Günah lüğət elmində

2. İmam (ə)-ın rəftarına təsir edən amillər:

Əli (ə)-ın kəlamlarından belə nəticə almaq olar ki, o həzrətin Osmanın ölümünə mane olması, onun siyasi və dini şəxsiyyətini qəbul etmək mə`nasına deyildi. Belə ki, Əli (ə)-ın müasirləri də bu həqiqətə agah idilər. Şübhəsiz, əgər xəlifənin dini və siyasi şəxsiyyəti Əli (ə) tərəfindən qəbul olunsaydı, o həzrətin tərəfdarları Osmanla müxalif cəbhədə dayanmazdılar. Yəqin ki, Əli (ə) da Osmanın ölümünə əhəmiyyətsiz yanaşmazdı. Bu səbəbdən Əli (ə)-ın Osmanın ölümünə mane olması digər amillərdən mənşələnir. Aşağıda onlardan bəzilərinə işarə edirik:

1) Böhranların şiddətlənməsi.

Heç bir insaflı alim inkar edə bilməz ki, İslam hökumətinin ilk çağlarında Əli ibn Əbu Talibin (ə) şəxsiyyəti bir neçə tədbirlə islamın həyatını xətərlə üzləşdirə bilərdi. Əbubəkrin xilafəti zamanı, Osmanın hökumətinin əvvəlləri və eləcə də Osmanın xilafətinin sonu çox böhranlı bir zaman idi. Mədinə şəhəri Osmanın əleyhinə olan inqilab nəticəsində dərin böhranla üzləşmişdi. Şübhəsiz, Əli ibn Əbu Talib (ə)-in sadə bir hərəkəti cilovlanmayan siyasi hərc-mərcliyə səbəb ola bilərdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Mədinədə inqilabçı müsəlmanların çoxluğuna baxmayaraq, xəlifənin tərəfdarları da az deyildi. Şam şəhərinin ordusu zahirdə xəlifənin tərəfdarları kimi Mədinədən kənarda Müaviyyənin fərmanını gözləyirdilər. Bəlkə də Şam qoşununun şəhərə daxil olmaqda gecikmələrinə səbəb Əli (ə)-ın bu inqilabda rolu olmaması və xilafət üçün çalışmaması xəbəri idi. Bu vəziyyətdə İmam Əli (ə)-ın əsas fikri inqilabçıları sakitləşdirib, cilovlanmayan böhranın qabağını almaq idi. Bundan əlavəmüxaliflərdən hər bir qrupu məxsus şəhərə və ya dəstəyə aid idilər. Bu səbəbdən onları bir hədəf uğrunda birləşdirib, və ya ayırmaq mümkün deyildi.

2) Nəfsə qulluq edənlərə köməkdən yayınmaq.

