Gospodarka I polityka przestrzenna
Yüklə 447,05 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Warto odpowiedzieć i zapamiętać
- Metodologia programowania i planowania
- Planowanie przestrzenne
- Infrastruktura społeczna Infrastruktura społeczna
- Ochrona zdrowia i opieka społeczna
- Lokalizacje miejsc przeznaczonych do wypoczynku
- Chłonność obszarów rekreacyjnych
- Infrastruktura techniczna
ład społeczny identyfikujący strategiczne cele i środki oraz przedsięwzięcia zmierzające do poprawy jakości życia społeczeństwa, ład ekonomiczny określający strategiczne cele i środki generujące efektywny rozwój społeczno-gospodarczy, ład ekologiczny formułujący uwarunkowania i strategiczne cele ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska przyrodniczego, zmierzające do utrwalania rozwoju ekologicznie zrównoważonego (ekorozwoju), ład przestrzenny określający strategiczne cele i kryteria kształtowania struktur przestrzennych wyrażające zasady i kierunki gospodarowania przestrzenią geograficzną. Ład zintegrowany wyraża najwyższy, chociaż nie zawsze i wszędzie osiągalny, stopień realizacji kompleksowej polityki równoważenia rozwoju. Pojęcie ładu przestrzennego funkcjonuje w tym systemie jako dążenie do harmonijności, uporządkowania, proporcjonalności i równoważenia środowiska życia człowieka. W polityce przestrzennej ład przestrzenny wyraża zarówno funkcjonalność, logikę, czytelność i jasność struktur przestrzennych, jak i ich zharmonizowanie z przyrodą, wysoką użyteczność i efektywność we wszystkich skalach: od lokalnej do krajowej. Oznacza, że struktury przestrzenne stanowią uporządkowaną całość, której części poddane są wspólnym regułom gry, a ich logika funkcjonowania, funkcjonalność całej struktury oraz czytelność przestrzenna tworzą, także w każdym wymiarze terytorialnym, wysokie walory estetyczne środowiska człowieka. W hierarchii wartości społecznych ład przestrzenny nabiera rosnącego znaczenia. Staje się bowiem w coraz większym stopniu niezbywalnym elementem jakości życia i środowiska przyrodniczego, a także efektywności gospodarowania.
Metodologia programowania i planowania Jak już wspomniano, programowanie i planowanie przestrzenne są jednymi z ważniejszych instrumentów polityki przestrzennej. Programowanie dotyczy przede wszystkim przestrzeni społeczno-ekonomicznej i procesów funkcjonowania środowiska przestrzennego. Planowanie przestrzenne zajmuje się bardziej techniczną stroną procesów przestrzennych i rozmieszczeniem poszczególnych funkcji zagospodarowania terenu w fizycznej (geograficznej) przestrzeni. Podział w tym zakresie jest jednak dość płynny, a ostatnio wydaje się, że planowanie przestrzenne ewoluuje w kierunku objęcia swym działaniem także sfery programowania. W potocznym znaczeniu planowanie przestrzenne opisywane jest jako narzędzie celowego oddziaływania na rozwój przestrzenny społeczeństwa, gospodarki oraz środowiska przyrodniczego, antropogenicznego oraz społecznego na danym terenie. Jest to całokształt działań zapewniających prawidłowe zagospodarowanie przestrzenne obszarów kraju, regionów i gmin (miast), z uwzględnieniem wzajemnych związków i interesów ogólnokrajowych oraz powiązań międzynarodowych. Istota planowania przestrzennego polega na właściwym wykorzystaniu naturalnych i nabytych cech środowiska w celu właściwego zaspokojenia zarówno bieżących, jak przyszłych potrzeb zbiorowych i indywidualnych. Opisane poniżej zagadnienia metodologiczne planowania przestrzennego, obejmujące także sferę programowania rozwoju, mają charakter wycinkowy.6) Mają zobrazować Czytelnikowi zakres działań planowania przestrzennego w poszczególnych wybranych sferach. W rzeczywistości proces programowania i planowania rozwoju jest znacznie szerszy i bardziej złożony – wymagałby poświęcenia mu znacznie więcej miejsca. Warto odpowiedzieć i zapamiętać:
Struktura osadnicza Struktura osadnicza to całokształt form zagospodarowania przestrzennego określonego obszaru i powiązań pomiędzy nimi. Elementami tej struktury są obszary zamieszkania, pracy, usług i wypoczynku. Połączone są one sieciami infrastruktury technicznej, zapewniającej sprawność funkcjonowania całej struktury. Przekształcenia struktury osadniczej polegają na zmianach w wielkości i znaczeniu poszczególnych jej elementów. Zmiany te dokonują się samoistnie lub w wyniku celowej polityki przestrzennej. Historycznie pierwotnym a i obecnie chyba najważniejszym polem działania planowania przestrzennego jest właśnie kształtowanie struktury osadniczej. W programowaniu i planowaniu rozwoju struktury osadniczej duże znaczenie mają zagadnienia demograficzne. W badaniu zagadnień demograficznych w wymiarze przestrzennym jednym z najważniejszych kryteriów jest liczba ludności i prognoza jej zmian. Przyrost naturalny jest różnicą liczby urodzeń i liczby zgonów. Liczba zgonów ma w większości krajów europejskich tendencję spadkową. Wpływa na to poprawa zdrowotności ludności. Zachodzą jednak zmiany zarówno pod względem liczby urodzeń, jak i zgonów, powodowane przez dochodzenie do okresu rozrodczości lub wymieralności liczniejszych lub mniej licznych roczników. Dla prognozowania przemian ludnościowych i związanych z tym potrzeb społecznych i ekonomicznych – należy więc badać strukturę wieku i płci ludności. Pomocna w tym jest tzw. piramida wieku. W społeczeństwach zamożnych występuje wyraźnie wzrastająca długowieczność, a więc mały procent zgonów. W społeczeństwach słabych gospodarczo, zacofanych kulturalnie i cywilizacyjnie, występuje jako zasada duży wskaźnik urodzeń i duży wskaźnik śmiertelności, jednak w sumie duży wskaźnik przyrostu naturalnego. W społeczeństwach rozwijających się gospodarczo, wskaźnik urodzeń kształtuje się na ogół nisko, a wskaźnik zgonów zmniejsza się. Analiza przesuwania się grup wieku służy do uzyskania podstaw przy programowaniu w zakresie edukacji, zatrudnienia, a także przy planowaniu zapotrzebowania w sferze mieszkaniowej i na wszelkiego rodzaju usługi. Następnym z kolei zagadnieniem badań demograficznych po liczbie i wieku ludności jest struktura rodzinna, obrazująca rozkład liczebności rodzin (z ilu osób składa się rodzina). W Polsce występują różnice w liczebności rodzin wiejskich i miejskich, a także duże różnice pomiędzy poszczególnymi regionami. Dane statystyczne podają informacje o liczebności gospodarstw domowych. Nie należy mylić tego pojęcia z liczebnością rodzin. Gospodarstwo domowe może mieścić w sobie dwie lub kilka rodzin, lub rodzinę i osoby samotne. Występują też gospodarstwa domowe prowadzone przez kilka lub jedną osobę samotną. Liczbę ludności zdolnej do pracy określa się w oparciu o strukturę wieku. Podstawą wielkości jest grupa ludzi w wieku produkcyjnym (tj. w wieku zdolności do pracy). Nigdy cała liczba ludzi w wieku produkcyjnym nie