Ioan. De salas, gvmielensis, e provincia castellana, societatis iesv
Yüklə 18,48 Mb.
|
|
eius leges iuridicè, & obligatoriè interpretentur, & ita putant aliqui obligare decisiones Cardina- lium, qui pro declaratione Cōcilij Tredentini er- ga regulares, & alios à Pontifice constituti sunt. De quo diximus disp. 2. sect. 9. Interpretatione autem non necessaria, nec iuri- dica, aut publica: sed priuata, & non obligante, Doctores possunt leges omnes interpretari, etiam- si Princeps dicat, nemini liceat hanc nostram pa- ginam aliter interpretari: nam tunc solum prohi- bet interpretationes friuolas, & quæ planè sunt contra mentem ipsius. Vnde Sa, verbo interpreta- tio, num. 5. cùm lex prohibet, nequis interprete- tur, non prohibet Doctores, aut tribunalia, quin possint secundum doctrinam communem inter- pretari. Sic etiam Concilium Tridentinum sess. 4. statuit, vt nemo suæ prudentiæ innixus in rebus fidei, & morum ad ædificationem doctrinæ Chri- stianæ pertinentium sacram scripturam ad suos sensus contorquens, contra sensum Ecclesiæ, vel vnanimem consensum patrum scripturam inter- pretari audeat: vide annotationem præfixam in noua editione Tabiennæ verbo, interpretatio.
------------------------------------------------------------ Quæ regulæ in interpretatione legum seruandæ sint. @@0@ @@1@ tionib. iustitiæ, & charit. part. 1. quæst. 6. Azor to. 1. lib. 5. cap. 16. qu. 9. & sequent. Syluestrũ, Angelum, Sa, Tabiennam, & alios summistas: verbo interpretatio, Iurisperitos tit. de verb. oblig. & de verb. signif. Distinguunt nonnulli interpretationes declara- toriam, restrictiuam, extensiuam, & correctiuam, & nonnullas alias: sed parum aptè, quia omnes in- terpretationes declaratoriæ sunt: interpretatio enim nihil aliud est, quàm declaratio: similiter di- stinguunt leges in fauorabiles, odiosas & pœnales, quasi verò nō omnis pœnalis odiosa esset, licet nō omnis odiosa pœnalis; vt quando certum genus personarum à testimonio, hæreditate, vel ordini- bus sine culpa sua, vel parentum repellitur. Distin- guunt præterea aliqui tria legum, vel constitutio- num particularium, seu statutorum genera: nam quædam sunt consentanea iuri communi, idem quod iure communi sancitum est, statuentia, & fortè clarius: quibus non renuntiat quis eo ipso, quòd iuri communi renuntiet; imò secundum ali- quos, nec si renunciet iuri simpliciter; quia de communi intelligere videtur. Alia sunt præter ius commune: quia disponunt quod iure communi cautum non est. Alia in toto, vel in parte sunt con- tra ius commune. Hæc aliqui valere affirmant, di- centes ex l. omnes populi, ff. de iust. & iure, omnes populos habere ab imperatore facultatem con- dendi statuta sibi conuenientia, quantuncun- que contraria iuri communi. Sed certè ibi talis fa- cultas non conceditur, nec expedirer concedi: & quidquid sit de populis subiectis imperio, de aliis certum est, non posse aliquid statuere contra ius commune, nisi impropriè: inferioribus enim per- sonis, vel communitatibus nullatenus licet ali- quid statuere contra ius commune, & leges supe- riorum: sed tantum impropriè, vt contra, est idem quod, præter, vel vt significet id quod secluso statu- to illo esset contra ius commune: quia iure com- muni prohibetur fieri, nisi fiat tale statutum. Adde quòd superius docuimus, non omnes populos etiā imperij posse statuta facere, quæ eos, qui nō con- senserũt, obligent. Distinguunt deinde aliqui leges correctorias iuris communis exorbitantes ab illo, & limitantes, vel tollentes illud. Quam distinctio- nem nonnulli reiiciunt: quia exorbitare est à regu- lis generalibus deuiare, cap. quæ à iure, de regul. iur. in 6. Nam orbita via currus est (el carril) & ideò exorbitare est à via currus, id est, valde trita & cō- muni recedere. Eam tamen distinctionem defen- dit Barbosa ad legem, si constante, in princip. num. 92. ff. soluto matrimonio: secũdum quem lex exor- bitans dicitur, quando id, quòd sub verbis, & ra- tione legis generalis continetur, subducitur ab ea ob fauorem causæ, vel personæ. Vnde tale ius sin- gulare dici solet, l. ius singulare, ff. de legibus. Et quia iura respiciunt vniuersos, & non singularem personam: ideò tale ius, siue lex dicitur exorbitās: aliæ verò, quæ ius commune corrigunt, illud li- mitantes, vel omninò, aut ex parte tollentes, non appellantur exorbitantes. Nec placet quod ex Bart. & aliis docet Meno- chius remed. 