Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

NEKROPOLLER

64

65

NEOKLASİK MİMARİ

Mezarlıkların ağaçlandırılmasına özen gösterildiği de anlaşılmaktadır. İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde 4982 envanter numaralı 9. yy'a ait bir yazıt, şehrin mezarlıklarına ağaç dikilmesi ile ilgilidir.

Bizans döneminde, istanbul'un banliyölerini teşkil eden sur dışındaki bazı yerleşmelere ait mezarlıklar hakkında da bazı bilgilere sahibiz. Yeşilköy ve yakın çevresinde bulunan mezar taşları burasının ilk ve orta çağ içinde kalabalık bir yerleşme olduğunu kanıtlamıştır. Buluntular içinde MÖ 2. yy'a ait steller ile Hıristiyan lahit ve mezar taşları önemlidir. 1978'de istasyon ile sahil arasında, bir tekne mezar özelliği gösteren iki kişilik bir mezar odası bulunmuştur. Küfeki taşından levhalarla oluşturulmuş dikdörtgenler prizması şeklindeki mezarın duvarlarında grafitto olarak Isa krisması, Grek alfabesinin ilk ve son harfleri olan alfa ve omega harfleri ve bir isim bulunmaktadır. Mezarın içinde bulunan iki sikke bunun 4-5. yy'lara ait olduğunu göstermiştir. Atatürk Havalimanı civarında bulunan bir başka hipoje 1981'de çok tahrip olmuş durumda tespit edilmiştir, içindeki mezarlar antropo-it tiptedir. Buluntular bu mezarın 4. yy'a ait olduğunu ortaya koymuştur.

Region'da (Küçükçekmece) antik döneme ait çok sayıda stel bulunmuştur. Şimdi istanbul Arkeoloji Müzesi'nde korunan bu mezar taşlarının başka bir yerden, inşaat malzemesi olarak kullanılmak üzere buraya taşınmış olabileceği düşünülür. Buradaki Hıristiyanlık dönemi başlarına ait en önemli mezarlık buluntusu, içinde cenaze töreninin yapıldığı bir hi-pojedir. Bu ufak yapı iki kısımdan oluşmaktadır: Üzeri beşik tonozla örtülü tören odası ve buna uzanan merdivenli bir dramos. Bu iki bölümün ayrı dönemlerde yapılmış olduğu ileri sürülür. Dikdörtgen planlı mezar odasının (4. yy'ın sonlan) iki duvarında ikişer arcasolium (ölülerin oturur vaziyetle yerleştirildikleri bölüm) bulunmaktadır.

Ambarköy'de, küçük bir Bizans yerleşmesine ait olması muhtemel mezarlıkta, kalkerden yapılma bir sahte lahit yüzü bulunmuştur. Üzerinde İsa ve mucizelerinin (Lazarus'un dirilmesi, körün gözünün açıl-

Mevlevîhane Kapısı

yakınında sur dibinde bulunan ve tonozlu odacıklardan oluşan hipoje. Enis Karakaya, 1953

ması, hasta kadının iyileşmesi) betimlenmiş olduğu rölyeflerin Taşkasap örneği ile yakından benzerliği vardır. 5. yy'a tarih-lenen bu kabartma İstanbul Arkeoloji Müzesi'nde 5769 envanter numarası ile teşhirdedir.

Hebdomon'da (Bakırköy), Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi'nin bahçesinde bulunan büyük bir hipoje zengin mimari özelliklere sahiptir (bak. Hebdomon Hi-pojesi). 1987'de Güngören'de bulunan basit tipte bir başka hipoje 2,40x1,90 m boyutlarında, dikdörtgen planlı, iki kenarında arcasolium nişleri bulunan bir mezardır. Doğu duvarına açılmış olan kapının bir koridorla bağlantılı olması mümkündür. Güney arcasolium'unun kemerinin kilit taşında Latin haçı grafitto'su vardır. Bu mezarın, geçiş devrine ait ve 3-4. yy'da yapılmış olması gerekir.