Osmanın müxaliflərinin arasında mövcud olan Təlhə kimilərin məqsədi yalnız hakimiyyətə çatmaq idi. Ayişə və onun tərəfdarlarının hədəfi isə Osmanı hakimiyyətdən uzaqlaşdırmaq və ya onu öldürüb Təlhəni xilafətə gətirmək idi. Təlhə o qədər əmin idi ki, digərlərinin hökumətə gəlməyini təsəvvürünə belə gətirmirdi. Osmanın hökumətinin dağılması üçün Əli (ə)-dan kömək istəməsi Əlinin (ə) hökumətə gəlməsi üçün deyildi. O, bu yolla hakimiyyətə nail olmaq üçün Əli (ə)-ın şəxsiyyətindən bəhrələnirdi. Amma bu hədəfinə nail ola bilmədi. Osmanın evinin mühasirəyə alındığı günləndə xəlifə İbn Abbası həcc ziyarəti üçün karvan başı seçdı. Bu zaman Ayişə İbn Abbasın görüşünə gəlib dedi: “Allah Təala sənə gözəl və keçərli dil vermişdir. Camaat Təlhənin ətrafına toplanıb və tezliklə xəlifə olacaqdır. Əgər o xəlifə olarsa əmisi oğlu Əbubəkrin yolu ilə gedəcəkdir. Camaatı Osmana hücum etməkdən uzaqlaşdırma. Osmanın qətli və Təlhənin xəlifə olmağı ilə razılaş.” İbn Abbas İmam Əli (ə)-ı müdafiə edərək Ayşənin ümidini qırdı. Əgər Təlhə Osmanın ölümündən sonra Əli ibn Əbu Talibin hökumətə gələcəyini bilsəydi, mövcud hökumətin aradan getməsi üçün əsla səy göstərməzdi. Çünki o yaxşı bilirdi ki, Osmanın bəxşişləri sayəsində böyük sərvətə nail olmuş və ictimai şəxsiyyət qazanmışdır. Əli (ə)-ın hökuməti isə ona heç bir bəxşiş etməyəcəkdir. Osmanın əlli gün mühasirəsi zamanı baş verən hadisələr gələcək xəlifənin kim olcağını təyin edə bilmirdi. Bəlkə də Misir və Yəmən əhalisi olmasaydı Təlhə xəlifə ola biləcəkdi. Amma Osmanın ölümündən sonra camaat dərhal Əli ibn Əbu Talibə (ə) üz gətirdilər. Camaatın siyasi hərəkatı elə bir səmtə yönəlmişdi ki, inqilabı istiqamətləndirənlər ondan xəbərsiz idilər. Beləliklə, Əli (ə), hökumətə nail olmaq üçün xəlifəni su içmədən öldürən insanlarla müştərək rə`yə gələ və şübhəsiz, o həzrət ictimai şəxsiyyətini onların hədəfinə qurban verə bilməzdi.

3) Siyasi bəhrələnmələr;

Əli (ə)-ın Osmana qarşı olan inqilabda iştirak etməməsinin əsas səbəblərindən biri, xəlifənin qətli ittihamından uzaq qalmaq idi. Əli (ə) səhnədən uzaq olsada Osmanın qətlindən sonra Müaviyə tərəfindən “müsəlmanların xəlifəsini öldürmək”də təqsirləndirilirdi. Müaviyə Əli (ə)-a son zərbəni vurmaq üçün Təlhə, Zübeyr və Ayişəni ayağa qaldırıb o həzrətin hökumətini sarsıtmaq üçün Cəməl müharibəsinin təməlini qoydu. Əli (ə) Osmanın əleyhinə olan inqilabda Müaviyənin Təlhə və tərəfdarlarının hiyləsini görürdü.¹ O həzrət əmin idi ki, dəxalət edərsə, sonradan ağır hücumlara məruz qalacaqdır. Əli (ə) özünü bu hadisədən uzaq saxlasa da, düşmənləri tərəfindən öz əli ilə Osmanı boğmağa təqsirləndirildi. O günlərdə Üsamə ibn Zeyd kimi şəxslər vəziyyətin ağır olduğunu görüb Əli (ə)-ın şəhərdə olmamasını istədilər. Üsamə o həzrətə deyir: “Mənin üçün aydındır ki, bu qovm Osmanı öldürəcək. Sizi istədiyimə görə Mədinədən çıxmağınızı xahiş edirəm ki, Osmanın ölümü sizin şəhərdə olduğunuz zaman baş verməsin. Çünki sən Mədinədə olduğun halda Osman öldürülsə, bəziləri bu işdə səni ittiham edəcəklər.”¹ Cəməl müharibəsini nəzərdən keçirdikdə, bu müharibənin Əli (ə)-ın hökumətinin zəifləməsində böyük təsirini müşahidə edirik. Siyasi nəzərdən (İmamın gizli həqiqətlərə olan İlahi elmini nəzərə almasaq) ittiham ehtimalına əsasən, Əli (ə) Osmana qarşı yaranan inqilabda dəxalət etməməli idi və əlbəttə, dəxalət də etmədi. Çüki imamı Osmanın qətlində təqsirləndirib ona qarşı müharibə hazırlığından xəbərdar idi. Bu müharibə islam tarixində müsəlmanları ilk dəfə olaraq qarşı-qarşıya qoyurdu. Imam Əli (ə) Osmana qarşı olan inqilabdan uzaqlaşsa belə, bu ittihamdan uzaqlaşa bilmədi. Nəticədə müharibə baş tutdu. Amma tarix şəhadət verir ki, imam Osmana qarşı olan inqilabda münasib mövqe seçmişdi. Çünki imam (ə) Cəməl müharibəsinin baş verəcəyindən yaxşı agah idi. Cəməl müharibəsi müsəlmanların, bir peyğəmbərə iman gətirənlərin bir qibləyə namaz qılanların və yüzlərlə xüsusiyyətdə bir səfdə dayananların qarşı-qarşıya dayanması idi. Bir tərəfdə İslam Reyğəmbərinin (s) kürəkəni, əmisi oğlu və müsəlmanların xəlifəsi, digər tərəfdə isə Peyğəmbərin (s) xanımı, Təlhə və Zübeyr kimi tanınmış səhabələr dayanırdı. Bu müharibədə hər iki qoşundan birlikdi on dörd min nəfər həlak oldu.² Bu ədəd Peyğəmbərin (s) on illik müharibələrində həlak olanlardan on qat artıq idi.³ Cəməl müharibəsi minlərlə insanın ölümündən əlavə, minlərlə insanı da şübhəyə saldı, müsəlmanların qanının hədər olmasını, eləcə də müxalif dəstə ilə (hansı bir etiqada malik olursa-olsun) müharibəni asanlaşdirib Peyğəmbər (s) və müsəlmanların xəlifəsinin göstərişindən yayınmağı adiləşdirirdi. Elə buna görə də İmam (ə) Osmanın öldürülməsi ilə razı deyildi. Osmanın hökuməti hədsiz inhiraflar və səhvlər ucbatından şəri etibarını itirsə də, siyasi qanunluğunu əldən verməmişdi. Bu səbəbdən kufəlilər və bəsrəlilər kimi onu aradan aparmaq islam hökumətinin və hakiminin əzəmətini sındırır və sonrakı qarşılıqlara zəmin yaradırdı.

