szczeblu wojewódzkim występuje obok władzy samorządowej urząd wojewody, będącego reprezentantem rządu.

W systemie jaki się ukształtował, spośród niższych szczebli władzy najszersze zadania i największe możliwości ich realizacji posiada szczebel gminny (lokalny). Szczebel powiatowy (ponadlokalny) posiada bardzo wąski zakres kompetencji i w niektórych sytuacjach jego istnienie trudno racjonalnie uzasadnić. W większych miastach połączono kompetencje władz gminnych i powiatowych. Na szczeblu wojewódzkim występuje niejasny w odbiorze społecznym dualizm władzy państwowej i samorządowej, który nie sprzyja kreatywnemu podejmowaniu wyzwań i rozwiązywaniu problemów o charakterze regionalnym. Ponadto szczebel ponadlokalny i regionalny wyposażone są w relatywnie mniejsze środki niż szczebel gminny, w związku z czym stanowią raczej forum koordynacji działań władz lokalnych niż samodzielne podmioty prowadzące własną politykę rozwoju. W ukształtowanym systemie, na wszystkich szczeblach samorządowych myślenie kategoriami ogólnopaństwowymi, ponadregionalnymi, regionalnymi i ponadlokalnymi ma bardzo ograniczony wymiar.

Transformacja polityczna i gospodarcza rozpoczęła się od negacji dotychczasowych, totalitarnych rozwiązań systemowych. Obok niewątpliwych pozytywów spowodowało to także wiele negatywnych skutków. Osłabieniu uległa skuteczność działania władz publicznych w sferach, w których nie mogą one być zastąpione grą sił rynkowych – jak bezpieczeństwo, rozwój infrastruktury ponadlokalnej, transport zbiorowy, ochrona dóbr kultury itd. W wielu procesach decyzyjnych ujawniły swój wpływ partykularyzmy grup zawodowych, a także realizacja prywatnych lub grupowych interesów w służbie publicznej oraz zjawiska korupcji.

Dynamika elit władzy, przy nie ugruntowanych mechanizmach demokracji, osłabiła skuteczność rządzenia. Potrzeby w zakresie nowej legislacji przewyższały możliwości, skutkiem czego zaniżana była jakość stanowionego prawa. Debatę polityczną, poza początkowym okresem transformacji, zdominowały bieżące potrzeby. Zbyt słaba była koordynacja międzyresortowa i niemal całkowicie nieobecne myślenie długofalowe przy podejmowanych decyzjach.

Tak ukształtowany system posiada ograniczone możliwości skutecznego działania i prowadzi do niskiej efektywności wydatkowania środków publicznych. Wobec powiększających się trudności finansowych samorządów istnieje obawa, że koszty funkcjonowania samego systemu sprawowania władzy pochłaniać będą coraz bardziej znaczący odsetek funduszy kierowanych do dyspozycji poszczególnych ogniw władzy. Trwałą cechą systemu zarządzania państwem na szczeblach regionalnym i lokalnym jest zbędna, a czasem wyniszczająca konkurencja – a także brak współpracy i koordynacji pionowej (między szczeblami władzy) oraz poziomej (pomiędzy sąsiadującymi władzami tego samego szczebla). Zmniejsza to efektywność podejmowanych działań i spowalnia procesy rozwoju.

Ograniczone możliwości rozwiązywania problemów poszczególnych społeczności prowadzić mogą do alienacji władzy, wzmożenia demagogii politycznej oraz ograniczenia jej możliwości rozumienia, formułowania i realizacji istotnych interesów społecznych. Pozostające do dyspozycji niewielkie fundusze kierowane będą wówczas na działania doraźne lub przypadkowe, o niewielkiej skali i praktycznej sile oddziaływania na rozwój, nie podporządkowane strategicznym celom. Nie będzie możliwa koncentracja środków na wyraźnie zdefiniowanych długofalowych priorytetach, występować będą trudności w podejmowaniu istotnych wyborów politycznych oraz duża zmienność doraźnych celów działania.

Na stan rozwoju struktur państwa i występujące trendy w tym zakresie nałożą się problemy związane z koniecznością wykorzystania znaczących środków publicznych przeznaczonych na rozwój przestrzenny i regionalny, poprawę struktur społeczno-gospodarczych oraz spójność terytorialną z Unią Europejską. Już obecnie występują trudności w generowaniu projektów inwestycyjnych o znaczącej efektywności, w koordynacji międzysektorowej i przestrzennej podejmowanych działań.

