Gospodarka I polityka przestrzenna

Kryteria odległości pozwalają podzielić ruch na ruch o dalekim, średnim i bliskim zasięgu. Pojęcia te są względne i zależą od wielkości badanego obszaru.

Kryteria wg położenia punktów załadunku i wyładunku – w zależności od położenia tych punktów wobec danego obszaru rozróżnia się ruch tranzytowy i ruch lokalny. Jeśli punkty te znajdują się poza rozpatrywanym obszarem, a transport odbywa się przez ten obszar, wówczas występuje ruch tranzytowy. Przeciwieństwem tego ruchu jest ruch lokalny, gdy punkty załadowania i wyładowania znajdują się na obszarze objętym planem. Gdy tylko jeden z punktów znajduje się na danym obszarze, mamy do czynienia z ruch dowozowym lub wywozowym (nie jest to już ruch lokalny).

Kryteria wg rodzajów obiektów przewożonych dają podstawowy podział na ruch osobowy i towarowy. Ruch osobowy dzieli się na zbiorowy i indywidualny, a w towarowym rozróżnia się transport masowy i drobnicowy.

Kryteria wg środków transportowych doprowadzają do podziału na ruch: pieszy, konny, rowerowy, samochodowy i motocyklowy (w tym również samochody i ciągniki z przyczepami lub naczepami, kolejowy z podziałem na rozstaw szyn i sposób napędu, wodny (w tym morski i śródlądowy, a w morskim – dalekomorski i przybrzeżny czyli kabotażowy, a w śródlądowym – spławny i żeglowny różnych typów), lotniczy lub inny (np. transportery, koleje linowe, rurociągi i in.).

Kryteria szybkości ruchu są stosowane oddzielnie dla poszczególnych środków komunikacji, np. ekspresowy, szybki, normalny i wolny ruch samochodowy; ekspresowy, pospieszny i normalny ruch kolejowy itd.

Klasyfikując ruch odbywający się na sieci komunikacyjnej należy brać pod uwagę jeszcze dwa zagadnienia:

• 
  ruch turystyczny, który wymaga spełnienia specjalnych warunków, jak np. atrakcyjność trasy;
  
• 
  ruch okolicznościowy występujący na skutek specjalnych przyczyn; tu brać należy pod uwagę specjalnie duże natężenie ruchu występujące sporadycznie, np. do miejscowości, w której organizowane są festiwale czy inne imprezy masowe lub np. natężenie .ruchu spowo­dowane transportem materiałów dla wielkich inwestycji.
  

Przewożenie pasażerów lub towarów z punktu załadowania do punktu wyładowania odbywać się powinno sprawnie, wygodnie dla pasażerów, a w stosunku do przewożonych towarów w taki sposób, aby towar nie uległ uszkodzeniu w czasie transportu i załadunku. Przy poszukiwaniu właściwego rozwiązania transportu pomiędzy punktami załadowania i wyładowania (a także ośrodkami i obszarami) analizować należy odległość, czas i koszt przewozu.

Odległość przewozu jest to odległość konkretnej trasy komunikacyjnej drogowej, kolejowej, wodnej lub lotniczej, albo trasy łączonej z odcinków wymienionych tras. Odległość ta powinna być zbliżona do odległości geometrycznej między punktami załadowania i wyładowania.

Czas przewozu to czas potrzebny na załadowanie, przewiezienie, ewentualnie przeładunek i wyładowanie towaru (pasażerów) z punktu załadowania do punktu wyładowania konkretnymi trasami i środkami lokomocji. Należy przyjmować przy tym realną szybkość eksploatacyjną danego pojazdu na konkretnej trasie. Obliczenie to może być bardzo proste przy małej liczbie wariantów tras i środków transportu, ale komplikuje się znacznie przy dużej liczbie wariantów tras i środków transportu, szczególnie gdy się przyjmuje możliwość tzw. transportu kombinowanego, czyli zastosowania do jednego przewozu kilku środków transportu, jak np. samochód – kolej – samochód, lub transporter – statek – transporter – samochód itp.