4)Düşmənin sui-istifadəsi.

Osmanın qətli Bəni-Üməyyənin Əli (ə) hökumətinə qarşı mövqedə olmasının əsas səbəbi idi. Onlar bu bəhanə ilə mərkəzi hökuməti zəiflədib ardan apardıqdan sonra, İslam xilafətini ələ keçirmək niyyətində idilər. Bu səbəbdən Əli (ə)-ın Mədinənin qəzəbli inqilabçıları ilə həmkarlığı Bəni Üməyyənin bəhanəsini qəbul edilmiş hesab edirdi.

5) Bəyənilməyən mübarizə üslubu;

Bəzi vaxtlar Əli (ə) inqilabçılarla həmkarlıq etmir, əksinə, Osmanı himayə edirdi. Çünki onlardan bir qisminin rəftarı düzgün siyasi mübarizədən kənar idi. Bu səbəbdən mühasirənin son günləri Osmanın evinə su və yemək aparanların qabağını kəsirdilər. Belə ki, xəlifə dama çıxıb susuzluqdan müsəlmanlara şikayət elədi və Əli (ə)-dan kömək istədi. Əli (ə) Həsən (ə) və Hüseyn (ə)-ı Osmana su çatdırmaq üçün göndərdi. Onlar bu işə çətinliklə müvəffəq oldular. Amma camaatın qəzəbi xəlifənin ölümü ilə nəticələndi. İmam Əli (ə) Osmanın mühasirəsinə səbəb olan işləri pisləyir və buyurur: “O (Osman) nalayiq üsulla istismarçılığa əl atdı və özünü qohumlarına qurban verdi. Insanlar da səbirsizlik edib bəyənilməz yolla onun əleyhinə qalxdılar.”⁴