Halic'in çevresindeki küçük yerleşmelerin mezarlıklarına ait bazı buluntulara rastlanmıştır. Bunların içinde Halıcıoğlu mevkiinde bulunan, üzerinde haç olan bir mezar taşı önemlidir. Pera (Beyoğlu) bölgesinde, kentin 13. bölgesini teşkil eden kısmın kuzeyinde 5. yy'da bir araya toplanmış bir grup mezar ortaya çıkarılmıştır. 1939-1946 arasında, Sıraselviler Caddesi ve Yeniyol Sokağı çevresinde yapılan hafriyatlarda 5. yy özelliklerine sahip mezarlar ortaya çıkarılmıştır. Bağımsız Devletler Topluluğu Konsolosluğu yakınında, Aşmalı Mescit Sokağı'nda ve bunun yakın çevresinde bulunan 9 tane Hıristiyan mezar taşı, Galatasaray-Taksim arasının nek-ropole dahil olduğunu kanıtlamaktadır. Galata'ya doğru, özellikle sur dışında Sikai denilen bölgede, kule çevresinde, Firuz Ağa Camii'nin bulunduğu yamaçta yapılan inşaat kazılarında ortaya çıkarılan mezar taşları, lahitler ve 2 tane mezar taşı ile Tophane'de Amahis adında bir şahsın mezar taşı önemli mezarlık buluntularını teşkil eder. Galata'dâ, suriçinde, Arap Camii çevresinde bulunarak İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne getirilen 14. yy'a ait 4 tane mezar taşı 2887, 2888, 2891 ve 2896 envanter numaralarıyla sergilenmektedir.

Boğaz'ın Trakya yakasında birkaç merkezin küçük nekropollerine ait olması muhtemel buluntular içinde Ortaköy'de

bulunarak İstanbul Arkeoloji Müzesi'ne getirilen 2793 envanter numaralı Bizans mezar taşı ve daha kuzeydoğuda Aretha-oi (Arete) bölgesindeki küçük yerleşmenin mezarlığındaki tonozlu mezar odasının varlığı yıllar önce saptanmıştı. Boğaz'ın karşı yakasında Neple'nin (Kandilli) çeşitli yerlerinde, üzerinde Yunanca yazılar bulunan haç planlı mezar odaları tespit edilmiştir. Aynı bölgede bulunan yüksek platformun sahil kısmında, içinden kandil ve yağ şişeleri çıkan tonozlu bir mezar odası bulunmuştur.

Halkedon (Kadıköy) Nekropolü, bol sayıda olduğu kadar çok çeşitte mezarlık buluntuları veren nekropollerdendir. Altı-yol ile Hasanpaşa arasında, Söğütlüçeşme Camii yakınında yoğunluk gösteren mezarlar arasında çok sayıda stel, lahit ve dramos'lu bir mezar odası bulunmaktadır.