podejmuje pracy. Nie pracuje zawodowo i zarobkowo np. młodzież ucząca się w szkołach średnich i wyższych. Natomiast zawsze wykonuje pracę zawodową zarobkowo pewna liczba ludzi spoza grup wieku czynnych zawodowo. Inną komplikacją w wyliczaniu prognoz stanowi ruch migracyjny, tj. wyjazdy na stałe w celu podjęcia pracy w innym regionie (a nawet w innym państwie), a także przyjazdy do badanego regionu. Wreszcie uwzględnić należy fakt codziennych wyjazdów do pracy do innego regionu, ludności mieszkającej w pobliżu jego granicy. Poważnym zagadnieniem przy rozpatrywaniu stanu zatrudnienia ludności jest praca dodatkowa poza głównym miejscem zatrudnienia. Jednym z istotniejszych zadań gospodarki przestrzennej jest rozwój gospodarczy i stworzenie takich warunków, aby stopa życiowa wszystkich obszarów była względnie wyrównana. Miernikiem pozwalającym badać poziom warunków życiowych ludności jest, między innymi dochód na 1 mieszkańca. Tak jak istnieją obecnie wielkie różnice w dochodzie na 1 mieszkańca między krajami, między regionami kraju – występują też znaczne, czasem bardzo znaczne różnice wewnątrz regionu. Liczba i jakość podmiotów gospodarczych działających na danym obszarze w najsilniejszym stopniu decyduje o jego stopniu rozwoju. Uważa się, że proces aktywizacji gospodarczej słabo dotychczas rozwiniętego regionu jest realizowany wówczas, gdy tempo rozwoju gospodarki tego regionu jest wyraźnie wyższe od tempa rozwoju całej gospodarki. Rozwój gospodarczy każdego obszaru zależy od wielu czynników, które składają się na jego atrakcyjność inwestycyjną. Suma cech niektórych obszarów sprzyja lokalizacji podmiotów gospodarczych w większym stopniu, inny zestaw sprzyja lokalizacji tylko niektórych branż lub gałęzi gospodarki, niektóre cechy są niekorzystne lub mało atrakcyjne dla inwestorów. Kryteria oceny atrakcyjności inwestycyjnej danego obszaru może zmieniać się w czasie. Może to wynikać np. z rozwoju technologii lub systemów organizacji w poszczególnych gałęziach. Jednym z podstawowych i pierwotnych kryteriów lokalizacyjnych jest dostęp do surowców. Pod względem czynnika surowcowego poszczególne typy działalności gospodarczej można podzielić na:
Działalność o lokalizacji związanej wymaga usytuowania bezpośrednio na lub przy złożu surowca. Oczywiście zakładami takimi są wszelkie kopalnie, cegielnie, cementownie itd. Działalność o lokalizacji częściowo związanej dotyczy tych zakładów, których produkcja oparta jest na technologii lub surowcach pozwalających na ograniczony wybór lokalizacji, spełniającej określone i konieczne warunki. Takimi zakładami będą np. stocznie, które umieszczane być muszą na brzegu morza lub rzek, ale liczba miejsc, które spełniają te warunki jest znaczna; zakłady wymagające do produkcji znacznej ilości wody pobieranej z rzek – lokalizowane muszą być bezpośrednio przy ciekach; zakłady wymagające transportu wodnego lub kolejowego – przy drogach wodnych lub szlakach kolejowych itp. Do zakładów o lokalizacji częściowo związanej zaliczamy również takie, w których występują wyraźnie korzyści ekonomiczne i technologiczne przy lokalizowaniu ich w określonych miejscach. Na przykład lokalizacja zakładów bezpośrednio kooperujących z innymi zakładami, których odpady są surowcami dla nowych zakładów, są lokalizowane możliwie blisko swych zakładów macierzystych; zakłady wytwórcze produktów rolnych lub drewna – w centrum