Inform atika va axborot texnologiyalari

Nisbat: >
(katta), < (kichik), > = (katta y o k i teng), <= 
(k ichik yoki teng), = (teng), < > (teng em as);
M antiqiv: N O T
(in ko r), 
OR
(m antiqiy q o ‘shish), 
A N D
(m antiqiy k o ‘paytirish).
To ‘plam la r ustida: *
(to ‘p la m lar kesish m asi), + (to ‘p- 
lam lar birlashm asi), - ( to ‘p la m lar ayirm asi), 
JN
( to ‘p- 
lam ga tegishli).
P askal tilin in g
eng sodda konstruktsiyalari - sonlar,
о ‘zgarmaslar, o ‘zgaruvchilar, standart fun ksiyalar va
ifodalardir.
H ar q an d ay d astu r 
m a ’lum otlar
bilan ish- 
laydi, bu m a ’lu m o tla m in g q iy m atlari sonlar, m antiqiy 
qiym atlar yo ki literli q iy m atlar boN ishi m um kin. P askal 
tilid a 4 xil turdagi m a ’lu m o tla r ishlatiladi: butun 
(INTE­
GER),
haqiqiy 
(REAL),
m an tiq iy
(BOOLEAN)
v a belgili 
(CHAR).
Sonlar
b utun v a haq iq iy tipd a b o ‘lishi m um kin.
Butun sonlar
raq am lar k etm a-k etligi k o ‘rinishida 
yoziladi. M asalan , 4 2, -6, 786, 2000, -2121.
H aqiqiy sonlar
q a t’iy nuqtali (m asalan, -4.85, 1.64, 
-0.29) yoki o ‘zg aru v ch an n uqtali (m asalan, 1.68E-5,
0.5E 5, -12 .6 4E -4 ) b o ‘lishi m um kin.
M antiqiv tipdagi т а ’lum otlar
faqat 
TRUE (rost)
yoki 
FALSE (yo lg ‘on)
q iy m atlam i qabul qilishi m um kin.
Belgili tipdagi т а ’lum otlar
b itta litera (belgi) qiy m a­
tini qabul qilishi m um k in .
P askal tilidagi 
о ‘zgarm aslarning
qiym ati d astu r ishi 
d av om id a o ‘zgarm ay di. 
О ‘zgarm aslar
quyidagi tipdagi 
m a ’lum otlam i qabul qilishi m u m kin: butun, haqiqiy, 
m antiqiy, belgili v a satrli. M asalan , 1001, -44, 26.85, 
-0.5E -5, T R U E , ’C ’, ’8 ’, ’Ф А К Т О Р И А Л ’, ’6 .8 + Г .
О ‘zg arm aslar d astu rn in g b oshida, m a ’lum otlarni ifo- 
dalash qism ida ifod alanad i. 0 ‘zg arm aslam i ifodalash 
C o n s t k alit s o ‘zi bilan b oshlanadi. M asalan,
371

---

C O N ST 
K =100; N =50; 
P I= 3 .141592;
LMP=P.
O 'zgaruvchi
- xotirada axb orotlar ( m a ’lu m o tlar va 
natijalar) ni saqlash uchun aj rati Igan (aniq ) joy. Paskal 
dasturida o ‘zgaruvchini ifodalash uchun u n in g nom i 
(o ‘zgaruvchining identifikatori) va tipi k o ‘rsatiladi.
0 ‘zgaruvchilam ing tipini k o ‘rsatish uchu n Paskaln- 
ing m axsus s o ‘zlaridan foydalanam iz. M isol uchu n 
inte­
ger
s o ‘zi butun sonni bildiradi, 
boolean
- m an tiq iy qiy- 
m atni bildiradi. 0 ‘zgaruvchilam i ifodalash 
var
s o ‘zidan 
boshlanadi.
M asalan,
i,j: integer; {i va j - butun sonlar ni qabul qiluvchi
о ‘zgaruvchilar}
a,b,c:real; {a,b,c - haqiqiy sonlarni qabul qiluvchi
о ‘zgaruvchilar)
u,v:boolean; {u,v - mantiqiy о ‘zgaruvchilar)
s: string; (s - satrli о ‘zgaruvchi)
Har b ir butun sonni xotirada saqlash uch un 2 bay t jo y
ajratiladi.
s -
satrli o 4zgaruvchi b o ‘lib, satrli o ‘zgaru vchin i x o ti­
rada saqlash uchun 256 bayt jo y ajratiladi.
0 ‘zgaruvchining nomi lotin harfidan boshlanishi 
lozim. N om lashda harflar, raqam lar va «-« belgisidan 
foydalanish m um kin. N om ning uzunligi 63 b elgidan osh- 
masligi kerak. 1
Paskal algoritm ik tilida o ‘zgaru vchilar qu yidagi tip- 
larga ajratiladi: butun, haqiqiy, belgili va satrli, m antiqiy 
о ‘zgaruvchilar.
H aqiqiy tipdagi o ‘zgaruvchilam i ifo dalashd a 
real,
372

