İbn futays 3 Bibliyografya : 3

İBN HABÎB el-BAĞDÂDÎ ⁹⁸

İBN HABİB el-HALEBÎ

Ebû Muhammed (Ebû Tâhir) Bedrüddîn el-Hasen b. Ömer b. el-Hasen b. Ömer b. Habîb ed-Dımaşkİ el-Halebî (ö. 779/1377) Tarihçi, Şafiî fakihi, şair ve edip.

10 Şaban 710 (2 Ocak 1311) tarihinde Dımaşk'ta (veya Halep) doğdu. Öğrenimi­ni Dımaşk'ta ve babası Zeynüddin Ömer'in muhtesib olduğu Halep'te tamamladı. Edebiyat ve şiire büyük bir ilgi duyduğu için İbn Nübâte el-Mısrî ile diğer bazı edip­lerden ders aldı ve zamanının ileri gelen âlimlerinden hadis dinledi; kendisinden de çeşitli kişiler hadis rivayet etmişlerdir. İlmî seyahatleri sırasında Kahire, İsken­deriye. Kudüs ve Halil'i, hacca gidişlerin­de de (733/1333; 739/1339) Hicaz'ın önem­li şehirlerini ziyaret etti. Dımaşk, Trablus-şam ve Halep'te hocalık yaparak birtakım dinî ve idarî görevlerde bulundu. Öğren­cileri arasında Sıbt İbnü'l-Acemî, Ebü'l-Velîd İbnü'ş-Şıhne ve Alâeddin İbn Hatîb en-Nâsıriyye zikredilebilir. Halep Emîri Şe­refeddin ile birlikte Suriye'nin başlıca şe­hirlerini dolaştı; 755'te (1354) Trablus-şam'a gitti ve Memlûk Valisi Seyfeddin Menceken Nâsırî tarafından iyi karşılan­dığı için iki yıl kadar burada kaldı. 759'da (1358) Mencek'in vali tayin edildiği Dımaşk'a uğradı; âlimlerin büyük ilgi gös­termesi üzerine üç yıl da orada kaldı. Halep'e dönünce kadı naibi, sır kâtibi naibi ve inşâ kâtibi olarak görev aldı. Hayatının sonlarına doğru bütün görevlerinden ayrıldı ve kendini eserlerini yazmaya verdi. 21 Rebîülâhir 779'da (27 Ağustos 1377) Halepte vefat etti. İbn Hacer el-Askalânî onun faziletli, zeki ve güvenilir bir kimse olduğunu söyler. Kendisi gibi İbn Habîb diye anılan oğlu Tâhİr de tarihçi idi.

Eserleri.

1. Dünetü'l-eslâk iî devleti 'l-Etrâk. Mısır Memlük-leri tarihi olup 648-777 (1250-1376) yılla­rına dairdir. Kronolojik düzenlenen eser­de komşu ülkelerde meydana gelen olay­lara ve dönemin yüksek şahsiyetleriyle ileri gelen âlimlerinin biyografilerine de yer verilmiştir. Fakat eser, çok değerli bil­giler içermesine rağmen ifade tarzı ba­kımından eleştirilmiştir. Çünkü müellif, düşkün olduğu seci ve kafiyeyi sağlama­yı tarihî gerçekleri açıklama amacına ter­cih ederek, ayrıca bahsi geçen şahıslar­dan bazılarının doğum yeri ve tarihini vermeyerek çalışmasının kıymetini düşür­müştür. Oğlu Tâhir de babasının bıraktığı 778 (1377) yılından 802'ye (1399) kadar gelişen olaylar için yazdığı zeyil de aynı üslûbu takip etmekten kurtulamamış­tır. İbn Habîb'in bu eseriyle oğlunun zeyli Makrîzî tarafından kaynak olarak kulla­nılmıştır. Kitabın bazı kısımları Hendrik Engelinus VVeijers - Albertus A. Meurs-inge tarafından yayım­lanmış, daha sonra da tamamı neşredilmiştir (Kahire 1289; Dımaşk 1967). Takıyyüddin İbn KâdîŞühbe bu eserden seç­meler yaparak Müntehabü Dürreti'1-eslâk'i yazmıştır.