albo w pobliżu upraw lub lasów (cukrownie, gorzelnie, olejarnie, przetwórnie owoców, tartaki, fabryki płyt pilśniowych, celulozy itd.). Wreszcie zakłady o lokalizacji swobodnej to takie, do których bez wyraźnego podnoszenia kosztów produkcji i utrudnienia procesów technologicznych można dowozić surowce z różnych odległości, które mogą wykorzystywać wodę wodociągową i niektóre nie posiadają szczególnych wymogów pod względem środków transportu. Dowóz surowców, wywiezienie produkcji i odpadów, dojazdy pracowników wymagają z zasady dobrego powiązania zakładu produkcyjnego z układem sieci komunikacyjnej. przy tym wymagania niektórych zakładów są specjalnie istotne, a nawet mogą być determinujące przy podejmowaniu decyzji lokalizacyjnych. Czynnik komunikacyjny w wyborze lokalizacji obejmuje nie tylko bezpośrednie połączenie zakładu z najbliższym szlakiem komunikacyjnym, ale również powiązanie jego z całym układem sieci komunikacyjnej regionu, kraju lub kontynentu. W zagadnieniach lokalizacyjnych istotny jest też czynnik energetyczny. Każdy współczesny zakład przemysłowy wymaga wykorzystania siły energetycznej do prowadzenia produkcji. Doprowadzenie energii do małego zakładu nie jest na ogół zagadnieniem trudnym. Natomiast staje się ono coraz bardziej skomplikowane i wymagające wielostronnych rozważań w miarę wzrostu skali zakładu. Niektóre z wielkich zakładów wymagają tak wielkich ilości energii, że wytwarzanie jej i przesyłanie jest samo dla siebie skomplikowanym problemem technicznym.
Istnienie zakładu przemysłowego dobrze zasilonego w energię i wodę, dobrze obsłużonego pod względem komunikacyjnym, zlokalizowanego w dużym mieście lub w silnie zurbanizowanym obszarze zapewniającym dostateczną liczbę pracowników, działa przyciągająco na inne zakłady, które chcąc wykorzystać walory, które posiada obszar dążą do ulokowania się w pobliżu zakładu istniejącego. Są to przede wszystkim zakłady o podobnym rodzaju produkcji, jaka jest prowadzona w zakładzie macierzystym lub kooperujące z tym zakładem. Jednak i inne zakłady o zupełnie odmiennym rodzaju produkcji również często starają się o lokalizację na tym obszarze widząc różne korzyści wynikające z faktu istnienia dobrej komunikacji, dostatku wody i energii, a także potencjalnych pracowników. Taka prawidłowość nazywa się czynnikiem skupiającym. Jego działanie doprowadza do powstawania skupisk zakładów przemysłowych lub tzw. zagłębi przemysłowych. Czynnik skupiający, po pewnym okresie działania i po wytworzeniu się silnie uprzemysłowionego regionu, powoduje konieczność dalszego dostosowywania tego obszaru do wzrastających potrzeb działających tam, a więc i rozwijających się zakładów przemysłowych. Następuje zagęszczenie sieci komunikacyjnej, budowa nowych ujęć wody, rozbudowa. istniejących lub budowa nowych osiedli niezbędnych dla pomieszczenia napływających pracowników, a także rozbudowa sieci usługowej. Działanie czynnika skupiającego ma charakter spontaniczny. Czasem doprowadza ono do powstania obszarów o tak intensywnym zgrupowaniu zakładów przemysłowych, że pojawiają się wyraźnie negatywne objawy, zwane czynnikiem rozpraszającym. Objawami takimi są: zdegenerowanie krajobrazu doprowadzające do zatracenia koniecznych warunków biotopu człowieka (zatrucie powietrza, wody i gleby), niewydolność sieci komunikacyjnej i środków komunikacji w stosunku do potrzeb, brak wody, wzrost kosztów pracy. W takich przypadkach konieczne jest podejmowanie środków w celu ograniczania dalszego rozwoju liczby lokalizowanych na tym obszarze zakładów przemysłowych, wielkości ich produkcji, a nawet liczby zakładów. Warto odpowiedzieć i zapamiętać:
Infrastruktura społeczna Infrastruktura społeczna to wyposażenie osadnictwa w zakresie socjalnej obsługi ludności. Ponieważ celem gospodarowania w przestrzeni jest wszechstronne zaspokajanie potrzeb ludności, należy potrzeby te widzieć w dwóch kategoriach, a mianowicie jako potrzeby społeczne i potrzeby indywidualne. Sposób kwalifikowania potrzeb ludności rzutuje na podział usług w gospodarce przestrzennej. Część usług ściśle związanych z potrzebami społecznymi jest wykorzystywana niezależne od osobistych dochodów ludności. Ich zadania wypełniane są w jednakowej mierze wobec całego społeczeństwa. Odpowiedzialność za ich dostępność ponoszą władze publiczne. Do usług takich zalicza się: oświatę, naukę, kulturę, ochronę zdrowia, opiekę społeczną i kulturę fizyczną. Ten typ usług określa się mianem infrastruktury społecznej. Druga grupa usług, obejmująca handel detaliczny, gastronomię, rzemiosło usługowe, turystykę itp. jest ściśle związana z potrzebami indywidualnymi, a te z kolei z dochodami ludności. Zalicza się ją czasem wprawdzie do elementów infrastruktury społecznej, lecz podmiotami świadczącymi te usługi są podmioty gospodarcze a nie władze publiczne. Niemniej jednak władze te powinny swymi działaniami zapewniać szeroki dostęp do tego typu usług i umożliwiać ich rozwój. Infrastruktura społeczna obejmuje zatem przede wszystkim:
Oświata i nauka to dział infrastruktury obejmujący wiele zagadnień poczynając od przedszkoli i szkół podstawowych, a kończąc na szkolnictwie wyższym i instytucjach naukowych. Rozwój sieci oświatowej musi odpowiadać procesom rozwoju osadnictwa i struktury społecznej. Często zadanie to nie jest łatwe. Często nie udaje się objąć siecią przedszkoli terenów wiejskich o rozproszonej zabudowie. Zasięg oddziaływania przedszkola zlokalizowanego w tych warunkach osadniczych jest tak mały, że liczba dzieci mieszkających na terenie nawet maksymalnego zasięgu jest z zasady zbyt mała na organizację przedszkola nawet najmniejszego typu. Podobny problem występuje w szkołach podstawowych, których zasięg jest określony na 3 lub 4 kilometry dojścia z miejsca zamieszkania do szkoły. Na ekstensywnie zaludnionych obszarach w promieniu tego zasięgu mieszka zbyt mało dzieci nawet na szkołę najmniejszego typu. W takich przypadkach zakłada się sieć szkół z warunkiem organizowania dowozu dzieci na naukę. W szkolnictwie podstawowym, na skutek powszechności nauki, programowanie liczby potrzebnych szkół jest stosunkowo proste i oparte jest na prognozie przyrostu naturalnego i prognozie struktury wieku. W szkolnictwie średnim sieć szkół w mniejszym stopniu jest związana z siecią osadniczą i gęstością zaludnienia. Przy lokalizowaniu tych szkół bierze się pod uwagę ich funkcje miastotwórcze. Stosuje się np. świadome koncentrowanie zespołów szkół średnich w miastach o znaczeniu ośrodka lokalnego – co wspomaga ich rozwój także w innych sferach. Analogiczne zjawiska, lecz nawet bardziej wyraźne występują przy sieci szkolnictwa wyższego. Ośrodki akademickie wytwarzają korzystną atmosferę na rozwijanie w nich funkcji ośrodków naukowych oraz lokalizowanie nowoczesnych usług i gałęzi przemysłu.