Bibi. N. Asgari, "istanbul'da Yapılan Temel Kazılarından Haberler", Arkeoloji ve Sanat, S. 2 (1977), s. 17; N. Asgari-N. Fıratlı, Die Nekropo-le von Kalchedon. Studien zur Religion und Kültür Kleinasiens, Leiden, 1978; N. Asgari-N. Fıratlı, "Üç Geç Antik Mezar", Arkeoloji ve Sanat, S. 3 (1978), s. 13; F. Dirimtekin, "Ayasof-ya Şimalindeki Vezir Bahçesi Denilen Yerde Bulunan Bir Hipogee", ARY, 10 (1962), 30-36; A. Dumont, Rapportsurun Voyage Archeologique en Thrace, Archives deMissions Scientifiques, II, Paris, 1871, s. 492; J. Ebersolt, Mission Archeolo-gique de Constantinople 1920, Paris, 1921; Eyi-ce, istanbul, 124; Eyice, Boğaziçi, 60-61; R. Duyuran, "istanbul Adalet Sarayı inşaat Yerinde Yapılan Kazılar Hakkında ikinci Rapor", ARY, 6 (1953), 25; N. Fıratlı, "Byzantion Nekropolü ve Son Buluntular", V. Türk Tarih Kongresi Tebliğleri, Ankara, 1950, s. 196-197; N. Fıratlı, "istanbul içinde ve Civarındaki Muhtelif Buluntular ve Kazılar", ARY, 4 (1950), 40-41; ay, "Deux No-uveaux reliefs funeraires d'Istanbul et leş reliefs similaires", CahiersArcheologiques, VI (1960), s. 73-92; ay, "Bizanslılarca Kullanılmış Antik Bir Lahit Kapağı", AMY, 2 (1960), 26; ay, "İstanbul'da Yeni Bulunan iki Bizans Mezar Kabartması ve Benzerleri", TAD, 9-2 (1960), 46-54; ay "istanbul'dan Bizans Çağına Ait Üç Mezarlık Buluntusu", ARY 10 (1962), 116-119; ay, "Müze Dışı Arkeolojik Faaliyet ve Buluntulara Dair Haberler", ARY, 11-12 (1964), 105-105; ay, "istanbul'un Yunan ve Roma Mezar Stelleri", Belleten, XXIX (1965), s. 264-268; ay, "Annexe au livre sur leş stelles Funeraires de Byzance Greco-Romaine", ARY, 13-14 (1966), 188-209; ay, "Notes sur qualques Hypogees Paleo-chre-tiens de Constantinople", SABM, RQu, 30 (1966), s. 131-139; ay, "Encore üne façade de fa-ux Sarcophage en calcaire", Cahiers Arche-ologiques, XVI (1966), s. 1-4; M. Harrison-N. Fıratlı, "1964/65 Saraçhane Araştırmaları", ARY, 13-14 (1966), 58; tnciciyan, istanbul, 130; Janin, Constantinople byzantine, 25; L. S. Kongaz, "İstanbul Yeşilköy'de Bulunan Bir Bizans Hipo-jesi", STY, XIII (1988), s. 119; Th. Makridi, "To Byzantion Hebdomon kai par auto monai Ha-giu Panteleimons kai Mamantos", Thrakika, XI-II (1938/39); Th. Makridi-J. Ebersolt, "Monu-ments funeraires de Constantinople", Buüetin de Corrospondance Hellenique, 46 (1922), s. 263; E. Mamboury, istanbul Touristique, ist., 1951, s. 246; ay, "Leş Necropoles de Byzance", TTOKBelleteni, 78 (1948), 27-30; ay, "Contribu-tion â la topographie generale de Constantinople", ActesduXI. CongresInternationald'Etudes Byzantines, II, Paris, 1948 ve 1951, s. 243-253; C. Mango, "The Byzantine Inscriptions of Constantinople: A Bibliographical Survey", AJA, LV (1951), s. 63-64; ay, "A Newly discovered Byzantine Imperial Sarcophagus", ARY, 15-16 (1969), 308-309; A. M. Mansel, "Balabanağa Mescidi Hafriyatı-1930", Türk Tarih Arkeologya veEtnog-rafya Dergisi, 3 (1936), s. 58; ay, Ewerbungs Be-

richt deş Antiken Museums zu istanbul, seit 1914", AA, 46 (1931), s. 175; G. Mendel, Catalo-gue deş sculptures Grecques, romaines et byzan-tines musees imperaux Ottoman, II-III, ist., 1914; A. Oğan, "Küçükçekmece Yakınında, Re-gium Şehri Nekropolünde 1946 Yılı Sonbaharında Yapılan Araştırma", Belleten, 41 (1947), s. 167; M. Ramazanoğlu, Sentiren ve AyasofyalarManzumesi, ist., 1946, s. 12-13; Schneider, Byzanz, 94; G. Souhesmes, A Guide to Constantinople and itsenvirons, ist., 1893, s. 213; Z. Taşlıklıoğ-lu. "Byzantion Nekropolüne Ait İki Mezar Steli", Belleten, XXII (1958), s. 241-249; ay, "Rhegion (Küçükçekmece) Kitabeleri", ae, XXIII (1959), s. 545-574; J. B. Thibaut, "L'Hebdomon de Constantinople. Nouvel Exemen Topographi-que", Echos d'Orient, 21 (1922), s. 40-44; T. Wiegand, "Inschriften aus der Levante", AM, 33 (1908), s. 146-148; Müller-Wiener, Bildlexi-kon, 219-222.

ENİS KARAKAYA