Haja we umra gidýänlere haj we umranyň düzgünlerini beýan etmeklikde zyýaratçylara sowgat تالیف: الحاج عبدالرحمن آخوند تنگلی طانا

19. "Mesjidul-harba"

20. "Mesjidul-juheýne"

21. "Mesjidu-beni gyfar"

22. "Mesjidu-beni zureýk"

23. "Mesjidu-beni sagyda"

24. "Mesjidu- beni hudara"

25."Mesjidu-ratyj" bu metjit Jasum guýusynyň ýanyndadyr.

26. "Mesjidu-wakym" bu metjide Mesjidu-beni Abduleşhel diýip aýdýarlar.

27. "Mesjidul-kursa"

28. "Mesjidu-beni harysah" owus taýpanyň metjidi.

29."Mesjiduş-şeýheýni" şu metjide Mesjidul-bedäig diýip aýdýarlar.

30. "Mesjidu-beni Dinar" hazraj taýpanyň metjidi.

31. "Mesjidu-beni ady"

32. "Mesjidu-darun nabiga"

33. "Mesjidu-beni mäzin"

34. "Mesjidu-beni Omar"

35. "Mesjidu-bakygyz-Zubeýir"

36."Mesjidu-sadakatyz-Zubeýr" bu metjit beni muhammem taýpasynda Zubeýir bin Awamyň salan metjididir.

37. "Mesjidus-senh"

38. "Mesjidu-benil hublä"

39. "Mesjidu-beni beýaza"

40. "Mesjidu- beniý hatama" şu metjide Mesjidul-ajuz diýip aýdýarlar.

41. "Mesjidu-beniý ummiýýe"

42. "Mesjidu-beniý wail"

43. "Mesjidu-beniý wakyf"

44. "Mesjidu-beniý uneýf"

45. "Mesjidu-däri Sagyd ibni Haýseme"

46. "Mesjidul-tobe"

47. "Mesjidun-nur"

48. "Mesjidu- Utban bin Mälik"

49. "Mesjidu-meýseb"

50. "Mesjidu-minarateýni"

51. "Mesjidu-feýfail-habar"

52. "Mesjidu-beýnel-jesjäse we bi'ri şeddät"

Şu metjitleriň barysynda Pygamber a.s baryp namaz okap doga edipdir. Onuň üçin bular teberruk ýerlerdir. Başarsaň barysyna baryp namaz okamaly we dogalar etmeli.

MEDINEDE BOLANYŇDA EDILMELI IŞLER

Mufrid Medine munewwerede bolan wagtlarynyň gadyryny bilmeli, her bir eden ybadatlary elli müň bolyp ösýändigini göz öňüne getirmeli we her günde hezreti Resulekrem s.a.w-iň huzuryna gelip, salam berip şonuň bereketlerine gark bolup durmaklygyny özüne uly olja bilmeli. Şu mukaddes ýerde köp günler galjak bolup synanyşmaly. Hiç bolmasa sekiz gije-gündiz galjak bolup çemeleşmeli, çünki Pygamber aleýhissalam özüniň mübärek kelamynda aýdypdyr:

مَنْ صَلَّى فِي مَسْجِدِى اَرْبَعِينَ صَلَاةً لَا تَفُوتُهُ صَلَاةٌ كُتِبَتْ لَهُ بَرَائَةٌ مِنَ النَّارِ وَ بَرَائَةٌ مِنَ الْعَذَابِ وَ بَرَائَةٌ مِنَ النَّفَاقِ 

Terjime: Haýsy bir adam meniň şu metjidimde kyrk namazy, arasynda bir namazy-da geçirmän, jemagat bilen okasa, onuň amal depderine şol adam jähennemiň odundan gutuldy, ahyrýet azabyndan azat boldy we munafyk bolmakdan halas boldy diýip ýazylar.

Kyrk namazy Pygamber aleýhissalamyň metjidinde jemagat bilen okajak adam hökman sekiz gije-gündiz Medinede galmaly bolýar. Eger sekiz gije-gündizden az galsa, kyrk namazy bitmeýär.

Gepiň gysga ýeri mufrid Medinede galan günlerinde hiç wagtda Pygamber aleýhissalamyň metjidiniň jemagatyndan galmaly däl, eger töwerekdäki metjitlere, şehitlere we zyýaratlara gitse-de, irden gidip, hökman öýleden öň gaýdyp gelmeli. Mesjidin-Nebiniň jemagatyna ýetişmeli, hiç bir ybadat bu metjitdäki edilen ybadat bilen barabar bolmaz. Medine munewwerede elmydama edep-ekram bilen gezmeli. Ylaýta-da Mesjidin-Nebide Pygamber aleýhissalamyň hormatyny saklamaly we şoňa salawat we salam aýtmaly. Medine munewweräniň ýaşaýjylaryny sylamaly we hiç wagt olara hormatsyzlyk etmeli däl.

