Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

OSMANLI BANKASI BİNASI

166

167

OSMANLI BANKASI OLAYI

Osmanlı Bankası Olayı'na karışan Ermenilerden bir grup serbest bırakıldıktan sonra gittikleri

Marsilya'da.

Nuri Akbayar koleksiyonu

Ermeni sorunuyla bağlantılıydı. Banka resmi bir kuruluş görünümündeydi. Osmanlı Devleti ile Avrupa arasındaki ilişkilerde önemli bir rol üstlenmişti. II. Abdülha-mid döneminde tarihte siyasal nitelikli belki de ilk rehin olayı 1896'da, Osmanlı Ban-kası'nın merkezinde yaşandı (bak. Osmanlı Bankası Olayı).

19. yy'm sonlarına doğru banka etkinlik alanım giderek genişletti, imparatorluğun her tarafında çok sayıda şube açtı. Hazine veznedarlığının yanısıra bankacılık alanında da etkin oldu. Tarıma, iç ticarete ve uluslararası ticarete katkıda bulundu. Bankanın kuruluş döneminde önem taşımayan halk mevduatı gelişme gösterdi. Batı'daki tasarruf sandıkları uygulamasından esinlenerek "aile tasarruf sandığı" adı altında defterli bir mevduat uygulamasına geçti. 1914'te Osmanlı Devleti topraklarında 80 dolayında şubesi bulunuyordu. Bunlardan lö'sı Avrupa'da, 37'si Anadolu'da, ll'i Suriye-Filistin'de, 5'i Mısır'da, diğerleri Kıbrıs, Mezopotamya, Arabistan ve Arnavutluk'ta bulunuyordu.

II. Meşrutiyetle birlikte ittihatçı çevrelerde "milli" nitelikte bir devlet bankası kurma gereği giderek benimsenmeye başlandı, ittihatçılara göre, Tanzimat ertesi devlet maliyesi yabancı ellere geçmiş, Babıâli ülke çıkarlarıyla bağdaşacak bir para ve kredi politikası uygulayamaz olmuştu. Osmanlı Bankası, Düyun-ı Umumiye ile birlikte "devlet içerisinde devlet" görünümündeydi. Osmanlı maliyesi, Osmanlı Bankası ve Düyun-ı Umumiye'ye danışmadan iş göremiyor, bu kuruluşlar ise Londra ve Paris'teki idare meclislerinin sözünden çıkmıyorlardı. Bu amaçla I. Dünya Savaşı yıllarında zamanla devlet bankası işlevini üstlenecek Osmanlı Itibar-ı Milli Bankası kuruldu. Ancak, Babıâli, banka ile olan sözleşmesini feshederek uluslararası mali çevrelerde kapitülasyonların kaldırılışının doğurduğu kaygıları daha da derinleştirmek istemiyordu. Kurulacak olan "milli" banka zamanla devlet bankasına dönüştürülecek, Osmanlı Bankası'nın işlevini üstlenecekti.

Osmanlı Bankası'nın devlet bankası olarak ayrıcalığı 1925'e kadar sürdü. Banka, 1931'de kurulan Türkiye Cumhuriyet

Yüzyıl başında,

Osmanlı

Bankası Pera

Şubesi'nin

çalışanları.

Arkttekt,

S. 410 (Ocak 1994)

Merkez Bankası'nın ilk hissedarları arasında yer aldı. Haziran 1933'te yeni bir sözleşme ile bundan böyle artık hiçbir resmi niteliği bulunmayan bir ticaret bankası oldu. Eski statüden kaynaklanan Osmanlı banknotları da 1947'de tedavülden çekildi. 1952'de imzalanan son bir sözleşme ile Osmanlı Bankası bugüne kadar değişmeden kalan kesin statüsüne kavuştu.

ZAFER TOPRAK