Koszt przewozu jest szeroko rozumianym kosztem transportu obejmującym wiele składników, jak np. koszt eksploatacji (z amortyzacją) środków transportu i szlaku komunikacyjnego razem z kosztami obsługi, koszty załadunku, przeładunku i wyładunku z uwzględnie­niem kosztów eksploatacji, amortyzacji i obsługi urządzeń, z kosztami specjalnych opakowań, z kosztami strat wartości towarów (uszkodzenie, zepsucie) itd. Łatwo sobie wyobrazić, że wy­liczenie kosztu przewozu przy możliwości zastosowania różnych odległości przewozu i różnych czasów przewozu (z transportem łamanym) może być zadaniem bardzo skomplikowanym.

Celem tego typu analiz w gospodarce przestrzennej jest rozwiązanie szczególnego zagadnienia, wynikającego z potrzeb transportowych określonego podmiotu gospodarczego lub też optymalizacja układu całej sieci powiązań transportowych na danym obszarze. Pod tym określeniem rozumie się sieć współdziałających ze sobą rodzajów szlaków komunikacyjnych o maksymalnie oszczędnej liczbie elementów i długości pozwalającej na sprawne (określone parametrami przewidywanej liczby pasażerów i towarów) przewożenie z miejsc załadowania do miejsc wyładowania oraz w ruchu tranzytowym.

W skład systemów infrastruktury technicznej na danym obszarze wchodzą też systemy zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków. Pod pojęciem ścieki rozumiemy:

• 
  wody zużyte na cele bytowe lub gospodarcze,
  
• 
  ciekłe odchody zwierzęce, z wyjątkiem gnojówki i gnojowicy przeznaczonych do rolniczego wykorzystania w określony przepisami sposób,
  
• 
  wody opadowe lub roztopowe, ujęte w systemy kanalizacyjne, pochodzące z powierzchni zanieczyszczonych, w tym z centrów miast, terenów przemysłowych i składowych, baz transportowych oraz dróg i parkingów o trwałej nawierzchni,
  
• 
  wody odciekowe ze składowisk odpadów, wykorzystane solanki, wody lecznicze i termalne,
  
• 
  wody pochodzące z odwodnienia zakładów górniczych, z wyjątkiem wód wtłaczanych ponownie do górotworu, jeżeli rodzaje i ilość substancji zawartych w wodzie wtłaczanej są takie same jak w wodzie pobranej,
  
• 
  wody wykorzystane, odprowadzane z obiektów chowu lub hodowli ryb oraz innych organizmów wodnych, jeżeli przyrost ilości substancji pochodzących z hodowli w wodzie odprowadzanej jest większy niż wartości dopuszczone w przepisach.
  

Obszary obejmowane wspólnym systemem wodociągów i kanalizacji lub jednym z tych elementów wyznaczane są na podstawie badań dotyczących ukształtowania pionowego terenu, stosunków wodnych oraz liczby i rodzaju obecnych i przewidywanych użytkowników. Szczególne rozwiązania techniczne muszą być stosowane na obszarach, gdzie występują deficyty wody nadającej się do poboru i uzdat­nienia. W ślad za rozbudową sieci wodociągowej powinny być realizowane zbiorcze urządzenia kanalizacyjne z oczyszczalniami o odpowiednich parametrach. Ma to ogromne znaczenie dla poprawy lub utrzymania czystości wód otwartych, do których kierowane są (bezpośrednio lub pośrednio) ścieki.

Warto odpowiedzieć i zapamiętać:

• 
  Co oznacza pojęcie „ruch lokalny”?
  
• 
  Na czym polega optymalizacja układu sieci powiązań transportowych?
  

System planowania przestrzennego
Podstawy prawne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku stwierdza w artykule 5, że „Rzeczpospolita Polska ... strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju”. To stwierdzenie jest podstawą bardziej szczegółowych przepisów, dotyczących zagadnień rozwoju przestrzennego.