Harameýn şerifeýnde gören erbet ýagdaýlaryny aýyp etmeli däl, hemişe Harameýn şerifeýniň hormatyny saklap gezmeli. Şu mukaddes mekanda bolýan wagtlarynyň gadyryny bilip, yhlas bilen ybadatlaryň her bir böleginden etjek bolup çemeleşmeli. Namazy kän okamaly, haýyr sadakalar bermeli, oraza tutmaly, Pygamber aleýhissalamyň metjidinde igtikäf oturmaly, Kuran hatym etmeli we gijelerine turup tähäjjut we tesbih namazy, rabyta¹ we zikrler bilen meşgul bolmaly. Başarsaň Mihrabyn-Nebide, mübärek sütünleriň ýanynda, Pygamber a.s-yň münberinde, Rowzaý şerifinde we Pygamber a.s-yň gadymky metjidinde bolmaly. Ashabussuffanyň¹ ýerlerinde we Menzil Wahiýda² we dogalaryň kabul bolýan ýerlerinde doga etmeli. Her günde Pygamber aleýhissalamyň zyýaratyna baryp durmaly, hiç wagt jumgadan we jemagatdan galmaly däl, bäş wagt namazyň parzlarynyň öňünden ýa yzyndan gelýän sünnetlerini we yhtyýaty zuhry terk etmeli däl. Bäş wagt namazyň yzyndaky edilýän zikrleri howlukman ýerine ýetirmeli. Şol doga kabul bolýan mukaddes mekanlarda we zamanlarda özi, ata-enesi, ähli öwlady, ustadlary we şägirtleri, dogan-garyndaşlary, dost-ýarlary, Döwleti we milleti we hemme musulmanlar üçin haýyr-dogalar etmeli. 



MEDINEDEN GAÝDÝAN ADAMYŇ ETMELI IŞLERI

Mufrid Medine munewweredäki zyýaratlaryny ýerine ýetirip, kyrk namazyny okap gaýtmakçy bolsa, Pygamber aleýhissalamyň metjidi bilen hoşlaşyp iki rekagat namaz okamaly, din we dünýäsi üçin haýyr-doga etmeli we eden ybadatlarynyň we çeken zähmetleriniň kabul bolmagyny Taňrytagaladan dilemeli. Kabul edilen haj bilen sag-salamat öz iline gowuşmaklygyny beýik Perwerdigärden islemeli. Iň gowusy şol namazy Rowzaý şerifede, Pygamber aleýhissalamyň öz mihrabynda okamaly. Ondan soňra mukaddes gabra gelip zyýarat etmeli we zar-tezarrug bilen Allatagala ýalbarmaly. Eý bar Hudaýa! Meniň şu gelmegim we Seniň Pygamberiňe zyýarat etmegim şu mukaddes mekanlara gelmegimi iň soňky gezegim etme, gaýtam köp-köp öwrülip gelmekligi maňa nesip etgil diýip dilemeli. Şu ýerde etmeli dogalary terjimesi bilen “Miftähus sagadada” ýazdym.

Gepiň gysgasy mufrid Pygamber aleýhissalamdan aýrylyşýandygyna gynanyp aglaý-aglaý metjitden çykyp, maşynlaryna münüp, tä Medine Munewweräniň garasy ýitýänçä ahy-nala bilen hasrat çekip, Pygamber aleýhissalamyň aýralygyna ýanyp-bişip, salawat aýdyp gitmeli. Medine munewwereden arany açyp öz ýaşaýan ýerlerine ýakynlanda öýüne telefon etmeli. Olar munuň öňünden çykar ýaly we munuň bilen garşylaşar ýaly sag-salamat gelýändigini habar bermeli. Ähli öwlatlary we doganlary we garyndaşlary we oba jemagatlary öňünden gelenlerinde olar bilen salamlaşyp, öýüne gelmän, metjide barmaly, şonda iki rekagat namaz okap, doga etmeli. Ondan soňra öýüne baryp iki rekagat namaz okamaly. Allatagalanyň bu beýik nygmatyny özüne miýesser edip, Harameýn şerifeýniň zyýaraty nesip edeni üçin köp-köp şükür etmeli. Indi galan ömrüni takwalyk bilen geçirjek bolup dalaş etmeli.

Kabul bolan hajyň alamaty haj edýän adamyň takwalygy öňki ýagdaýyndan artyk bolup, gelmekligidir. Taňry tebärek we tagala hemme musulmanlara kabul edilen hajy we zyýaraty nesip eýlesin. Ämin.

