İk-dr-2002-0002 İnsani kalkinma poliTİkalari ve tüRKİye üzerine bir deneme hazirlayan: Mİne yilmazer danişman: prof. Dr. HaliL ÇİVİ aydin 2002

4.2. İnsani Kalkınma Göstergeleri

Farklı ülkelerin kalkınma performanslarının ölçümünde kişi başına gelir düzeyinin kullanılması yetersiz sonuçlara ulaşılmasına neden olmaktadır. Kişi başına gelir düzeyinin yüksek olması her zaman yaşam standardının da mutlaka yüksek olmasını gerektirmez. Bir ülkenin GSMH’sı çok hızlı bir şekilde artabilir, ancak, ekonomik büyümenin yarattığı kârlılıktan nüfusun yalnızca küçük bir kısmı yararlanabilir. Bu durum, ülke insanlarının yaşam standardının iyileştiğini göstermemektedir. Böyle bir ülkede büyümeden söz edilebilir, ancak, kalkınmadan söz edilemez (Ghatak, 1995: 34). Kişi başına gelir artışı, yaşam kalitesinin yansıtılması için yeterli değildir. Bir ülkenin kişi başına geliri başka bir ülkeden daha düşük, ancak, yaşam kalitesi daha yüksek olabilir. Ülkeler arası karşılaştırmalarda kişi başına gelir düzeyinin kullanılması 1980’lerden sonra hızla eleştirilmiş ve yaşam kalitesinin ölçümüne yönelik bazı yeni göstergeler kullanılmıştır.

1980’lere kadar sosyo-ekonomik göstergelerin ekonomik hesaplamalar içine dahil edilmediğini görmekteyiz. Bu döneme kadar sosyal refah kavramını tanımlayan ve sosyo-ekonomik göstergelerden yola çıkarak evrensel olarak kabul gören bir kalkınma kavramı tanımı yapılmamıştır. Bununla birlikte, 1970’lerdeki literatürün etkisiyle, birçok ülkede sosyo-ekonomik göstergelerle ilgili düzenli bir veri tabanı oluşturulması çok yararlı sonuçlar vermiştir. Böylelikle, uluslararası verilere ulaşılabilirlikte yalnızca kişi başına gelirden daha geniş bir kalkınma düzeyini göstermeyi amaçlayan karmaşık göstergeler oluşturulabilmiştir (Noorbakhsh, 1998: 517).

Parasal olmayan göstergeleri kullanarak farklı ülkelerin yaşam standartlarını karşılaştırmak mümkündür. Beckerman 1966 yılında yaptığı çalışmada kişi başına tüketimin parasal ve parasal olmayan göstergeleri arasındaki bazı temel farklılıkları göstermiştir. Benzer bir şekilde, Beckerman ve Bacon 1970 yılındaki ortak çalışmalarında dünya nüfusunun en zengin % 10’unun dünya tüketiminin % 35.2’sini, en yoksul % 10’unun ise yalnızca % 1.6’sını gerçekleştirdiğini ortaya çıkarmıştır (Ghatak, 1995: 35).

Adelman ve Morris 1967 yılında yaşam kalitesini farklı ülkelerin sosyal ve politik gelişmelerini dikkate alarak ölçmüştür. Bu çalışmada, yatırım, sanayileşme, tarımsal verimlilik ve ekonomik büyümedeki artışın, insanların ekonomik ve politik katılımının genişlemesi ile yakından ilişkili olduğunun kalkınma ekonomistleri tarafından genel kabul gördüğü, ancak, birçok gelişmekte olan ülkede ekonomik büyümedeki hızlı artışın, daha adaletsiz bir gelir dağılımı ve katılımdaki düşüşle birlikte gerçekleştiği vurgulanmıştır. Bu nedenle, politik ve ekonomik kalitenin artırılması isteniyorsa, sosyo-politik ve kurumsal değişikliklerle desteklenmesi gerektiği savunulmuştur (Ghatak, 1995: 36).