2. Tezkiretü'n-nebîh iî eyyâmi'l-Manşûr ve benîh. 678-770 (1279-1369) yıllarını içine alan eser. Mem­lûk Sultanı Kalavun ve oğullarının tarihi açısından büyük öneme sahiptir. Döne­min siyasî hadiseleri yanında meşhur şahsiyetlerinin hayat hikâyelerini de verir. Dürretü'l-eslâk ile büyük benzerlikler taşıyan ve aynı şekilde seçili bir üslûpla kaleme alınan eserin onun müsveddesi olduğu tahmin edilmektedir. Kitabı ya­yımlayan Muhammed Muhammed Emîn ⁹⁹ Üçüncü cildi Ve-şâ'iku Vakii's-Sultân el-Meliki'n-Nâ-şir Hasan b. Muhammed b. Kalavun caîâ meşâlihi'l-kubbe ve'1-Mescidi'l-Câmi ve'1-medâris ve mektebi's-se-bîl bi'1-Kâhire adıyla ayrıca neşretmiştir (Kahire 1984).

3. Cüheynetü'l-ahbâr ü esmâ'i'I-hulefâ1 ve mülûki'l-emşâr ¹⁰⁰ Seçili üslûpla yazılmış, Kalavun devrine (1270-1290) kadar gelen muhtasar bir ge­nel tarihtir; yazma nüshası Köprülü Kütüp-hanesi'nde kayıtlıdır. ¹⁰¹

4. el-Fevâ'idü el-Ferâ'idüyi-mün-teköh min târihi sahibi Hama. Ebü'l-Fi-dâ'nın el-Muhtaşaf'ından seçmeler ihtiva eder; Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphane-si'ndeki bir mecmua içinde yazma nüshası bulunmaktadır. ¹⁰²

5. en-Necmü'ş-şâkıb iî eşreii'l-menâkıb. Hz. Peygamber'in sıfatlarından bahseden bir eser olup Mustafa Muham­med Hüseyin ez-Zehebîtarafından neşre­dilmiştir (Kahire 1416/1996).

6. el-Muk-teîâ min sîreti'l-Muştaiâ.¹⁰³ Hz. Peygamber'in sîretine dair seçili üslûpla yazılmış ve şi­irlerle süslenmiş olan eseri Mustafa Mu­hammed Hüseyin ez-Zehebî yayımlamış­tır (Kahire 1416/1996).

7. Delîlü'l-müctâz bi-arii'I-Hicâz. ¹⁰⁴

8. Keşfü'l-mürût an mehösini'ş-şürût. Kadı karar­larını formüle etmek amacıyla kaleme alınmış Şâfıî fıkhına dair bir eserdir; üzerinde Riyâd Abdüllatîf Abdülmuhsin ta­rafından doktora çalışması yapılmıştır. ¹⁰⁵

9. Kitâbü Nesîmi'ş-şı-bâ iî İünûni'I-edebi'l-kadîm ve'l-ma-kâmâti'l-edebiyye. Güneş, ay, bulutlar, yağmur, gece gündüz, ağaçlar, meyve­ler, çiçekler ve aşk gibi çeşitli konular hak­kında yazılmış şiir ve seçili nesirden mey­dana gelen bir eserdir. Birçok defa basıl­mış son olarak da Mahmûd Fâ-hûrî tarafından neşredilmiştir (Halep 1413/1993).