TEMETTUG HAJYŇ ŞERTLERI

Temettug diýýäni bir ýylyň içinde, haj aýlarynda öz iline gelmän, şol bir gidende umra bilen hajy etmekdir. Şu Temettug haj biziň hanafi mezhebimizde meşhur rowaýata görä, Yfrat hajdan afzaldyr (artykmaçdyr, gowudyr). Şu rowaýat-da sahyh rowaýatdyr. Şu hajy bitirýän adama mutemettig diýýärler, oňa mutemettig diýip aýdylmagy, iki ybadaty bitirip Allatagala ýakynlamak peýdasyny alanlygy jähtdendir ýa-da umrasyndan halaly bolandan soňra yhrama ters işleri etmek bilen peýdalanýanlygy jähtdendir, ýa-da mikata öwrülip gelmekligi aýrylmak bilen peýdalanýanlygy jähtdendir. Temettug haj üçin köp şertler bardyr.

1.Umra üçin bolan towaflaryň hemmesi ýa köpüsi haj aýlarynda bolmaly, eger Remezan aýynda umra üçin jünüp ýa täretsiz bolan ýagdaýynda towaf eden bolsa, şol towafyny Baýram aýynda hem gaýtalasa, ondan soňra şol ýylda haj etse mutemettig bolmaz. Eger umranyň towaflarynyň hemmesini ýa köprägini edeninden soňra hajyň aýlary gelse, soňra mikatyň içinden başga umra yhram baglasa, ondan soňra şol ýylda hem haj etse mutemettig bolmaz. Çünki munuň hökümi Mekge ilatynyň hökümi ýaly boldy.

2.Umranyň yhramyny hajyň yhramyndan öň baglamaly .

3.Umranyň towaflarny hajyň towaflaryndan öň etmeli. Eger hajyň yhramyndan öň towaf etmese ýa-da towaflaryň azyny etse, ondan soňra haja yhram baglap umranyň towaflarny etse, ýa-da galan köprägini etse mutemettig bolmaz, ol karyn bolar. Emma hajyň yhramyndan öň umranyň towaflarynyň köpüsini etse we azyny yhramdan soňra etse, onda mutemettig bolar.

4.Mutemettig umrasyny bozmaly däl. Eger haj aýlarynda umra yhram baglasa, ondan soňra şol umrasyny bozsa, şol bozanlygy bilen tamam edip umrasyndan halaly bolsa, şol umrasyny kaza etmezinden öň, şol ýylda hem haj etse mutemettig bolmaz. Eger şol bozuk umrasyny mikatdan çykman kaza etse, ondan soňra haj etse alymlaryň jemleşmegine görä ol mutemettig bolmaz. Emma mikatdan çykyp Watanyna gelmän şol bozulan umrasyny kaza etse, ondan soňra şol ýylda haj etse, şol hem Ymam Agzamga görä mutemettig bolmaz, çünki öz Watanyna gelmese mykatdan çyksa-da Mekgeli hasabyndadyr, öňki sapary bozulman durandyr, ol sapary-da bozulmak bilen tükendi. Dogry umrasy-da Mekgeliniň eden umrasy boldy. Mekgäniň ilaty üçin hem temettug ýokdur. Emma Ymameýne görä mutemettigdir, çünki mikatyň daşyna çykmaklygy sebäpli, öýüne gelen hasabynda bolup, göýä täzeden sapar eden ýaly bolýar. Umrasy mikatdan bolup, hajy-da Mekgeliniň eden hajy ýaly bolýar. Oňa görä mutemettig bolmagy dogrudyr.

5.Mutemettig hajyny bozmaly däl. Ýagny umrasyny bozman hajyny bozsa-da mutemettig bolmaz.

6.Mutemettig umra bilen hajyň arasynda öz iline gelmeli däl. Eger umrasyndan halaly bolandan soňra öz iline gelse, ondan soňra haj etse mutemettig bolmaz. Eger umrasyndan halaly bolmazyndan öň öz iline gelse, ýagny towaf etmezinden öň gelse, ýa-da towaf edip kellesini syrdyrmazdan öň gelse, ondan soňra haj etse mutemettig bolar.

7.Umranyň towaflarynyň barysy ýa köpüsi we hajy bir saparda bolmaly. Eger umranyň towaflarnyň köpüsini edip öýüne gelse, ondan soňra baryp galanlaryny etse we hajy-da etse mutemettig bolmaz. Eger azyny edip öýüne gelse ondan soňra baryp galan köpüsini etse we hajy-da etse mutemettig bolar. Şu şert diňe Ymam Muhammedniň aýdan gepine görädir. Emma Şeýheýniň meşhur gepine görä, umranyň towaflarnyň köpüsini edip kellesini syrdyrman öýüne gelse-de mutemettig bolar.