Yukarıdaki analizler, ekonomik kalkınmanın ölçümünde kişi başına gelir artış oranının yeterli olmadığını göstermektedir. Gelir artışına ek olarak reel tüketim, demografik ve sosyo-politik değişiklikler, yaşam beklentisi, bebek ölümleri, okuryazarlık, gelir dağılımı, ekonomik ve sosyal katılım gibi göstergeler de kullanılmalıdır. Ancak, şunu kabul etmek gerekir ki, kişi başına düşen reel gelir artışı yeterli bir gösterge olmamasına rağmen, kişi başına düşen reel gelir artışı olmadan ekonomik kalkınma sağlanacağına inanmak çok zordur.

Büyüme merkezli kalkınma yaklaşımına sunulan çeşitli alternatifler arasında en önemlilerden biri “Yaşamın Fiziksel Niteliği Endeksi”dir. Temel Gereksinimler Yaklaşımı”nda ise, mutlak yoksulluğun önüne geçmek için her insana gerekli kaynakların sağlanması üzerinde durulmuştur. Herman Daly ve John Cobb tarafından oluşturulan “Sürdürülebilir Ekonomik Refah Endeksi” ortalama tüketim, bölüşüm ve çevre tahribatını içermektedir (Hicks, 1997: 1285).

1980’li yıllardan itibaren, insani kalkınma kavramını açıklama çalışmaları, aynı bir labirent gibi karmaşık ve geriye dönüşlü olarak devam etmektedir. Gelişmekte olan ülkelerde insani kalkınma performansı ile ilgili tartışmalar, öncelikle ekonomik büyümeden söz etmeden başlayamamaktadır. Ancak, ülkelerin ekonomik büyüme ve nüfus artış hızları farklı olduğu için, bunlar kişi başına düşen gelirdeki artış ve gelir dağılımının iyileşmesi ile zorunlu olarak birleştirilemez. Bu faktörlerden hiçbiri yaşam kalitesinin daha iyi hale getirilmesini garanti altına almamaktadır. Gerçekte, hızlı ekonomik büyüme gelecek nesilleri riske atacak şekilde, çevresel boyutta sürdürülemeyen bir kalkınmaya yol açabilir. Bununla birlikte, gelirin yeniden dağılımına önem verilmesi büyümeyi engelleyebilir (Lindenberg, 1993: 13).

Uluslararası karşılaştırmalarda genel olarak kabul gören son yaklaşım UNDP tarafından gerçekleştirilen HDI ölçümüdür. UNDP’nin bu çalışması kalkınmanın merkezine insanı yerleştirmiş, ekonomik kalkınmanın insan refahı ve yaşam kalitesi gibi daha geniş sorunlara odaklanmasına yol açmıştır. HDI, insanların üç temel seçimini incelemektedir: sağlıklı ve uzun bir yaşama ulaşmak, bilgi edinmek ve yaşam standardının iyileştirilmesi için gerekli olan kaynaklara erişim. Bu seçenekler, yaratıcı ve verimli olabilme olanakları için politik, ekonomik ve sosyal özgürlük, kendine yetebilirlik ve güven, insan haklarının garantiye alınması ve benzerleri şeklinde genişletilebilir. Burada gelir insanların sahip olması gereken önemli bir seçenektir. Bununla birlikte, insan yaşamının toplamını ifade edemez. Gelir, insani kalkınma amacının gerçekleştirilmesinde kullanılan bir araçtır (UNDP, 1998(a): 8).

1990 yılından itibaren UNDP tarafından yayınlanan İnsani Kalkınma Raporlarında beş farklı HDI kullanılarak ülke sıralamaları yapılmıştır. Beş endeksin hesabında kullanılan göstergeler aşağıdaki şemada yer almaktadır.