Wobec występujących wyzwań konieczne jest dalsze reformowanie struktur administracyjnych państwa oraz usprawnianie skuteczności ich działania. Pożądane byłoby wzmocnienie skuteczności działania władz centralnych w realizacji zadań o charakterze krajowym lub ponadregionalnym oraz zwiększenie możliwości działań i koordynacji międzysektorowej. Wzmocnienia wymaga też samorządowy szczebel regionalny, który mógłby przekształcić się z forum przetargowego działających na jego terenie władz lokalnych w istotny podmiot polityki, prowadzonej w interesie ogółu społeczności regionu. Rozważenia wymaga rola szczebla ponadlokalnego (powiatu) dla kreowania procesów rozwoju oraz generowania projektów inwestycyjnych realizujących interesy społeczności lokalnych w grupach mniejszych ośrodków. W wyniku tego typu przemian Polska mogłaby znacząco umocnić się na drodze do efektywnego i trwałego rozwoju.

Warto odpowiedzieć i zapamiętać:

• 
  Na czym polegały reformy struktury władzy publicznej w Polsce po 1989 roku?
  
• 
  Który spośród niższych szczebli władzy publicznej w Polsce posiada najszersze zadania i największe możliwości ich realizacji?
  

Realizacja polityki przestrzennej

Podmioty i instrumenty zarządzania przestrzenią

Politykę przestrzenną prowadzą władze publiczne, będące podmiotami tej polityki, stosując różnorodne instrumenty realizacji jej założeń. Instrumenty te można pogrupować następująco:

• 
  środki prawne i struktury organizacyjne – tworzące podstawę systemowego funkcjonowania aktywnej polityki kształtowania przestrzeni; jest to instrument dostępny dla władz wyższych szczebli, np. rządu;
  
• 
  środki nakazowo-zakazowe – regulujące sposoby zagospodarowania przestrzeni;
  
• 
  bezpośrednie inwestycje publiczne – realizujące potrzeby społeczne, ale też wpływające w istotny sposób na zachowania inwestycyjne podmiotów spoza sektora publicznego;
  
• 
  środki ekonomiczne – stymulujące realizację pożądanych społecznie rozwiązań przez podmioty gospodarcze lub ludność;
  
• 
  uspołecznienie procesów podejmowania decyzji – jako najskuteczniejsze narzędzie rzeczywistej kontroli i partycypacji społecznej; obywatele, podmioty gospodarujące w przestrzeni i organizacje społeczne spełniają funkcje kontroli wczesnego ostrzegania przed zagrożeniami przestrzeni i mogą aktywnie wspierać politykę władz;
  
• 
  analizy przestrzenne i badania naukowe – pozwalające śledzić procesy zmian w przestrzeni oraz tworzące podstawy teoretyczne, poznawcze i metodologiczne funkcjonowania systemu racjonalnego kształtowania przestrzeni.
  

Ponieważ politykę przestrzenną prowadzą podmioty władzy publicznej wszystkich szczebli – od szczegółowych rozwiązań prawnych zależy zakres ich formalnych kompetencji w tym względzie. Podstawą systemu zagospodarowania przestrzennego w Polsce jest ustawa z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. Nr 80, poz. 717). Określa ona kompetencje organów administracji publicznej w zakresie procedur zagospodarowania przestrzennego. Ponadto regulacje dotyczące polityki przestrzennej zawarte są w przepisach regulujących funkcjonowanie poszczególnych ogniw władzy publicznej.

W obowiązującym w Polsce od 1999 roku czterostopniowym systemie władzy publicznej, podział kompetencji w zakresie polityki przestrzennej przedstawia się następująco:

• 
  kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej państwa należy do zadań Rady Ministrów;
  
• 
  kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej w województwie należy do zadań samorządu województwa;
  
• 
  do zadań samorządu powiatu należy prowadzenie, analiz i studiów z zakresu zagospodarowania przestrzennego, odnoszących się do obszaru powiatu i zagadnień jego rozwoju; władze powiatu nie mają jednak znaczących kompetencji decyzyjnych w zakresie gospodarki przestrzennej – mogą działać wyłącznie w granicach swojej ograniczonej właściwości rzeczowej;
  
• 
  należy do zadań własnych samorządu gminy należy kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej na jej terenie, z wyjątkiem obszarów morskich oraz terenów zamkniętych ze względu na potrzeby obronności państwa.
  