8.Umra bilen haj ikisi-de bir ýylda edilmeli, eger şu ýylda hajyň aýlarynda umranyň towafyny etse we geljek ýylda haj etse mutemettig bolmaz, hatda aralykda öýüne gelmese-de we geljek ýyla çenli yhramly gezse-de mutemettig bolmaz.

9.Mutemettig Mekgäni Watan tutmaly däl, eger hajyň aýlarynda umra etse, ondan soňra ebedi Mekgede galmaklygy niýet etse, ondan soňra haj etse mutemettig bolmaz. Emma iki aý galmaklygy niýet etse, ondan soňra haj etse mutemettig bolar. Afaky Mekgä girende iki nüsükinden soňra ýa umrasyndan soňra mukym bolmak niýeti bilen girse, ýa-da umra edenden soňra ykamat niýet¹ etse, özünden temettug gadagan edilýän adamlardan bolmaz, ýagny mutemettig bolar.

10.Mutemettig Mekgede halaly bolan ýagdaýynda hajyň aýlarynda girmeli däl, ýa umrasynyň towaflarnyň köpüsini eden muhrim bolup hajyň aýlarynda girmeli däl, eger Mekgede halaly bolan ýagdaýynda Baýram aýy gelse, ondan soňra haj etse muhrim bolup umranyň towaflarynyň köpüsini edenden soňra Baýram aýy gelse, ondan soňra haj etse mutemettig bolmaz, haçanda öwrülip öz iline gelip, ondan soňra umra yhram baglasa mutemettig bolar.

11.Mutemettig afaky bolmaly, ýagny Watany mikatlaryň daşynda bolmaly, eger Mekgeli adam Medinäni Watan tutsa afaky bolar, temettugy-da dogrudyr. Eger afaky Mekgäni Watan tutsa Mekgeli bolar, temettug dogry däldir. Eger bir adamyň Mekgede we Medinede ikisinde-de öýi bolup, ikisinde hem deň ýaşaýan bolsa mutemettig bolup bilmez, eger ikisiniň birinde köp bolsa hökümi şoňa berler, ýagny Medinede köp bolsa mutemettig bolar, Mekgede köp bolsa mutemettig bolmaz. Mekgäniň ilaty we mikatlaryň ilaty üçin, mikatlaryň deňinde we Mekge bilen mikatlaryň arasynda ýaşaýanlar üçin temettug ýokdur. Eger şular temettug etseler günäkär bolarlar we şolar jenaýat etmekligi jähtli dem çalmaly (w) we şol çalan janlysyndan iýmekligi dogry bolmaz. Eger Mekgeli hajyň aýlarynda ýa öň mikatlaryň daşyna çykyp hajyň aýlarynda umra etse ondan soňra haj etse mutemettig bolmaz. Özi bilen hidýe (haja ýanyň bilen äkidilýän janly) sürsin ýa sürmesin.

Temettug dogry bolmak üçin umranyň yhramy mikatdan bolmaklygy we hajyň yhramy-da Haramdan bolmaklygy şert däldir. Eger umra üçin mikatyň içinde yhram baglasa, hatda Mekgede baglasa-da we haj üçin Hyldan baglasa, hatda Arafatdan baglasa-da dogry ýagdaýda öýüne gelmese mutemettig bolar we mikatdan geçmekligi jähtli dem çalmak gereklidir (w). Temettug üçin umra yhram baglamak hajyň aýlarynda bolmagy şert däldir. Emma umranyň towaflarynyň köpüsi hajyň aýlarynda bolmagy gereklidir (f). Temettug üçin umra we haj ikisi-de bir adam üçin bolmaklygy şert däldir, oňa görä bir adam umrany özi üçin etse we hajyny gaýry üçin etse ýa hajyny özi üçin edip, umrany gaýry üçin etse-de mutemettig bolar. Eger bir adam umra et diýip buýursa we başga bir adam-da haj et diýip buýursa we şu ikisi-de temettug etmeklige rugsat berseler şonuň temettugy dogry bolar, emma dem şükürini öz malyndan çalmaly.