Çizelge 6. İnsani Kalkınma Göstergelerinin Hesabı

İnsani Kalkınma Endeksi (HDI)	Boyut	Uzun Ve Sağlıklı Bir Yaşam			Bilgi					Yeterli Düzeyde Yaşam Standardı
	Gösterge	Doğumta Yaşam Beklentisi			Yetişkin Okuryazar Oranı			Brüt Okullaşma Oranı		Kişi Başına Düşen Reel GSYİH (SGP $)
	Boyut Endeksi	Yaşam Beklentisi Endeksi			Eğitim Endeksi					GSYİH Endeksi
İnsani Yoksulluk Endeksi (HPI-1) Gelişmekte Olan Ülkeler İçin	Boyut	Uzun Ve Sağlıklı Bir Yaşam			Bilgi					Yeterli Düzeyde Yaşam Standardı
	Gösterge	Doğumda 40 Yaşına Kadar Yaşamda Kalma Olasılığı			Okuryazar Olmayan Yetişkin Oranı					Temiz Su Kullanamayan Nüfusun Yüzdesi	Beş Yaşın Altında Kötü Beslenen Çocukların Yüzdesi
İnsani Yoksulluk Endeksi (HPI-2) Seçilmiş OECD Ülkeleri İçin	Boyut	Uzun ve Sağlıklı Bir Yaşam			Bilgi			Sosyal Dışlanma		Yeterli Düzeyde Yaşam Standardı
	Gösterge	Doğuşta 60 Yaşına Kadar Yaşamda Kalma Olasılığı			Fonksiyonel Okuryazarlık Becerisi Olmayan Yetişkin Yüzdesi			Uzun Dönem İşsizlik Oranı		Yoksulluk Düzeyinin Altında Yaşayan Nüfusun Yüzdesi
Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kalkınma Endeksi (GDI)	Boyut	Uzun ve Sağlıklı Bir Yaşam			Bilgi					Yeterli Düzeyde Yaşam Standardı
	Gösterge	Kadınların Doğuşta Yaşam beklentisi	Erkeklerin Doğuşta Yaşam Beklentisi		Yetişkin Kadın Okuryazar Oranı	Kadın Bileş. Okul. Oranı		Yetişkin Erkek Okuryazar Oranı	Erkek Bileş. Okul. Oranı	Kadının Gelir Payı	Erkeğin Gelir Payı
	Boyut Endeksi	Kadın Yaşam Beklentisi Endeksi	Erkek Yaşam Beklentisi Endeksi		Kadın Eğitim Endeksi			Erkek Eğitim Endeksi		Kadın Gelir Endeksi	Erkek Gelir Endeksi
	Dağılım Endeksi	Yaşam Beklentisi Dağılım Endeksi		Eğitim Dağılım Endeksi						Gelir Dağılım Endeksi
Toplumsal Cinsiyeti Güçlendirme Endeksi (GEM)	Boyut	Politik Katılımcılık		Ekonomik Katılımcılık						Ekonomik Kaynakların Üzerinde Erişim Gücü
	Gösterge	Parlamentoda Kadın ve Erkek Sandalye Paylaşımı		Hukuk Sisteminde, Yönetimde ve Üst Düzey İşlerde Kadın ve Erkek Paylaşımı			Profesyonel ve Teknik İşlerde Kadın ve Erkek Paylaşımı			Kadın ve Erkeğin Kazandığı Gelirin Payı
	Dağılım Endeksi	Politik Temsil Gücü Endeksi		Ekonomik Katılımcılık Endeksi						Gelir Endeksi

Kaynak: UNDP, Human Development Report 2001, s.239.

4.2.1. İnsani Kalkınma Endeksi

HDI yaşam beklentisi, eğitime erişim ve gelir göstergelerinin kombinasyonundan oluşan bileşik bir endekstir. Bu endeksin yıllara göre hesaplanması, zaman içindeki değişimin gözlenmesi bakımından önemlidir. Aynı zamanda, bu endeks ülkeler arasında karşılaştırmaların yapılmasına ve ülkelerin gelişmişlik düzeyine göre bir sıralamaya tabi tutulmasına yardımcı olmaktadır. Bu özelliklerinin yanında, HDI farklı coğrafi bölgeler, cinsiyet, etnik gruplar ve gelir düzeyleri arasındaki dağılımı kullanarak birçok ülkenin birbiriyle karşılaştırılması amacını da içermektedir.