Poniżej zamieszczono wykaz przepisów, których zapisy dotyczą tych zagadnień. Obejmuje on obowiązujące ustawy oraz główne (wybrane) rozporządzenia wykonawcze do nich. Wykaz ten ilustruje, jak szeroka jest problematyka planowania przestrzennego i praktycznego wdrażania polityki przestrzennej – czyli zarządzania przestrzenią:

• 
  Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie wymaganego zakresu projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie sposobu ustalania wymagań dotyczących nowej zabudowy i zagospodarowania terenu w przypadku braku miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie oznaczeń i nazewnictwa stosowanych w decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz w decyzji o warunkach zabudowy.
    
• 
  Ustawa – prawo budowlane:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać obiekty budowlane gospodarki wodnej i ich usytuowanie;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać bazy i stacje paliw płynnych, rurociągi dalekosiężne do transportu ropy naftowej i produktów naftowych i ich usytuowanie;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać morskie budowle hydrotechniczne i ich usytuowanie;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków i trybu postępowania dotyczącego rozbiórek oraz zmiany sposobu użytkowania obiektu budowlanego;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budowle rolnicze i ich usytuowanie.
    
• 
  Ustawa – prawo ochrony środowiska:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków jakim powinna odpowiadać prognoza oddziaływania na środowisko dotycząca projektów miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie opracowań ekofizjograficznych;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko oraz szczegółowych kryteriów związanych z kwalifikowaniem przedsięwzięć do sporządzenia raportu o oddziaływaniu na środowisko.
    
• 
  Ustawa – prawo wodne.
  
• 
  Ustawa o ochronie przyrody.
  
• 
  Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych.
  
• 
  Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie prowadzenia rejestru zabytków i centralnej ewidencji dóbr kultury.
    
• 
  Ustawa o uzdrowiskach i lecznictwie uzdrowiskowym:
  
  • 
    zarządzenie w sprawie wykazu miejscowości uznanych za uzdrowiska;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów o uzdrowiskach na inne miejscowości.
    
• 
  Ustawa o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady.
  
• 
  Ustawa o zasadach wspierania rozwoju regionalnego.
  
• 
  Ustawa o gospodarce nieruchomościami:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów nieruchomości uznawanych za niezbędne na cele obronności i bezpieczeństwa państwa;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie trybu dokonywania podziałów nieruchomości oraz sposobu sporządzania i rodzajów dokumentów wymaganych w tym postępowaniu;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie wykonania przepisów dotyczących scalania i podziału nieruchomości;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad i trybu sporządzania operatu szacunkowego;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie powszechnej taksacji nieruchomości.
    
• 
  Ustawa – prawo geodezyjne i kartograficzne:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie zgłaszania prac geodezyjnych i kartograficznych, ewidencjonowania systemów i przechowywania kopii zabezpieczających bazy danych, a także ogólnych warunków umów o udostępnianie tych baz;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie określenia rodzajów map, materiałów fotogrametrycznych i teledetekcyjnych, stanowiących państwowy zasób geodezyjny i kartograficzny, których rozpowszechnianie, rozprowadzanie oraz reprodukowanie w celu rozpowszechniania i rozprowadzania wymaga zezwolenia, oraz trybu udzielania tych zezwoleń;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie geodezyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu oraz zespołów uzgadniania dokumentacji projektowej;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie ewidencji gruntów i budynków;
    
  • 
    zarządzenie w sprawie rozgraniczania nieruchomości;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie terenów zamkniętych niezbędnych dla obronności państwa.
    
• 
  Ustawa – prawo geologiczne i górnicze.
  
• 
  Ustawa o drogach publicznych:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i ich usytuowanie;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie ustalenia sieci autostrad, dróg ekspresowych oraz dróg o znaczeniu obronnym.
    
• 
  Ustawa o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg krajowych.
  