TEMETTUG HAJ ÜÇIN YHRAM BAGLAMAK

Temettug haj iki hilidir: Birinjisi: Mutemettig özi bilen hedi (haja ýanyň bilen äkidilýän janly) äkitmeli. Ikinjisi: Özi bilen hedi äkitmeli däl. Emma owalky afzaldyr, ýagny özi bilen hedi äkitmek has gowudyr. Eger mutemettig birinji temettugy etmek islese, mikatdan umra yhram baglamaly özi bilen äkitmek üçin bir bedenä¹ bellik etmeli, ýagny şonuň hedidigi bilner ýaly we hiç kim şoňa degmez ýaly, onuň boýnuna ýyrtyk köwşüňi ýa-da agajyň gabygyny ýa-da hamyň bir bölegini daňmaly, bedenäniň üstüne jul² oklamakdan şuny edeniň has gowudyr. Ondan soňra şol hedini öňüne salyp äkitmeli, şol öňüne salyp kowmak afzaldyr, yzyna düşürip itmekden.

Bedenäniň örküjiniň gapdalyny kesip ýara salmaly däldir (mk), şu mutemettig Beýtulla ýedi gezek umranyň towafyny etmeli we Safa Merwä ýedi gezek umranyň sagysyny etmeli halaly bolmaly däl. Gurban aýynyň sekizi güni Mesjidi Haramdan haja yhram baglamaly, 9-y güni Arafata çykyp, 10-y güni daşlary atyp, ondan soňra hedini nahr edip (damak çalyp), ondan soňra kellesini syrdyryp iki hajyň yhramyndan çykmaly.

Eger mutemettig ikinji temettugy etmek islese, öz mikatyndan yhrama girmeli, ýagny öňi bilen Mekge mukerremä barjak bolsa, aeroportda yhram baglamaly. Eger öňi bilen Medine munewwerä barjak bolsa, öz bolýan myhmanhanasyndan ýa Mesjidi-şejereden yhram baglamaly.

Mutemettig gusul edip we täret gylyp endamyndaky lybaslary çykaryp izär we ridä oranandan soňra, iki rekagat yhram namazyny-da okap salam berenden soňra, kybla bakyp oturan ýagdaýynda şular ýaly niýet etmeli:

«اَللُّهُمَّ اِنِّي اُرِيدُ العُمرَةَ وَنَوَيتُهَا وَاَحرَمتُ بِهَا ِللهِ تَعَالَي فَيَسِّرهَا لِي وَتَقَبَّلهَا مِنِّي»

Terjime: Eý bar Hudaýa! Hakykatdan hem, men umra etmekligi isleýärin we umrany niýet edýärin we umra yhram baglaýaryn Hudaýtagala üçin, Sen şuny meniň üçin aňsat et we menden kabul et.

Niýetiň yzyndan gaty ses bilen gygyryp telbiýe aýtmaly (f-m), ahyrky Lä şärikä läk- den soň, Läbbäýkä biumratin -i goşmaly (m), ýagny umra etmek bilen emriňe boýun boldum.

Mutemettig Mekge-Mukerremä baran zamanynda raml we yztybag bilen ýedi gezek umra towafyny etmeli (f-s). Ol towafda telbiýe aýtmaklygyny kesmeli, towafdan soňra Makam Ybrahymyň ýanynda, bolmasa Mesjid-Haramdan her bir miýesser bolan ýerde iki rekagat namaz okamaly (w), ondan soňra ýedi gezek Safa-Merwä sagy etmeli, ondan soňra kellesini syrdyryp ýa-da gyrkdyryp yhramdan çykmaly. Şu ýagdaýda munuň üçin ähli işler halaldyr. Mutemettig üçin towaf-kudum ýokdur. Şu mutemettig halan wagtynda Beýtulla towaf eder. Emma hajdan öň umra etmekliginiň hiç bir zyýany ýokdur, oňa görä hajyň wagty gelýänçä özi üçin ýa-da ata-enesi üçin ýa başgalar üçin başarsa umra edibermeli. Mutemettig Gurban aýynyň sekizilenji güni gusul edip, Mesjidi-Harama girip iki rekagat yhram namazyny okap şu hili haja yhram baglamaly:

«اَللُّهُمَّ اِنِّي اُرِيدُ الحَجَّ وَنَوَيتُهُ وَاَحرَمتُ بِهِ لله تَعَالي فَيَسِّرهُ لِي وَتَقَبَّلهُ مِنِّي»

Terjime: Eý bar Hudaýa! Men haj etmegi isleýärin we hajy etmegi niýet edýärin we Taňry Tebärek we Tagalanyň razyçylygy üçin, haja yhram baglaýaryn. Sen şu hajy meniň üçin aňsat et we menden kabul et.