HDI yaşam beklentisi, eğitim ve gelir endekslerinin aritmetik ortalaması ile oluşturulmaktadır.

4.2.1.1. Yaşam Beklentisi Endeksi

İnsani kalkınma hesabında kullanılan doğumda yaşam beklentisi ile ölçülen, bir ülkenin sağlıklı ve uzun yaşayan insan sayısını ölçmektedir. Kendi başına önemli olan bu gösterge, aynı zamanda, sağlık hizmetlerinin niteliği ve dağılımı hakkında da fikir verebilmektedir. Yaşam beklentisi rakamlarının yükselmesi sağlıklı ve uzun yaşayan insan sayısının arttığını göstermektedir. Ancak, uzun yaşam göstergesi her koşulda yaşamın sağlıklı olduğu anlamına gelmemektedir. Yaşam beklentisi toplumun tümü için ortalama bir değer vermekte, ancak, bireysel karşılaştırmalarda farklı sonuçlar ortaya çıkabilmektedir. Örneğin, 80 yıl boyunca sağlıksız yaşanabileceği gibi, yalnızca 20 yıl ama mükemmel bir yaşam sürülebilir. Uluslararası deneyimlerde genel olarak yaşam beklentisi yüksek olan toplumlarda yaşayan insanların daha sağlıklı olduğu gözlenmektedir.

4.2.1.2. Eğitim Endeksi

Eğitim, insanların iletişim kurabilme, kültürlerini değerlendirebilme, iş bulabilme ve işte sürekliliği sağlayabilmeleri için zorunludur (Ingham, 1993: 1813). Eğitim endeksi insanların bilgiye erişim seçeneklerini ölçmeye yönelik olarak kurulmuştur. Bu endeks iki bileşenden oluşmaktadır. Endeks hesabında yetişkin okuryazar oranı 2/3 ağırlıkta ve bileşik okullaşma oranı 1/3 ağırlıkta yer almaktadır. Yetişkin okuryazarlığı minimum eğitim fonksiyonlarının resmi okullardan olup olmamasına bakılmaksızın toplam değer olarak dikkate alınmaktadır. Okullaşma ise, okul yaşındaki nüfusun okula devam edenlerinin oranını yansıtan bir kavramdır. Bilgi edinme olanaklarının ölçümünde en temel ölçüt olan yetişkin okuryazarlığına bu endeks içinde daha fazla oranda yer verilmiştir. Bunun nedeni, daha ileri bilgi erişim düzeylerine erişemeyen insan sayısının uluslararası boyutta halen büyük yer kaplaması olabilir.

4.2.1.3. Gelir Endeksi

GSYİH’daki değişim, ülkenin ürettiği mal ve hizmet miktarındaki değişimi göstermektedir. Ancak, aynı üretim düzeyine sahip iki ülke arasındaki karşılaştırmanın sağlıklı olabilmesi için ele alınması gereken ölçüt kişi başına gelir düzeyi olmalıdır. Ülke nüfusunun büyüklüğü kişi başına düşen üretim düzeyinin farklılaşmasına yol açabilmektedir. Örneğin, 1981 yılında kabaca Türkiye’nin GSMH’sı 70 milyar $ iken, İsviçre’nin GSMH’sı 76 milyar $’dır. Bununla birlikte, nüfus göz önüne alındıktan sonra yapılan karşılaştırmada, İsviçre’nin kişi başına gelirinin 12,100 $, Türkiye’nin ise yalnızca 1,540 $ olduğu görülmektedir. Buna karşılık, ABD’nin ve Batı Almanya’nın kişi başına gelir düzeyi aynı olmakla birlikte, ABD, Batı Almanya’dan yaklaşık dört kat büyük bir GSMH’ya sahiptir (Dülgeroğlu, 2000: 6).