10. Tevşîhu't-Tavzîh. Abdül-gaffâr b. Abdülkerîm el-Kazvînî'nin Şafiî fıkhına dair eI-Hâvi'ş~şağîr"\ üzerine Kutbüddin Ahmed b. Hasan b. Ahmed el-Gâlfnin yazdığı Tavzîhu'1-Hâvî adlı şer­he İbnü'l-Bârizî'nin İzhârü (Teyslrü)'l-İe-tâvî min esrâri'1-Hâvî adlı şerhinden ilâ­veler yaparak telif edilmiştir. Bir nüshası Edirne Selimiye Kütüphanesi'nde kayıtlı­dır.¹⁰⁶ İbn Habîb'in bunlardan baş­ka yirmi kadar eseri bulunmaktadır.¹⁰⁷

Bibliyografya :

İbn Habîb el-Halebî, et-Muktefâ min sîreti't-Muşfa/â (nşr. Mustafa M. Hüseyin ez-Zehebî), Kahire 1416/1996, neşredenin girişi, s. 9-17; a.mlf., Kitâbü Nes'tmi'ş-şıbâ fi fünûni'l-edebi'l-tçadîm ve'l-makâmâti'l~edebiyye[nşi. Mahmûd Fâhûrî), Halep 1413/1993, neşredenin girişi, s. 7-11; a.mlf.. Tezkiretü'n-nebİh fi eyyâmi'l-Man-şûr ue benin(nşr. M. Muhammed Emîn). Kahire 1976, Saîd Abdülfettâh Âşûr'un girişi, I, 5-30; Safedî, ei-Vâfı, XII, 195-198; İbn Hacer, ed-Dü-rerü'l-kâmine(nşr. M.Seyyid Câdelhak), Kahire 1385/1966, II, 113-115; a.mlf., İnbâ7ü'l-ğumr (nşr. Hasan Habeşî], Kahire 1389/1969, I, 162-163; İbn Tağrîberdî, el-Menhelü'ş-şâfı (nşr. Ne-bil Muhammed Abdülazîz), Kahire 1988, V, 115-119; a.mlf.. en-Mücümü'z-zâfıire, XI, 189-190; Keşfü'z-zunûn, 1,623, 737-738; II, 1951-1952; İbnü'l-İmâd, Şezerât, VI, 262; Şevkânî, el-Bed-rü'(-tâli(, I, 205; E.-M. Quatremere. Histoire des Sultans mamlouks de l'Egypte, Paris 1837, I, 205; M. Le Baron de Slane, Catatogue des manuscrits arabes de la Bibliotheçue Nation-ale, Paris 1883, s. 319, 569, 587; M. Şemseddin [Günaltay]. islâm'da Tarih ue Müuerrihler, İstan­bul 1339-42, s. 341-343; M. Râgıb eMabbâh. /c/âmü'n-nübe/âJ bi-târîhiHalebe'ş-şehbâ* ,Ha-lep 1342/1923, V, 66-71; E. Blochet, Catatogue des manuscrits arabes des noıtuelles acquisi-tions (1884-1924), Paris 1925, s. 3, 218, 342; Serkîs. Mu'cem, 1, 74-75; Brockelmann. GAL, ll,36-37;Supp/.,II, 35,46;Ziriklî. eMc/âm(Fet-hullah), 11, 208-209; Abbas el-Azzâvî. et-Ta*rif bi'i-rnü'errihîn fi 'ahdi'l-Moğol ue't-Türkmân, Bağdad 1376/1957,1, 205-206; Kehhâle, Muc-cema'l-mü'ellirtn, İli, 266-267; M. C. Şehabed-din "fekindağ, Berkuk Devrinde Memlûk Sultan-Uğt, İstanbul 1961, s. 7;Karatay. Arapça Yazma­lar, 111, 459-460; IV, 249-250; F. Rosenthal. A History of Müslim Historiography, Leiden 1968, s. 97, 178-179, 452, 455; Selâhaddin el-Mü-neccid. Mu'cemü'i-mü'errihine'd-Dımaşkıyytn, Beyrut 1398/1978, s. 212-213; Ramazan Şeşen v.dğr., Fihrisü mahtûÇâü Mektebeti Köprülü, İstanbul 1406/1986, 1, 545-546; G. C. Anawa-ti, "Textes arabes anciens edites en Egypte", MİDEO, XIV (1980). s. 249-251; Sâlihiyye, e/-Mu'cemü'ş-şâmil, II, 135-137; "İbn Habîb", İA, V/2, s. 735; W. M. Brinner. "ibn Habib", El2 (ine.). III. 775.