Niýetiň yzyndan gaty ses bilen gygyryp telbiýe aýytmaly we şu telbiýäniň yzyndan "Läbbäýkä bi häjjätin" diýmeli, ýagny haj etmek bilen men Seniň emriňe boýun boldum. Her wagt telbiýe aýtsa üç gezek aýtmaly, arasyna salym salman gaty ses bilen gygyrmaly we kän aýtmaly (m). Gurban aýynyň dokuzy gijesi Mina baryp ýatmaly (s), dokuzy güni Arafatda bolmaly (f), Gün ýaşandan soňra agşam namazy okaman Arafatdan gaýtmaly. Muzdelefä gelip agşam namazy bilen ýassy namazy goşup okamaly (w), gije Muzdelefede galmaly (w), ertir namazyny okap doga etmeli, ondan soňra Mina gelip, Jemreýi-akaba ýedi daşy atyp, ondan soňra şükranasyny çalmaly (w), ondan soňra kellesini syrdyryp ýa-da gyrkdyryp yhramdan çykmaly. Ondan soňra Mekgä gelip Beýtulla ýedi gezek towaf etmeli (f). Ondan soňra öwrülip gelip, Minada iki gije ýatmaly. 11-i, 12-si güni öýleden soň jemeratlara daşlaryny atmaly. Ilki bilen Jemreýi-Ulä ýedi daş, soňra Jemreýi-Wusta ýedi daş, soňra Jemreýi-Akaba ýedi daş atmaly. Mekgeden gaýtmaly bolanda Towaf-widag etmeli (w). Ondan soňra, eger öň Medinä barmadyk bolsa Medine-Munewwerä Pygamber aleýhissalama zyýarat etmek üçin gitmeli. Pygamber aleýhissalamyň metjidinde kyrk namazyny okandan soňra, Pygamber aleýhissalam we ýaranlary bilen, metjit bilen hoşlaşyp öýüne gaýtmaly. Mutemettig yhram baglamaklykda, Beýtulla towaf etmeklikde, Safa we Merwä sagy etmeklikde, Arafat, Muzdelefe, jemeratlara daş atmaklykda, Mekgedäki zyýaratlarda, Medinedäki zyýaratlarda, umuman şu hökümleriň hemme şerti we edeplerinde etmeli işleri, göýä mufridiniň haj yfratda etmeli işleri ýalydyr, hiç tapawudy ýokdur. Diňe parhy mufride bir dem wajyp bolýan jenaýatlarda mutemettige iki dem wajyp bolar, haçanda on iki ýagdaýda iki dem bolmaz. Ol ýagdaýlary öz ýerlerinde aýdarys Inşaallahu Tebärek we Tagala.

KYRAN HAJYŇ ŞERTLERI

Kyran diýýýäni bir ýylda umra bilen haja mikatdan yhram baglap, haj aýlarynda şol ikisiniň amallaryny ýerine ýetirmekdir. Bu kyran haj temettug hajdan we yfrad hajdan afzaldyr. Hanafy mezhepde iň afzal haj şu kyran hajdyr. Şu kyran haj üçin köp şertler bardyr:

1.Umranyň towaflarynyň barysyny ýa köpüsini bitirmezden öň haja yhram baglamaly. Eger umranyň towaflarynyň köpüsini edenden soňra haja yhram baglasa, karyn balmaz, mutemettig bolar, haçanda haj aýlarynda eden bolsa şeýledir. Eger haj aýlarynda öň eden bolsa, karyn-da bolmaz, mutemettig-de bolmaz.

2.Umrasyny jymag bilen bozmazyndan öň haja yhram baglamaly. Eger umra yhram baglap, umrasyny bozsa, ondan soňra haja yhram baglasa karyn bolmaz, göýä mutemettig bolmaýşy ýaly, diňe mufrid bolar. Ol bozulan umrasynyň amallaryny ýerine ýetirmeli we soňra kazasyny almaly (w).

3.Umrasynyň towaflarynyň barysyny ýa köpüsini Arafata barmazyndan öň ýerine ýetirmeli. Eger umrasynyň towaflarynyň barysyny ýa köpüsini etmezinden öň öýländen soň Arafata barsa umrasy taşlanar, eger taşlamaklygy niýet etmese-de we karyn-da bolmaz, diňe mufrid bolar. Eger umrasynyň towaflarynyň köpüsini edeninden soň Arafata barsa karyn bolar, galan towaflaryny Towaf zyýaratdan öň etmeli.

4.Umrasyny bozmakdan saklamaly, eger umranyň towaflarynyň köpüsini etmezden öň jymag etse ýa hajyny bozsa, ýagny wukufdan¹ öň jymag etse kyrany bozular we dem çalmak gerek bolmaz. Eger özi bilen hedi² äkiden bolsa, onda oňa halan işini eder.