• 
  Ustawa o autostradach płatnych:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie autostrad płatnych;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie przepisów techniczno-budowla-nych dotyczących autostrad płatnych.
    
• 
  Ustawa o transporcie kolejowym.
  
• 
  Ustawa o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej.
  
• 
  Ustawa – prawo lotnicze.
  
• 
  Ustawa – prawo energetyczne.
  
• 
  Ustawa – prawo atomowe.
  
• 
  Ustawa o specjalnych strefach ekonomicznych.
  
• 
  Ustawa o ustanowieniu programu wieloletniego Program dla Odry 2006.
  
• 
  Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego.
  
• 
  Ustawa o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.
  
• 
  Ustawa o zagospodarowaniu nieruchomości Skarbu Państwa przejętych od wojsk Federacji Rosyjskiej.
  
• 
  Ustawa o scalaniu i wymianie gruntów.
  
• 
  Ustawa o wspieraniu obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej.
  
• 
  Ustawa o lasach.
  
• 
  Ustawa o pracowniczych ogrodach działkowych.
  
• 
  Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych.
  
• 
  Ustawa o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzeniu ścieków.
  
• 
  Ustawa o odpadach.
  
• 
  Ustawa o Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
  

Osobną grupę przepisów stanowią te, które regulują procedurę postępowania władz publicznych w sprawach, związanych z zagospodarowaniem przestrzennym:

• 
  Ustawa – kodeks postępowania administracyjnego.
  
• 
  Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
  
• 
  Ustawa o samorządowych kolegiach odwoławczych.
  
• 
  Ustawa – prawo o ustroju sądów administracyjnych.
  
• 
  Ustawa – prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
  
• 
  Ustawa – kodeks cywilny.
  
• 
  Ustawa o zamówieniach publicznych.
  
• 
  Ustawa o księgach wieczystych i hipotece.
  

Regulacje ustrojowo–organizacyjne dotyczące sfery polityki przestrzennej zawarte są w następujących przepisach:

• 
  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.
  
• 
  Ustawa o samorządzie gminnym.
  
• 
  Ustawa o samorządzie powiatowym.
  
• 
  Ustawa o samorządzie województwa.
  
• 
  Ustawa o administracji rządowej w województwie.
  
• 
  Ustawa o działach administracji rządowej.
  
• 
  Ustawa o ustroju miasta stołecznego Warszawy.
  
• 
  Ustawa o samorządach zawodowych architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów:
  
  • 
    rozporządzenie w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa;
    
  • 
    rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania dyscyplinarnego w stosunku do członów samorządu zawodowego architektów, inżynierów budownictwa oraz urbanistów.
    

Zagadnienia finansowe sfery zarządzania przestrzenią zawierają następujące przepisy:

• 
  Ustawa o finansach publicznych.
  
• 
  Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.
  
• 
  Ustawa o podatkach i opłatach lokalnych.
  
• 
  Ustawa o opłacie skarbowej.
  

Dostosowanie polskiego systemu plano­wania przestrzennego do zasadniczych reform politycznych, społecznych i gospodar­czych zapoczątkowanych na przełomie lat 80. i 90., w tym do poważnej reformy ustroju samorządu terytorialnego, odbyło się z poważnym opóźnieniem w stosunku do reformy samorządowej. Pierwsza ustawa, regulująca zagadnienia gospodarki przestrzennej weszła w życie dopiero w 1995 roku, a w 2003 roku została zastąpiona ustawą obecnie obowiązującą.⁷)

Jedną z zasadniczych kwestii wymagających spójnych rozwiązań w sferze planowania przestrzennego były kompetencje gminy dotyczące gospodarowania przestrze­nią i stanowienia prawa miejscowego. Zasadą jest samodzielność i dominująca pozycja gminy w planowaniu miejscowym. Odrzucono obowiązującą od kilkudziesięciu lat zasadę hierarchiczności w planowaniu przestrzennym, oznaczającą podporządkowanie planów sporządzanych przez niższy szczebel władzy, planom wyższych szczebli. Obecnie nie ma takiej zależności. Takie regulacje wynikają wprost z konstytucyjnej pozycji gminy, znacznie mocniejszej i bardziej chronionej, niż pozycja innych jednostek samorządu terytorial­nego.