Uluslararası karşılaştırmalarda döviz kuru kullanımının sakıncalı oluşu bugün

büyük bir kesim tarafından kabul edilmektedir. Özellikle, gelişmekte olan ülkelerde,
döviz kurunun idari kararların etkisi altında olması, resmi ve serbest piyasa kurları
arasındaki farklılıklar, uluslararası karşılaştırmalarda döviz kurunun güvenilirliğini
yitirmesine neden olmuştur (die.gov.tr, 2001). Bu nedenle, Dünya Bankası kişi başına GSMH’nın ölçümü için, “Dünya Bankası Atlas Yöntemi” olarak adlandırılan yeni bir yöntem belirlemiştir. Ancak, bu yöntem uluslararası karşılaştırılabilir ölçümlerde, yerli satın alma gücünün ölçümünü göstermemektedir. Buna en iyi alternatif 1960’larda başlayan Birleşmiş Milletler Uluslararası Karşılaştırma Programı (IPC) tarafından geliştirilen, satın alma gücü paritesi (SGP) için ayarlanan kişi başına reel GSYİH’dır (Lindenberg, 1993: 15).

4.2.2. Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kalkınma Endeksi

Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kalkınma Endeksi, HDI’ne benzer bir şekilde yaşam beklentisi, eğitim düzeyi ve gelir durumu ile ilgili göstergeler kullanılarak hesaplanmaktadır. Ancak, bu endeksin amacı, bir toplumdaki kadın ve erkek eşitsizliğinin durumunu saptamaktır. İnsani kalkınma kavramı, bir ülkede cinsiyet, ırk, dil, din ayrımı gözetmeksizin tüm grupların yaşam standardının iyileştirilmesi anlamına gelmektedir. Kadınların erkeklere göre mağdur durumda olan kesim olduğu göz önüne alındığında, bu endeksin önemi ortaya çıkmaktadır.

Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kalkınma Endeksi yaşam beklentisi, eğitim ve gelir endekslerinin ortalaması alınarak hesaplanmaktadır.

4.2.2.1. Yaşam Beklentisi Endeksi

Doğumda yaşam beklentisindeki yükselme, yaşam standardının iyileştiğini ve yaşamın kalitesinin arttığını göstermektedir. Bu nedenle, doğumda yaşam beklentisi birçok sosyal göstergeyi yansıtabilmektedir. Toplumda farklı cinsler arasında bir karşılaştırma yapıldığında, kadınların erkeklere oranla daha uzun yaşadıkları görülmektedir. Kadınların erkeklere göre daha uzun yaşadıkları gerçeği göz önünde bulundurularak, yaşam beklentisinin maksimum ve minimum değerleri üzerinde bir düzeltme yapılmıştır. Kadınlar için maksimum değer 87.5 yıl, minimum değer 27.5 yıldır. Erkekler için maksimum değer 82.5 yıl ve minimum değer 22.5 yıldır (UNDP, 1998(b): 103).

4.2.2.2. Eğitim Endeksi

Eğitim Endeksi, yetişkin okuryazarlık oranı ve birinci, ikinci ve üçüncü düzeyde (bileşik) okullaşma oranının ortalaması ile hesaplanmaktadır. Bu endeksin farklılığı değişkenlerin farklı ağırlıklarla ortalamaya dahil edilmiş olmasıdır. Endeks hesabında yetişkin okuryazar oranı 2/3 ağırlıkta ve bileşik okullaşma oranı 1/3 ağırlıkta yer almaktadır. Yetişkin okuryazarlık oranı, günlük yaşamında basit, kısa ifadeleri okuyup yazabilen 15 yaş ve üzeri insanların toplam nüfusa oranını vermektedir. Bileşik okullaşma oranı belirli bir eğitim düzeyinde yaşı dikkate alınmaksızın, okula kayıt olan öğrencilerin o düzeydeki resmi okul yaşındaki nüfusa oranını göstermektedir (UNDP, 2001(b): 53-4). Dünya çapında eğitim düzeyi kadınlarda erkeklere göre daha düşüktür.