Tendencje stworzenia policentrycznego układu centrów kulturalnych przejawiają się w takiej lokalizacji urządzeń kulturalnych, która zapewnia jej wielostopniowość. W tak zorganizowanej hierarchicznie sieci ośrodków kulturalnych grupujących proporcjonalnie coraz mniejszy program urządzeń będą występować pewne zaburzenia regularności. Wynikają one z występowania ośrodków, obiektów czy instytucji o dużym znaczeniu kulturalnym istniejących poza omówioną siecią lub niezgodnych z nią hierarchicznie. Jako przykład można wymienić ośrodki kulturalne usytuowane w obiektach zabytkowych położonych z dala od miast, instytucje o kulturalnym znaczeniu ogólnokrajowym (lub nawet międzynarodowym) znajdujące się w miejscowościach o skromnej randze administracyjnej. Takich ośrodków opartych o zabytkowy zespół architektoniczny, muzeum, instytucję wydawniczą czy tradycję imprez kulturalnych jest dużo i w przyszłości to one mogą decydować o rozwoju danego obszaru. Nie zmienia to jednak celowości realizowania hierarchicznej sieci placówek kultury jako zasadniczego środka działania władz publicznych.
W sprawach opieki społecznej obecnie bardzo istotnym zagadnieniem w Polsce jest silnie wzrastający procent ludności w starszym wieku. W gospodarce przestrzennej istotne są prognozy przemian demograficznych oraz studia dotyczące rodzaju i liczby urządzeń użyteczności publicznej potrzebnych dla tej grupy wiekowej ludności. Nieodzowną częścią tych studiów powinny być prognozy socjologiczne dotyczące przewidywań kształtowania się preferencji korzystania z poszczególnych rodzajów urządzeń użyteczności publicznej opieki społecznej, jak np. domy rencistów, placówki służby zdrowia itp. W gospodarce przestrzennej występuje również istotne zagadnienie miejscowości leczniczych (uzdrowisk). Lokalizacja ich wiąże się ze szczególnymi warunkami naturalnymi klimatu lokalnego lub występowania źródeł leczniczych.
Zagadnienia sportu w gospodarce przestrzennej rozpatrywane powinny być przede wszystkim z punktu widzenia rozwoju kultury fizycznej społeczeństwa, a szczególnie młodzieży. Rozwój w tym zakresie można osiągnąć dysponując terenami i urządzeniami sportowymi tworzącymi sieć dostępną dla ogółu społeczeństwa, niezależnie od miejsca zamieszkania i dochodów indywidualnych. Niektóre urządzenia sportowe wymagają terenów o specjalnych warunkach naturalnych. Upowszechnianie korzystanie z takich terenów wymaga ich dalszego rozwoju i udostępniania nowych, aby uniknąć nadmiernej koncentracji popytu, która uniemożliwia spełnianie wyznaczonej im roli. Pod pojęciem wypoczynek rozumieć należy takie spędzenie czasu, które umożliwia regenerację fizycznych i psychicznych sił człowieka zgodnie z zasadami higieny, psychologii i fizjologii. Konieczność umożliwienia wypoczynku ogółowi społeczeństwa jest sprawą o wielkim znaczeniu. Rozwój urządzeń służących wypoczynkowi, ich liczba, chłonność, różnorodność i sposób wyposażenia świadczy o poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego, ale też kulturalnego i cywilizacyjnego danego kraju. Z punktu widzenia gospodarki przestrzennej klasyfikuje się rodzaje wypoczynku ze względu na: liczbę osób korzystających, formę wypoczynku, lokalizację miejsca przeznaczonego do wypoczynku, okres i częstotliwość korzystania z niego oraz ewentualnie inne specjalne cechy. Liczba osób korzystających z różnych form wypoczynku stale wzrasta oraz wzrasta ilość czasu przeznaczonego przez nie na wypoczynek. Spowodowane to jest zarówno przyrostem liczby ludności, zwiększaniem czasu przeznaczonego na wypoczynek, a w dużej mierze także rozwijaniem się zwyczajów i upodobań społecznych, związanych ze zdrowym trybem życia.