Innym zasadniczym problemem jest stosunek przepisów dotyczących gospodarowania przestrzenią do prawa własności, a właściwie zagadnienie jego ograniczania w sferze prawa do zabudowy. Nie mniej istotnym problemem na tle ochrony prawa własności jest potrzeba ochrony interesu publicznego i praw osób trzecich. Wypracowanie pożądanej równowagi pomiędzy interesem publicznym a interesem indywidualnym jest jednym z zasadniczych problemów każdej ustawy obejmującej tę sferę problemów. W obowią­zujących przepisach określono sytuacje i warunki wymagające pewnego ograniczenia pra­wa własności, w zakresie prawa do zabudowy nieruchomości w imię ochrony interesu publicznego oraz mechanizm rekompensowania skutków takich ograniczeń.

Obowiązujące przepisy pod­porządkowane są dwu zasadniczym wyznacznikom polityki przestrzennej: ładowi przestrzennemu i zrównoważonemu roz­wojowi. Mają one stanowić nadrzędne cele działań wszystkich podmiotów uczestniczących w gospodarowaniu przestrzenią, w tym zwłaszcza jednostek samorządu terytorialnego i orga­nów administracji rządowej.

W polskim systemie organizacyjno-prawnym planowanie przestrzenne odbywa się praktycznie na trzech szczeblach (poziomach) władzy publicznej:

• 
  lokalnym,
  
• 
  regionalnym,
  
• 
  krajowym.
  

Na każdym z tych szczebli sporządzane są odpowiednie obligatoryjne dokumenty planistyczne, tworzących pewien uporządkowany system dokumentów planistycznych. Na system składają się:

• 
  studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, uchwalane przez rady gmin – obligatoryjnie sporządzane dla całego obszaru danej gminy dokumenty, służące określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie lokalnym, nie stanowiące jednak aktów prawa miejscowego;
  
• 
  miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, zwane planami miejscowymi, uchwalane przez rady gmin – sporządzane dla czę­ści (może to być wiele nie stykających się ze sobą części) lub całego obszaru danej gminy (tylko gdy zachodzi taka potrzeba i jest to możliwe ze względów technicznych i organizacyjno-finansowych); plany te są jedynymi w całym systemie planowania dokumentami planistycznymi, stanowiącymi akty prawa miejscowego;
  
• 
  plany zagospodarowania przestrzennego województw, uchwalane przez sejmiki województw – obligatoryjnie sporządzane dla obszarów całych województw dokumenty, służące określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie regionalnym; w szczególnych przypadkach częścią planów zagospodarowania przestrzennego województw bywa plan zagospodarowania przestrzennego obszaru metropolitalnego;
  
• 
  koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju, przyjmowana przez Radę Ministrów i przedstawiana Sejmowi – obligatoryjnie sporządzany dla całego obszaru kraju dokument służący określaniu zasad kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej na poziomie krajowym.
  

Te podstawowe dokumenty są uzupełniane przez analizy i studia, koncepcje, programy oraz raporty o stanie zagospodarowania. Takie opracowania diagno­styczne, programowe i koncepcyjne, opracowywane są na poziomie lokalnym, ponadlokalnym (powia­towym), regionalnym i krajowym. Służą one potrzebom związanym z prowadzeniem polityki przestrzennej przez podmioty wszystkich czterech szczebli zarządzania:

• 
  szczebel gminny – analizy zmian zagospodarowania przestrzennego, oceny postępów w opracowaniu planów miejscowych oraz wieloletnie programy ich sporządzania;
  
• 
  szczebel powiatowy – analizy i studia z zakresu zagospodarowania przestrzennego;
  
• 
  szczebel wojewódzki – analizy i studia, koncepcje i programy oraz przeglądy zmian w zagospodarowaniu przestrzennym województwa i raporty o jego stanie;
  
• 
  szczebel krajowy – analizy i studia, koncepcje, programy zawierające zadania rządowe oraz raporty o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju.
  