Podmioty władzy publicznej pełnią ważną rolę w całym procesie gospodarowania przestrzenią. Pojęcie gospodarki przestrzennej obejmuje bowiem całokształt działalności w zakresie przestrzen­nego zagospodarowania i użytkowania gruntów. Na gospodarkę przestrzenną składają się więc następujące rodzaje działalności:

• 
  koordynacyjno-regulacyjna, pełniona przez administrację publiczną, która poprzez swoje decyzje przestrzenne w spra­wach przeznaczania, sposobu użytkowania i zagospodarowania gruntów wpływa na kształt przestrzeni;
  
• 
  inwestycyjna, prowadzona przez podmioty gospodarcze i osoby prywatne w myśl ich własnych celów i za­dań; działania inwestycyjne mogą jednak podejmować – i w szerokim zakresie podejmują – także władze publiczne;
  
• 
  kontrolna, prowadzona w trybie nadzoru przez administrację publiczną pod kątem zgod­ności z prawem zachowań innych podmiotów w przestrzeni.
  

W polskim systemie prawnym każdy obywatel lub organizacja ma prawo, w granicach określonych prawem, do zagospodarowywania terenu, do którego posiada tytuł prawny, jeżeli, nie narusza to chronionego prawem interesu publicznego oraz interesu innych osób. Każdy ma też prawo do ochrony własnego interesu prawnego przy zagospodarowaniu terenów należących do innych osób lub organizacji. Jako interes publiczny należy rozumieć uogólniony cel dążeń i działań, związanych z zagospodarowaniem przestrzennym, uwzględniający zobiektywizowane potrzeby ogółu społeczeństwa lub społeczności lokalnych.

Interes publiczny oraz prawidłowe relacje pomiędzy działaniami poszczególnych podmiotów gospodarujących w przestrzeni chronione są poprzez właściwą politykę przestrzenną władz publicznych. W odniesieniu do pojedynczych nieruchomości zastosowanie mają przepisy prawa lokalnego, ustalanego przez władze gminy. Najważniejszym dokumentem z zakresu zagospodarowania przestrzeni, stanowiącym akt prawa lokalnego jest miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego albo decyzja władz gminy o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Poszczególne podmioty gospodarujące w przestrzeni muszą postępować zgodnie z warunkami ustalonymi w tych dokumentach. Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości.

Ustalenie przeznaczenia terenu, rozmieszczenie inwestycji celu publicznego oraz określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego określenie sposobów zagospodarowania i warunków zabudowy terenu następuje w drodze decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, przy czym:

• 
  lokalizację inwestycji celu publicznego ustala się w drodze decyzji o lokalizacji inwestycji celu publicznego;
  
• 
  sposób zagospodarowania terenu i warunki zabudowy dla innych inwestycji ustala się w drodze decyzji o warunkach zabudowy.
  

W odniesieniu do terenów zamkniętych ze względu na potrzeby obronności kraju – w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego ustala się tylko granice tych terenów oraz granice ich stref ochronnych. W strefach ochronnych ustala się ograniczenia w zagospodarowaniu i korzystaniu z terenów, w tym zakaz zabudowy.

W ramach ustalania celów i kierunków oraz dla praktycznej realizacji polityki przestrzennej władz różnych szczebli sporządzane są różnorodne dokumenty, z których część jest obligatoryjna – to znaczy, że system prawny wymaga, aby były one sporządzone przez odpowiednie władze. Zabezpiecza to interesy społeczeństwa i podmiotów gospodarujących w przestrzeni przed samowolnym, przypadkowym lub nieskoordynowanym (okazjonalnym) działaniem władz publicznych. Polityka przestrzenna musi być bowiem stabilna w dłuższym okresie – sam charakter zmian w przestrzeni i czas trwania procesów inwestycyjnych wymagają takiej stabilności. Poprzez sporządzanie formalnych dokumentów, zawierających kierunki polityki przestrzennej odpowiednich władz – społeczeństwo otrzymuje gwarancję stabilności i przejrzystości tej polityki.