Klasyfikacja ta dotyczy zarówno miejsc wypoczynkowych, jak i tras wypoczynkowych (specerowych i turystycznych). Odległość miejsca wypoczynku od miejsca zamieszkania wpływa na częstotliwość korzystania z danego miejsca wypoczynku. Pod pojęciem odległości rozumieć należy nie tylko odległość geograficzną (czy geometryczną), ale także dostępność, tj. czas potrzebny na pokonanie drogi za pomocą różnych środków lokomocji oraz wygodę lub uciążliwość tej podróży. Ze względu na okres i częstotliwość wypoczynku rozróżniamy:
Dla zapewnienia realizacji potrzeb społecznych w zakresie wypoczynku konieczne jest przeznaczenie odpowiednich terenów i realizacja odpowiedniej sieci urządzeń. W dużej mierze zadanie to spoczywa na władzach publicznych. Konieczne jest zatem rozpoznanie i ochrona obszarów przydatnych do pełnienia tych funkcji ze względu na wartości warunków naturalnych, wybitne walory krajobrazowe, wyróżniający się korzystnie klimat lokalny, obfitość wód otwartych nadających się do kąpieli i sportów wodnych, zalesienie, a także istnienie cech i elementów zagospodarowania przestrzennego, wspomagających wykorzystanie dla celów rekreacji, jak np. łatwą dostępność komunikacyjną, łatwość uzbrojenia w sieć energetyczną, wodociągową i kanalizacyjną – a przy tym brak lub niskie natężenie zabudowy. Bardzo istotną kwestią jest liczba użytkowników poszczególnych obszarów i urządzeń wypoczynkowych, która dostosowana powinna być do chłonności tych obszarów. Chłonność obszarów rekreacyjnych określa się wskaźnikami dotyczącymi dopuszczalnej liczby osób na jednostkę ich powierzchni. Zabiegami inwestycyjnymi można zwiększać chłonność obszarów wypoczynkowych, przy czym zmianie ulega wówczas najczęściej rodzaj lub forma dostępnego na nich wypoczynku.
Infrastruktura techniczna Termin infrastruktura techniczna oznacza wyposażenie osadnictwa w zakresie obsługi technicznej, jak drogi i ulice, sieci i urządzenia zaopatrzenia w wodę, usuwania ścieków i odpadów, zaopatrzenia w energię, a także telekomunikacji. Niezależnie od tego kto jest ich inwestorem lub administratorem – są to urządzenia użyteczności publicznej. Układy sieci komunikacyjnej przechodziły i nadal przechodzą ewolucję, będąc wykładnikiem potrzeb i możliwości społeczeństwa. Najstarsze układy szlaków komunikacyjnych przebiegały trasami wyznaczonymi przez naturalne warunki: omijały bagna, góry i głębokie rzeki, a przebiegały przez tereny suche, przełęcze i brody lub jako szlaki wodne prowadziły przez spławne rzeki. W miarę kształtowania się organizacji państwowych szlaki te nabierały znaczenia dla połączenia ośrodków administracyjnych i handlowych, a także jako szlaki łączące centralne części kraju z peryferiami, co gwarantowało spójność terytorialną. Potrzeby połączeń komunikacyjnych między różnymi miejscowościami wynikały więc również z czynników politycznych. Stopniowy rozwój techniki budowy dróg i mostów, a także środków komunikacji doprowadził do coraz śmielszego pokonywania przeszkód naturalnych przy kształtowaniu układów sieci komunikacyjnych. Stwarzało to możliwości kształtowania sieci komunikacyjnych o coraz większej sprawności. Sprawność polega na łączeniu poszczególnych miejscowości drogami o możliwie krótkich trasach oraz na stosowaniu coraz pojemniejszych i szybszych środków komunikacji. Tworzone są w ten sposób układy funkcjonalne, coraz ściślej odpowiadały potrzebom łączenia ze sobą poszczególnych punktów sieci ze zróżnicowaniem hierarchii połączeń na ważniejsze i drugorzędne. Na kształtowanie sieci komunikacyjnych podstawowy wpływ wywierają potrzeby, generujące określone typy ruchu. Prosta typologia ruchu odbywającego się na sieci komunikacyjnej wyprowadzana jest na podstawie kilku kryteriów:
|