Ze względu na znacząco inną rolę w systemie, odmienną metodologię, inne zadania i specyficzne regulacje – planowanie przestrzenne dzieli się na specjalizacje, zależne od skali obszaru, którym się zajmuje. I tak dział planowania przestrzennego zajmującego się zagadnieniami na szczeblu krajowym i wojewódzkim (a czasem i powiatowym) nazywa się planowaniem regionalnym, a dział zajmujący się zagadnieniami przestrzennymi na szczeblu gminy – planowaniem miejscowym.

Warto odpowiedzieć i zapamiętać:

• 
  Na czym polega zasada hierarchiczności w planowaniu przestrzennym i czy obowiązuje ona w Polsce?
  
• 
  Na czym polega problem zachowania równowagi pomiędzy interesem publicznym a interesem indywidualnym w planowaniu przestrzennym?
  
• 
  Jakie obligatoryjne dokumenty planistyczne wykonywane są na poszczególnych szczeblach polskiego systemu organizacyjno-prawnego planowania przestrzennego?
  
• 
  Czym różni się „planowanie miejscowe” od „planowania regionalnego”?
  

Planowanie regionalne

W Polsce, zgodnie z obowiązującym prawem, kształtowanie i prowadzenie polityki przestrzennej państwa należy do zadań Rady Ministrów. Polityka ta wyrażona jest dokumencie o nazwie: Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju. Koncepcja ta jest, według ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zasadniczym dokumentem wyrażającym politykę przestrzenną państwa. Musi ona uwzględniać, zgodnie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej zasady zrównoważonego rozwoju kraju, opierając je o wewnętrzne uwarunkowania przyrodnicze, kulturowe, społeczne i ekonomiczne oraz o uwarunkowania wynikające z powiązań z innymi krajami. Na tym szczeblu określania celów polityki przestrzennej wzrasta znaczenie związków pomiędzy rozwojem społecznym i gospodarczym a polityką przestrzenną. Dlatego Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju sporządzana jest w szerszym kontekście definiowania strategicznych kierunków rozwoju kraju.

Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju określać ma uwarunkowania, cele i kierunki zrównoważonego rozwoju kraju oraz działania niezbędne do ich realizacji. Celem nadrzędnym polityki przestrzennej państwa, wynikającym z Konstytucji, jest zrównoważony rozwój kraju. W sensie operacyjnym Koncepcja określa w szczególności:

• 
  podstawowe elementy krajowej sieci osadniczej,
  
• 
  obszary metropolitalne, dla których sporządzane będą oddzielne opracowania planistyczne, jako składowe planów zagospodarowania przestrzennego województw,
  
• 
  wymagania z zakresu ochrony środowiska i zabytków, z uwzględnieniem obszarów podlegających ochronie,
  
• 
  rozmieszczenie infrastruktury społecznej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym,
  
• 
  rozmieszczenie obiektów infrastruktury technicznej i transportowej, strategicznych zasobów wodnych i obiektów gospodarki wodnej o znaczeniu międzynarodowym i krajowym,
  
• 
  obszary problemowe o znaczeniu krajowym, w tym obszary zagrożeń wymagających szczegółowych studiów i planów.
  

Sporządzona przez Rządowe Centrum Studiów Strategicznych Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju przekazywana jest Radzie Ministrów, która przyjmuje ją w formie uchwały. Prezes Rady Ministrów zobowiązany jest do przedstawienia Koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju Sejmowi.

Rada Ministrów przyjmując Koncepcję przestrzennego zagospodarowania kraju ustala, w jakim zakresie będzie ona stanowiła podstawę sporządzania programów, zawierających zadania rządowe służące realizacji inwestycji celu publicznego o znaczeniu krajowym. Programy takie sporządzają w ramach swoich kompetencji ministrowie i centralne organy administracji rządowej. Powinny one zostać uwzględnione w planach zagospodarowania przestrzennego województw.