4. de adipiscenda possess. num. 22. an- tiquam legem per nouam tunc solùm corrigi, quando quoad substantiam, seu substātialem qua- litatem corrigitur; non verò quando quoad acci- dẽtalem corrigitur: nam omnis qualitas acciden-<-P>@@ <-P>talis est: & correctio quoad accidentalia correctio est. Id verò certum est, eandẽ legẽ posse esse partim limitatoriam, partim correctoriam, partim exorbi- tantem. Sed quæstionibus de nomine valere iussis, ad rem veniamus. Prima regula in legũ interpretatione est, quam tradunt Azor, to, 1. lib. 5. cap. 16. quæst. 9. Syluest. verbo, lex, quæst. 16. ex Panorm. & aliis, & qu. 19. & 20. ex Bart. & aliis, lex est interpretāda ex com- muni vsu verborum: qui præferri debet omni ri- gori, & significationi vocum, l. librorum, §. quòd tamen Cassius, ff. de lega. 3. & cap. cum dilectus, de consuet. sic Sa, verbo interpretatio, num. 15. vsus loquendi communis præfertur in omni materia propriæ verbi significationi. Secunda regula, Nisi aliud cogat, lex in signifi- catione propria accipienda est: vnde ciuilis, & ca- nonici iuris interpretes vulgò dicere solent, verba legis non esse improprianda, idest, ad sensus im- proprios trahenda, & detorquenda: sic loquitur Madera, lib. animaduersionum iuris ciuilis, cap. 12. num. 4.
At si ratio manifesta cogat, verba sunt in signi- ficato improprio interpretanda, ne alioqui ex lege sensus incommodus, & absurdus oriatur. Hanc regulam tradit Azor, illa quæst. 9. & idem est quod alij dicunt, quando verba vnum tātum proprium, vel vsitatum significatum habent, ab eo non est recedendum, nisi inde aliqua absurditas sequatur, vt in exponendis scripturis docent Vazq. & alij Theologi. 1. part. quæst. 1. art. 9. ex Aug. 3. de doct. Christ. cap. 5. 15. & 16. Pagnin. 1. Isagogæ, cap. 19. & 20. Idem est quod alij dicunt, si lex habuerit vnam significationem impropriam, aliam verò propriā, hæc retinenda erit, ex l. non aliter, ff. de leg. 3. Bart. l. omnes populi, ff. de iust. & iure, num. 58. nisi for- te aliud de mente disponentis appareat, vt dicit eadem lex. Apparebit autem, aliam esse eius men- tem, si iniquitatem, vel absurditatem significatio propria contineat, vel personæ conditio aliud po- stulet, vel communis loquendi vsus aliter se ha- beat. Communis enim loquendi vsus proprietati verborum anteponendus est, adeo vt omni regulę, omnique constitutioni in examinandis sermoni- bus deroget: vt dicebamus in 1. regula, & ait Bart. supra, & Panorm. in proœmio decretal. & alij, quos citat & sequitur Pincianus in pręfatione, lib. 1. tract. 2. de successionum progressu. Ratio limi- tationis est: quia magis est attendenda mens, quæ est dispensationis, seu legis anima, quam verba, iuxta, l. scire, §. aliud, ff. de excus. tut. vnde, l. non dubium, C. de legib. habetur, in legem committit, qui verba legis amplexus contra legis nititur voluntatem: & iuxta Gręcum prouerb. quòd habetur, l. fraus, ff. de legib. Dictum à sententia, siue verbum ab intellectu, scilicet, interpretandum est. Quando propria si- gnificatio absurditatem continet, contra mentem instituentis facere præsumitur, qui eam sequitur: si verò impropria æquitatem habeat, qui eam am- plectitur, secundùm legis mentem operari dicitur: Debemus enim præsumere, legislatorem nihil ini- quum voluisse statuere. Et quòd in omnibus di- spositionibus anteponenda sit scripto mens, & ra- tio disponentium, fusè tractat Tiraq. ad l. si vn- quam, C. de reuoc. don. verbo, libertas, confirmat- q́ue variis iuribus, ac Doctoribus, & vtriusque Quintiliani sententia, & specioso discursu Cice- ronis, oratione pro Aulo Cæcinna. Item si ex lege<-P> @@0@ @@1@ significationem vocabuli tenendam esse mentem legis, docet Azor illa quæst. 9. ex l. si pater, §. dulcis- simis, ff. de legat. 2. Tertia regula: ex proœmio legum, & ex suppli- cationibus petentium leges, dispensationes, aut priuilegia, sæpe colligitur recta ipsorum interpre- tatio, & legislatoris mens: nam finis legis solet in proœmio declarari, & eius fini proportionatur lex, & conformatur. Quarta regula: lex non est ita interpretanda, vt sit inutilis, & ridicula, & nihil operetur, sumitur ex l. non dubium, C. de legib. Quòd adeo verum est, vt lex odiosa, quæ aliàs strictè interpretanda est, ne inutilis efficiatur, latè interpretāda sit. Idem est de lege pœnali. Quinta regula, ex sententia lata à Pontifice in causa aliqua rectè legem interpretamur, quia prin- cipis est legem interpretari; imò disp. 2. sect. 8. di- ximus, talem sententiam vim habere iuris com- munis, & generalis, ex cap. in causa de sent. & re iudi.
