Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PANEGİRİS

Azizlerin bayram günlerinde düzenlenen törenler ve kutlamalar. Bizans'ın gündelik yaşamında önemli bir yerleri vardı. Dini yıl çeşitli bayramlara ayrılmıştı. Il66'ya tarihlendirilen imparator I. Manuel'in bayram listesi 66 panegiris içermekteydi. Dini törenlere ilişkin kurallar kilise ve manastırların tipikonlarmda(-») belirlenmişti. Büyük Kilise'nin (Ayasofya) tipikonundan önemli bayramların arifesinde de kutlamalar yapıldığı öğrenilmektedir.

Yıllık dini takvimde Hz isa'nın hayatıyla ilgili değişmeyen kutlamaların dışında, günleri değişen yortularda vardı. Kons-tantinopolis'te imparatorun da yer aldığı önemli dini törenlerdeki protokol VII. Konstantinos Porfirogennetos'un(->) Törenler Kitabı'nda. anlatılmaktadır. Genelde Büyük Kilise'ye girdikten sonra, incil ve haçı öpen imparator, patrikler selamlaşır ve eline bir tören mumu alarak kilisenin kutsal bölümüne doğru ilerler, patriğin eşliğinde kutsal kapılardan geçerek dini ayine katılırdı.

Önemli azizlerin günlerinde şehirde resmi alaylar (liti) düzenlemekteydi. Kent halkı ve din adamları, patrik ve imparatora eşlik ederek dini törenin yapılacağı kilseye doğru dua ve ilahilerle ilerlerlerdi. Büyük Kilise'nin tipikonunda şehirde alayların düzenlendiği 68 gün vardı, imparator bunların 17'sine, patrik ise 32'sine iştirak ederdi. Dini tören sonrası sarayda ye-

mek daveti verilir, kentin büyük meydanlarında ve manastırların kapılarında halka yiyecek ve şarap dağıtılır, daha sonra çeşitli oyunlar, at yarışları, tiyatro gösterileri düzenlenirdi.

Bizans panegirislerinin kökeni antik çağlara dayanır. Eski Yunan kutlamalarından esinlenen bir etkinlik, Mihael Psel-los'un(-») kaleme aldığı Konstantinopo-lisli dokumacı kadınlar festivalidir. Kentin resmi kuruluşunun ertesi gününde (12 Mayıs) kutlanan bu bayrama din adamları da katılır ve tören kilisede başlatılırdı. Kadınlar dini ilahileri anımsatan antik şarkılar söyler ve adaklarda bulunurlardı. Kilisenin dış duvarında dokumacılık ve terzilik zanaatının sergilendiği büyük bir fresk hazırlanır ve kutlamalar bu eserin etrafında şarkı ve danslarla devam ederdi.

Panegiris dini içerikli olmakla birlikte, sosyal ve ticari bir anlam da taşımaktaydı. Mihael Psellos'un "Kronografi"sinde Impa-ratoriçe Zoe ile evlenmeye gelen K. Konstantinos Monomahos(->) şerefine kent surlarında yapılan karşılamalarda panayır ve pazarlardan bahsedilir. Psellos böylece panayır ve ticari pazar terimlerini birleştirmektedir. Ancak diğer bir yazısında panegiris terimini isa'nın doğuşuna ilişkin dini kutlamalar için kullanmaktadır.

Ticari bir etkinlik olarak da bilinen pa-negirisin bu yönü daha ziyade taşra şehirlerinde tanınmaktaydı. Bir azizin kemiklerinin saklandığı kilisenin etrafında imparatorluğun değişik yörelerinden gelen tüccarlar büyük bir pazar yeri kurarlardı. Aziz Dimitrios'a ithaf edilmiş Selanik Pane-girisi, Efes'teki İoannes Prodromos ve Trabzon'daki Ayios Yeoryios panayırları en önemlilerindendir. Bibi. J. Baldovin, The urban Character of Christian Worship, Orientalia Christiana Ana-lecta 228, Roma, 1987; De Ceremoniis, (yay. A. Vogt), Paris, 1967; A. E. Laiou, "The Festival of Agathe: Comments on the Life of Constantino-politan Women", Byzantium: Tribute to And-reasN. Stratos, c. I, Atina, 1986, s. 111-122; E. Renauld, Michel Psellos, Chronographie, I, Paris, 1926, s. 102, 127; S. Vryonis Jr., "The Pa-negyris of the Byzantine Saint: A Study in the Nature of a Medieval Institution, its Origins and Fate", The Byzantine Saint, (yay. S. Hac-kel) Londra, 1981.

BRİGITTE PlTARAKlS