Zadaniem ministra właściwego do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej we współpracy z prezesem Rządowego Centrum Studiów Strategicznych jest także przygotowywanie okresowych raportów o stanie zagospodarowania przestrzennego kraju, przedstawianych przez Prezesa Rady Ministrów Sejmowi.

Jako swój organ doradczy w sprawie Koncepcji Premier może powołać Państwową Radę Gospodarki Przestrzennej, ustalając w drodze zarządzenia, regulamin określający jej zadania, organizację i tryb działania. Rada ta powinna składać się z najwybitniejszych autorytetów świata nauki w dziedzinie gospodarki przestrzennej i dyscyplin pokrewnych.

Obowiązująca ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym zapewnia, by polityka przestrzenna państwa realizowana była w odpowiednim zakresie na wszystkich szczeblach władzy publicznej. Jednocześnie na szczeblu rządowym prowadzona jest współpraca transgraniczna i przygraniczna dotycząca polityki przestrzennej. Mimo podobieństwa brzmieniowego terminy te oznaczają z istoty różne formy współpracy. Współpraca transgraniczna obejmuje ten zakres koordynacji, który dotyczy generalnych kierunków rozwoju w kontekście kontynentalnym, np. przebieg głównych korytarzy transportowych. Natomiast współpraca przygraniczna obejmuje szczegółowe zagadnienia dotyczące rozwoju przestrzennego na styku obszarów krajów sąsiednich, np. wyznaczenie technicznej lokalizacji drogi przecinającej granicę państw.

Problem jest o tyle skomplikowany, że mimo daleko posuniętej integracji prawa w ramach kontynentu, a zwłaszcza w ramach Unii Europejskiej i krajów do niej kandydujących, systemy polityki rozwoju przestrzennego nie są skoordynowane. W dodatku znacznie różnią się one między sobą, co uniemożliwia w praktyce nawet podjęcie prób formalnej koordynacji w tym zakresie. Taka koordynacja, dla właściwego planowania rozwoju obszarów pogranicza jest jednak konieczna, w związku z tym dokonuje się jej na zasadach dobrowolności, poprzez różnego rodzaju formy współpracy. Najczęściej powołuje się odpowiednie komisje międzyrządowe, które takiej koordynacji dokonują poprzez wykorzystywanie różnorodnych instytucji prawnych właściwych obu krajowym systemom planowania.

Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nakłada na organy samorządu województwa obowiązek kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie, w tym obowiązek sporządzenia planu zagospodarowania przestrzennego województwa. Ponadto zobowiązuje je do prowadzenia analiz i studiów oraz opracowywania koncepcji i programów z zakresu planowania przestrzennego. Samorząd województwa musi też wykonywać inne zadania, wiążące się lub będące w polu zainteresowania planowania przestrzennego. Są to:

• 
  ochrona dóbr kultury,
  
• 
  modernizacja terenów wiejskich,
  
• 
  ochrona środowiska,
  
• 
  gospodarka wodna,
  
• 
  drogi publiczne i transport zbiorowy,
  
• 
  obronność,
  
• 
  bezpieczeństwo publiczne,
  
• 
  przeciwdziałanie bezrobociu i aktywizacja lokalnego rynku pracy.
  

O przystąpieniu do sporządzania planu zagospodarowania przestrzennego województwa decyduje sejmik województwa. Jest to jeden z dwóch organów województwa (obok zarządu województwa) – organ stanowiący i kontrolny, pochodzący z wyborów bezpośrednich. Do jego wyłącznej właściwości należy m.in. stanowienie aktów prawa miejscowego w tym przepisów dotyczących podatków i opłat lokalnych, uchwalanie budżetu województwa oraz uchwalanie podstawowych dokumentów określających kierunki rozwoju województwa: strategii rozwoju województwa, programów wojewódzkich oraz planu zagospodarowania przestrzennego województwa.