4.2.2.3. Gelir Endeksi

Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kalkınma Endeksinin bileşenlerinden biri olan Gelir Endeksi, bir toplumda kadınlar ve erkekler arasındaki ücret farklılıklarını yansıtmaktadır. Gelirin erkek ve kadınlara ait payları, tarım dışı ortalama kadın ücretinin, tarım dışı ortalama erkek ücretine oranı ve 12 yaş ve üzeri aktif erkek nüfus yüzdesinin payından yola çıkılarak hesaplanmaktadır. Gelir endeksi hesaplanırken, kişi başına düşen reel GSYİH kazanılan gelirin kadın ve erkek nüfus payları ile orantılı olacak şekilde azaltılmıştır (UNDP, 2001(b): 51).

4.2.3. Toplumsal Cinsiyeti Güçlendirme Endeksi

Toplumsal Cinsiyeti Güçlendirme Endeksi, kadın ve erkeklerin ekonomik aktivitelerdeki yetkinliğini ölçmek için oluşturulmuştur. Bu endekste, Toplumsal Cinsiyete Dayalı Kalkınma Endeksinden daha ileri boyutta kadınların toplumdaki karar mekanizmalarına katılım gücü ve ekonomik kaynaklardan pay alabilme kapasitesi ölçülmeye çalışılmaktadır.

Toplumsal Cinsiyeti Güçlendirme Endeksi ekonomik katılımcılık, politik temsil gücü ve gelir endekslerinin ortalaması ile hesaplanmaktadır.

4.2.3.1. Politik Temsil Gücü Endeksi

Politik Temsil Gücü Endeksi, politikaya katılım ve karar verme konusunda kadın ve erkek arasındaki eşitsizlikleri ortaya çıkarmaktadır. Bu endeksin hesaplanmasında, parlamentoda kadın ve erkek sandalye paylaşım oranı dikkate alınmaktadır. Bu gösterge, toplumdaki bir grubun ülke yönetiminde söz sahibi olması ve karar mekanizmalarına katılım gücünü yansıtması nedeniyle önemlidir. Ayrıca, bu gösterge kadınların kendilerini temsil edebilme ve haklarını koruyabilme gücünü belirtmektedir.

4.2.3.2. Ekonomik Katılımcılık Endeksi

Ekonomik Katılımcılık Endeksi, toplumda farklı cinsler arasındaki ekonomiye katılım ve karar verme gücünü yansıtmaktadır. Bu endeksin hesaplanmasında, hukuk sisteminde, yönetimde ve üst düzey işlerde kadın ve erkeğin durumu ile profesyonel ve teknik işlerde kadın ve erkeğin durumu göz önüne alınmıştır. Bu endeks, üst düzeydeki sosyal haklardan yararlanma konusunda kadın ve erkek arasındaki eşitsizlikleri yansıtması nedeniyle önemlidir.

4.2.3.3. Gelir Endeksi

Gelir endeksi, kadın ve erkeğin ekonomik kaynaklar üzerindeki kontrol kapasitesini göstermektedir. Bu endeksin hesaplanmasında kadın ve erkeğin kazandığı gelirin payı gösterge olarak kullanılmıştır. Son yıllarda kalkınma ekonomisinde kadın ve yoksulluk konusu önemle üzerinde durulan bir konudur. Kadının yaşam standardının ve yaşamına yön çizebilme gücünün yükselmesi öncelikle gelir düzeyine bağlıdır. Kadının ekonomik kaynaklar üzerindeki kontrol kapasitesi yükseldikçe, sosyal yetkinliğinin arttığından söz edilebilir.