5.Umrasynyň towaflarynyň barysy ýa köpüsi haj aýlarynda bolamaly. Eger umrasynyň towaflarynyň köpüsi haj aýlaryndan öň bolsa karyn bolmaz, eger azy öň bolup, köpüsi haj aýlarynda bolsa, onda karyn bolar.

6.Karynyň afaky¹ bolmagy gerekdir. Mekgeli karyn bolup bilmez, ol diňe haj aýlaryndan öň mikatlaryň daşyna çykyp kyran niýet etse, şonda karyn bolar.

7.Hajyny föwt etmeli däl (hajyň amallaryny ýerine ýetirmän, hajy geçirmeli däl). Eger hajy föwt etse karyn bolmaz. Kyran hajyň dogry bolmaklygy üçin ilmamyň² bolmazlygy şert däldir. Eger afaky haj aýlarynda umrasyny edenden soňra öýüne gelse we öwrülip baryp, şol ýylda haj etse ýa Mekgeli mikatlaryň daşyna çykyp kyrana yhram baglap öýüne gelse, haj aýlarynda umrasyny we hajyny etse, şu ikisiniň-de kyrany dogry bolar. Çünki bulardan ilmam sahyh emele gelmez. Bularyň ilmamy ilmamy fasytdyr.

Kyran hajyň dogry bolmaklygy üçin yhramy mikatdan baglamaklygy şert däldir. Eger umra bilen haja ýa şu ikisiniň birine mikatdan geçip yhram baglasa-da karyn bolar. Ýöne owalkyda günäkärlik bilen dem bar, emma ikinjide diňe günäkärlik bardyr. Kyran hajyň dogry bolmaklygy üçin umrany öňe geçirmeklik şert däldir. Eger haja öň yhram baglap, ondan soň umra yhram baglasa-da karyn bolar. Eger Towaf-kuduma başlamazyndan öň umra yhram baglasa karyn bolýar. Ýöne sünnete ters bolýanlygy üçin günäkär bolýar. Bu adam, alymlaryň ylalaşmagy bilen umrasyny etmeli we şükür dem-de çalmaly. Eger towaf kuduma başlandan soňra umra yhram baglasa, bu-da karyn bolýar. Emma munuň günäkärligi öňküden köpräkdir. Diýmek bu adam öňi bilen umrasyny ýerine ýetirip, soňra hajy ýerine ýetirmekligi başarýar. Şuňa şükür dem-de wajyp bolýar. Käbir alymlar şu deme jebir dem (kemçiligi doldurmak üçin çalynýan dem) diýdiler. Emma sünnete ters bolýandygy üçin umrasyny taşlamak mustahabdyr. Eger towafynyň barysyny ýa köpüsini edeninden soňra, umra yhram baglasa, bu umrany taşlamak mustahabdyr. Şoňa dem çalmak lazymdyr, şol dem jebir demidir. Birnäçeler muňa-da şükür demi diýdiler. Eger wukufdan soňra umra yhram baglasa, halkdan öň bolsun ýa halkdan soň boplsun tapawudy ýok, ol karyn bolmaz. Ýöne şoňa umra lazym we şol umrany taşlamak-da lazym alymlaryň ylalaşmagyna gärä. Şoňa dem-de lazym, eger taşlasa ýerine umra etmeli, eger taşlaman ýerine ýetirse-de dogry. Emma jerimesi üçin dem çalmaly.

KYRAN HAJ ÜÇIN YHRAM BAGLAMAK

Karyn yhram baglamaklygy niýet etse, öňi bilen Mekge Mukerremä gidýän bolsa, aeroportda yhram baglamaly. Eger öňi bilen Medine- Munewwerä gidýän bolsa, öz bolýan myhmanhanasyndan ýa Mesjidi-şejereden yhram baglamaly. Yhrama girmezinden öň sabynlanyp suwa düşüp, bedenlerindäki kir-kimirleri aýyrmaly. Ondan soňra täret gylyp endamyndaky tikinli geýimlerini çykaryp, izärini biline orap we ridäni gerdenine oklamaly. Ondan soňra iki rekagat yhram namazyny okamaly, göýä yfradyň yhramynda okalyşy ýaly. Salam berninden soňra, oturan ýerinden turman, kybla bakan ýagdaýynda şular ýaly niýet etmeli:

«اَللّهُمُّ اِنِّي اُرِيدُ العُمرةَ وَالحَجَّ وَنَوَيتُهُمَا وَاَحرَمتُ بِهِمَا لله تَعَالَي فَيَسِّرهُمَا لِي وَ تَقَبَّلهُمَا مِنِّي».

