Haqqin iZİ İLƏ

ŞİƏLİK SƏFƏVİLƏR VƏ OSMANLILAR DÖNƏMİNDƏ

Bu siyası vəziyyət təqribən hicri onuncu əsrə (Səlcuqlar və Əyyubilər dönəminə) qədər davam etdi. Lakin sonda Şah İsmayıl Səfəvi hakimiyyətə gəldi və şiə məzhəbini rəsmi dövlət məzhəbi elan etdi. O zaman İran “müluk ət-təvayif” üsulu ilə idarə olunurdu. Yəni bölgələri xanlar, qəbilə başçıları idarə edirdilər. İsmayıl hələ on dörd yaşında ikən atasının müridlərindən ibarət ordu qurub, bütöv bir dövlət yaratmaq məqsədi ilə Ərdəbildə qiyam etdi. Bir-birinin ardınca müxtəlif bölgələri fəth etdi. “Müluk ət-təvayif” idarə üsulunu ləğv etdi və parçalanaraq bölünmüş böyük bir ərazini vahid bir dövlət şəklində birləşdirib şiə məzhəbini rəsmi olaraq qəbul etdi.

Onun vəfatından sonra ( h. q. 930-cu ildə) digər Səfəvi padşahları hicri on ikinci əsrə qədər (h. q. 1148) hakimiyyətdə oldular. Bu zaman kəsiyində hakimiyyətdə olan bütün padşahlar şiə məzhəbini rəsmi məzhəb olaraq qəbul edib onu möhkəmlətməyə çalışdılar. Bu dövrdə xeyli miqdarda dini mərkəzlər, o cümlədən məscidlər, elmi mədrəsələr və hüseyniyyələr inşa edildi. Bununla yanaşı, müqəddəs ziyarətgahlar genişləndirilərək təmir edildi. Bütün bunlara səbəb Səfəvilərin dini-mənəvi meyillərindən əlavə, Şeyx Bəhai və Mir Damad kimi alimlərin sarayda yaşayaraq onları dinə, elmə və müxtəlif elmi sahələrdə alimlər yetişdirməyə sövq etmələri idi. Bu dönəmdə yaşayıb yaratmış məşhur alimlərdən Mir Damad, Mühəqqiq Kərəki, Şeyx Bəhai, atası Şeyx Hüseyn Əbd əs-Səməd, Sədr əl-mütəəllihin, Əllamə Məclisi, Mühəqiq Ərdəbili, Molla Abdullah Yəzdi, Feyz Kaşani və başqalarını göstərmək olar¹. Həmin dönəmdə İslam ölkələrinin böyük bir hissəsi Osmanlı imperatorluğunun hakimiyyəti altında idi. Onlar əhli-sünnə məzhəbini böyük təəssübkeşliklə qəbul etmişdilər və şiələrə qarşı düşmən mövqe tuturdular. Belə ki, şiələrin İslamdan xaric olduqlarını söyləyib bir neçə ruhanidən, onların qətlinə fərman aldılar. Sultan Səlim bu dəstəyə dayanaraq Anadoluda qırx min, bəzi qaynaqlara görə isə yetmiş min nəfəri sırf şiə olduğu üçün öldürdü. Hələbdə Şeyx Nuh Hənəfinin, “şiələr kafirdir və onları qətlə yetirmək vacibdir” - deyə verdiyi fətvanın ardınca on minlərlə şiə öldürdülər. Sağ qalanlar isə Hələbi tərk etdilər. Orada bir şiə belə qalmadı. Bir halda ki, Həmdanilər hakimiyyətə gəldikləri ilk illərdə Hələb şəhərini tamamilə ələ keçirmişdilər. Hələb Ali-Əbu Zöhrə, Ali-Əbu Cədadə və digər böyük fiqh alimlərinin yaşayıb yaratdığı şəhər olmuşdur. Bu alimlər haqqında “Əməl əl-amal” kitabında daha ətraflı qeyd edilmişdir.

Osmanlılar böyük şiə alimlərindən Şəhid Sanini qətlə yetirərək şəhid etdilər. Onlar şiələri dövlət idarələrindən ixrac edib, dini vəzifələrdə çalışmağa belə qoymadılar. Şam şəhərində və digər bölgələrdə yaşayan şiə azlıqlara dini ayinləri həyata keçirməyə icazə vermirdilər. Bu müsibətli günlər miladi tarixi ilə dörd əsr (1198 – 1516) sürdü².

Həmin siyasi vəziyyət bundan sonra da davam etdi. İranda şiə məzhəbi rəsmi dövlət məzhəbi olaraq qəbul edildi. Heç bir qarşıdurma baş vermədi. Lakin qeyri-şiələrin, xüsusilə vəhhabilərin hakimiyyətdə olduqları digər bölgələrdə, şiələrin vəziyyəti heç də ürəkaçan deyildi. Lakin İranda İslam inqilabının qələbəsi və bu inqilabın dahi lideri İmam Xomeyninin yürütdüyü siyasət şiə məzhəbi haqqında bir çox həqiqətləri üzə çıxartdı, şiəliyə yönəlmə günü-gündən artmağa başladı. Təbii ki, bu arada ona qarşı kinli, ayırıcı siyasətlər də səngimək bilmir.