4.2.4. İnsani Yoksulluk Endeksi

İnsani Yoksulluk Endeksi iki farklı şekilde hesaplanmaktadır. Bu kapsamda gelişmekte olan ülkeler için hesaplanan İnsani Yoksulluk Endeksi ile seçilmiş OECD ülkeleri için hesaplanan İnsani Yoksulluk Endeksi tanımlamaları mevcuttur. Söz konusu endeksler üç farklı alandaki insani yoksunlukları göstermektedir. OECD ülkeleri için hesaplanan İnsani Yoksulluk Endeksinde diğerinden farklı olarak sosyal dışlanma da ölçülmektedir (UNDP, 2001(b): 54).

4.2.4.1. Gelişmekte Olan Ülkeler İçin İnsani Yoksulluk Endeksi

Gelişmekte olan ülkeler için İnsani Yoksulluk Endeksinin ölçümünde yaşam beklentisi, eğitim ve yaşam standardına ilişkin yoksunlukları gösteren dört değişken kullanılmıştır. Doğumda 40 yaşına kadar yaşamda kalma olasılığı yaşam beklentisini, okuryazar olmayan yetişkin oranı eğitim düzeyini ve temiz su kullanamayan nüfus ile beş yaşın altında kötü beslenen çocukların yüzdesi ise yaşam standardının göstergesi olarak kullanılmıştır. Doğumda 40 yaşına kadar yaşamda kalma olasılığı, doğum sırasında ölüm nedenlerinin bir insanın yaşamı boyunca aynı kalması koşuluyla, yeni doğan bir bebeğin 40 yaşına kadar yaşamda kalma olasılığıdır. Yetişkin okuryazar nüfusun kapsamı dışında kalanlar okuryazar olmayan yetişkin oranını vermektedir. Temiz su kullanamayan nüfus, toplam içinde musluk suyu, halk çeşmeleri, artezyen ya da pompa, kuyu ya da korunmalı kaynaklara erişemeyenlerin yüzdesini göstermektedir. Diğer taraftan, beş yaşın altında kötü beslenen çocukların yüzdesi orta ve ileri derecede düşük ağırlığı olan beş yaş altı nüfusun yüzdesini vermektedir (UNDP, 2001(b): 54).

4.2.4.2. Seçilmiş OECD Ülkeleri İçin İnsani Yoksulluk Endeksi

Seçilmiş OECD ülkeleri için İnsani Yoksulluk Endeksinin ölçümünde yaşam beklentisi, eğitim, sosyal dışlanma ve yaşam standardına ilişkin yoksunlukları gösteren dört değişken kullanılmıştır. Doğumda 60 yaşına kadar yaşamda kalma olasılığı yaşam beklentisini, fonksiyonel okuryazarlık becerisi olmayan yetişkin yüzdesi eğitim düzeyini, uzun dönem işsizlik oranı sosyal dışlanmayı ve yoksulluk düzeyinin altında yaşayan nüfusun yüzdesi yaşam standardının göstergesi olarak kullanılmıştır. Bu göstergelerin tanımları yukarıda yapılan açıklamalarla paralellik göstermektedir. Fonksiyonel okuryazarlık becerisi olmayan yetişkin yüzdesi, Uluslararası Erişkin Okuryazarlık Araştırması’na göre bir puan alan, 16-65 arası yetişkin nüfus oranını göstermektedir (UNDP, 2001(b): 54).

Yoksulluk, ölçülmesi oldukça zor olan bir kavramdır. Ülkelerin yoksulluk kapasitelerinin saptanması için çok farklı yaklaşımlar geliştirilmiştir. Ancak, bunların birçoğu tartışmalıdır. UNDP’nin İnsani Yoksulluk Endeksi, HDI’nden farklı olarak bir ülkedeki yoksunlukları ve dolayısıyla yoksul kesimin oranını göstermektedir. Seçilmiş olan göstergeler birçok ülke için hesaplanabilir niteliktedir. Bu nedenle, oluşturulan bu endeksin diğerlerine göre daha başarılı olduğu kabul edilmektedir.