Terjime: Eý bar Hudaýa! Hakykatdan hem men umra etmegi we haj etmegi isleýärin we şu ikisini niýet edýärin we şu ikisine yhram baglaýaryn Hudaýtagala üçin. Sen şu ikisini meniň üçin aňsat et we menden kabul et.

Niýetiň yzyndan gaty sesi bilen gygyryp telbiýe aýtmaly (f-m). Ahyrky lä şerike lek-iň yzyndan "lebbeýke biumrati we hajja"-ny goşmaly (m). Ýagny, umra etmek bilen we haj etmek bilen men Seniň emriňe boýun boldum. Telbiýäni gaty ses bilen gygyryp aýtmaly, her aýdanynda azyndan üç gezek aýtmaly. Näçe köp aýtsa, şonça-da sogaby köp bolar.

Karyn Mekgä baranda öňi bilen umrasyny ýerine ýetirmeli, ýagny aýlawlarynyň barysynda yztybag etmek bilen we owalky üçüsinde raml etmek bilen, ýedi gezek umra towafyny etmeli. Ýedi aýlawyndan soňra iki rekagat namazyny Makamy Ybrahymyň ýanynda ýa Mesjidi- Haramyň her bir mümkin bolan ýerinde okamaly. Ondan soňra Safa we Merwä ýedi gezek sagy etmeli. Ondan soň iki rekagat namaz okamaly. Umranyň işleri tamam boldy diýip halk ýa kasr (kelle syrmak ýa gyrkmak) etmeli däl, eger halk ýa kasr etse, halaly bolmaz. Emma iki yhram jenaýaty üçin iki dem çalmaly bolar (w). Ondan soňra haj üçin Towaf kudum etmeli (s). Yzyndan iki rekagat namaz okamaly (w). Eger şonuň yzyndan haj üçin sagy etjek bolsa, şu towafda yztybag we raml bolmaly. Eger hajyň sagysyny Towaf Zyýaratyň yzyna goýjak bolsa, munda yztybag we raml gerek däldir. Çünki yztybag we raml özüniň yzyndan sagy bar bolan towafda gerekdir.

Ondan soňra yhramly bolan ýagdaýynda, göýä müfrid ýaly Mekgede bolmaly, haj etmeli, ýagny sekizi güni gidip Minada ýatmaly (s). Dokuzy güni Arafatda bolmaly (f). Gün ýaşandan soňra Arafatdan gaýtmaly, gelip Muzdelefede ýatmaly. Ertir namazy Muzdelefede okap doga etmeli (w). Ondan soňra Mina gelip Jemre Akabanyň daşyny atandan soň, şükranasyny çalmaly (w). Halk ýa kasr edip yhramdan çykmaly (w). Ondan soňra öz geýimlerini geýip, Mekge Mukerremä gelip Towaf Zyýarat etmeli (f). Yzyndan iki rekagat namaz okamaly (w). Şu towafda hiç wagt yztybag ýokdur, eger haj üçin sagy eden bolsa, raml-da ýokdur. Eger ol haj üçin sagy edmedik bolsa, bu towafda raml etmeli (s), ondan soňra sagy etmeli (w). Yzyndan iki rekagat namaz okamaly (m). Ondan soňra Mina gelip, bu ýerde iki gije galmaly (s). On biri we on ikisi günleri öýländen soň jemeratlara daşlaryny atmaly, ondan soňra Mekgä gelmeli. Gaýtmakçy bolanda Towaf-sadar etmeli (w). Ondan soň Medine Munewwerä Pygamber a.s-yň zyýaraty üçin gelmeli (s). Medinede kyrk namazy okanyndan soňra, öýüne gaýtmakçy bolsa, Mesjidi Nebewä gelip iki rekagat namaz okap, Pygamber a.s we beýleki mukaddeslikler bilen hoşlaşmaly.

Şu kyran hajyň yhramynda, towaflarynda we sagylarynda okamaly namazlary, aýtmaly telbiýeleri, etmeli dogalary hem Arafatda, Muzdelefede we Minada etmeli işleri, ramy-jemeratyň ýagdaýlary, damak çalmagyň we halkyň ýagdaýlary hem-de Pygamber s.a.w-iň zyýaratynyň edepdir düzgünlerini we Harameýni şerifeýnde bolan hemme buýrulan we buýrulmadyk işler, edil yfrad hajyň düzgünlerinde aýdylyşy ýalydyr. Kän tapawudy ýokdur, onuň tapawudy diňe mufride bir dem wajyp edýän jenaýat, karyna iki dem wajyp edýändir. Ýöne on iki ýagdaýda iki dem hem wajyp bolmaz, ol ýagdaýlary kitabyň "Jenaýatlar" bölüminde aýdarys. Inşä Allahutagala.