---

single, double, extended
va 
comp
s o 6z larid an fo y d ala­
nam iz;
B u tu n tip dag i o ‘zgaru v ch ilam i ifo d alash d a 
integer,
shortint, byte, longint
v a 
w ord
so ‘zlaridan fo y d alan am iz;
B elg i tip dag i o ‘zgaruvchilarni ifo d alash d a 
char
s o ‘zidan foy dalanam iz;
S atr tip d ag i o ‘zg aru v ch ilam i ifod alashd a 
string
s o ‘zi- 
dan fo ydalanam iz;
M an tiq iy tipd agi o^zgaruvchilam i ifo d alash d a 
bool­
ean
s o ‘zid an fo ydalanam iz.
D astu rd a flinksiyalam i va m atem atik ifod alam i 
y o zish u ch u n P ask al algoritm ik tilining sta n d a rt funk- 
siy alari m avjud. S tan dart funksiyalarga m u ro jaat etish 
u ch u n fu n k siy a no m in i y ozish va qavs ic h id a argum ent- 
ni k o ‘rsatish zarur. S tandart fu n k siy alam in g yo zilishi 
h am d a arg u m en t tip lari v a funksiya tip larin in g qand ay 
b o i i s h i qu yidagi ja d v a ld a k o ‘rsatilgan, sh u n in g d ek , m i­
so llar k eltirilgan:
P a s k a ld a
y o z ilis h i
M a ’n o si
(m a z m u n i)
A rg u m e n tn in g
tipi
F u n k s iy a n in g
tip i
a b s(x )
| x |
re a l y o k i 
in te g e r
re a l y o k i 
in te g e r
s q r(x )
X2
re a l y o k i 
in te g e r
re a l y o k i 
in te g e r
sin (x )
sin x
sin 2(x )= s q r(s in (x ))
re a l y o k i 
in te g e r
re a l
co s(x )
c o sx
c o s x 2= c o s (s q r(x ))
re a l y o k i 
in te g e r
re a l
e x p (x )
e x
re a l y o k i 
in teg er
re a l
ln (x )
Inx
re a l y o k i 
in te g e r
re a l
sq rt(x )
re a l y o k i 
in te g e r
re a l
a rc ta n (x )
a rc tg x
real y o k i 
in te g e r
re a l
373

---

tru n c(x )
so n n in g butun 
q ism in i ajratish 
tru n c(2 6 .7 )= 2 6
R eal
in teg er
ro u n d (x )
so n n i yax litlash
ro u n d (2 6 .7 )= 2 7
R eal
in teg er
p red (x )
o ‘zid an oldingi 
elem en tn i topish 
p red (7 )= 6
p red (m )= l
in te g e r yoki 
c h a r y o k i 
b o o lean
in te g e r y o k i 
c h a r y o k i 
b o o lean
su cc(x )
o ‘zid a n keyingi 
elem en tn i topish 
succ(7)= 8 
su cc(m )= n
in te g e r yoki 
c h a r y o k i 
b o o lean
in te g e r y o k i 
c h a r y o k i 
b o o le a n
o rd (x )
b e lg ila r to ‘plam ida 
b e lg in in g tartib 
ra q a m in i ajratish 
ord(0 )= 2 4 0
ord(5 )= 2 4 5
ord(i)= 201
C h a r y o k i 
b o o le a n
in teg er
chr(i)
b e lg ila r 
to ‘p lam id an i 
-tartib d ag i belgini 
ajratish chr(245)= 5
In te g e r
c h ar
odd (x )
so n n in g ju f t yoki 
to q lig in i aniqlash 
o d d (4 )= tru e 
o d d (3 )= false
In te g e r
b o o le a n
Paskal tilida b a ’zi ifodalam ing yozilishi.