Sexta regula, si aliqua circa sensum verborum dubitatio emerserit, quæ examine facto adhuc perseueret, consulendus est legis auctor, vel eius successor: eius est enim legem interpretari, cuius est condere, cap. cum venissent, de iudic. l. cum de nouo, C. de legatis. Si verò ij, qui legem fe- cerunt, functi sunt officio suo, iam ad eos de- claratio non pertinebit: cum iam priuatam, & non publicam auctoritatem habeant. Quòd ta- men, vt ait Rebellus suprà, sect. 2. faciendum est, vt interpretatio vim legis habeat quoad vniuersos: nam inter partes iudex poterit interpretari inter- pretatione obligante, & necessaria, quæ sibi pro- babilior videbitur, quando scilicet in similibus dubiis non habuerit aliud à superiore, vel lege prę- scriptum, quòd sibi faciendum sit, iuxta Bald. in summario dictæ legis, cum de nouo, & dicta à no- bis sect. 1. Adde quòd quamuis interpretatio eius, qui constitutionem fecit, si iam est amotus ab offi- cio, vel eo functus est, obligatoria non sit: tamen spernenda non erit: nam, l. in ambiguis, ff. de regu. iuris dicitur, in ambiguis orationibus maximè sententia spectanda eius, qui eas protulisset. Septima regula Azoris illa quæst. 9. cum Pan. cap. ad audientiam de decimis. In legibus diuersi- tas vocabulorum diuersitatem rerum inducit: alio- qui enim lex superfluè vocabulis diuersis vteretur l. si iidem codicilli, C. de codicillis. Octaua regula, si legis verba duo habent signi- ficata æquè propria, vel quacumque ratione res sit æquè dubia, in pœnis sequi debemus benignio- rem partem, cap. in pœnis, de regul. iuris in 6. l. pe- nultim. ff. de pœnis. Similiter in odiosis quibus- cunque, l. cum quidam, ff. de lib. & posthu. l. beni- gnius, & l. in ambigua, ff. de legib. & l. publius, ff. de condi. & demonstra. In beneficiis verò, & fauo- rabilibus, qualis cōtineri solet in vltimis volunta- tibus, latior debet esse interpretatio, iuxta gloss. communiter approbatam, l. fin. ff. de const. princip. l. in testamentis, ff. de reg. iur. cap. odia, de regul. iuris in 6. vbi dicitur, odia restringi, fauores conuenit
etiam vasa legare videor, sine quibus vinum non stat. Sed hoc nō placet: quia licet, sine vasis vinum non possit stare: tamen ad vnum poterit pertinere dominium vasis, ad alium verò vini, licèt poterit<-P>@@
domino vini: quia hæc censetur voluntas testato- ris, ne inutile sit legatum. In contractibus verò iuxta minimam obligationem interpretandum erit, l. semper in stipulationib. ff. de reg. iuris, vt si vendo vina, non videor vendere vasa. In iudiciis, si res est dubia, fauendum potius reo, quàm actori: possessori, quàm petitori, Instit. de interd. §. com- modum, l. fin. C. de probatio. & generatim Bart. ad l. omnes populi, ff. de iust. & iure, num. 58. ait, ex duabus æquè propriis significationibus eligen- dam esse eam, quæ aptius subiectæ materiæ con- uenit, l. quoties idem sermo, ff. de regul. iuris. Ge- neratim etiam in l. benignius, ff. de legib. dicitur, benignius leges interpretandas esse, quo voluntas earum conferuetur. Hoc præsertim locum habet, inquit Azor illa quæst. 9. si al às ex ea sensus absur- dus nascatur, vel sit necessariò ad incommoda tra- henda, vt docet Bart. ibidem, vt cum lex decernit, qui occiderit hominem, capite puniendum, non est intelligenda de furioso, vel in propriam de- fensionem occidente: patet ex dictis in secunda regula. Nona regula Azoris, illa quæst. 9. quando in le- ge exprimitur eius ratio, ex ea debemus elicere sensum legis, Clem. 1. de elect. veluti in cap. ex par- te de postulando, interdicitur Monachis aduoca- re: eadẽ lex ad canonicos regulares trahitur: quia ratio legis in illis militat, nempe regularis institu- ti obseruantia. Sed de hac re vide sect. 11. Decima regula Azoris, quandocunque vna lex per aliam declaratur, in eo sensu eam accipere oportet. Vndecima eiusdem, quando consuetudo legem declarat, illi stādum est: quia consuetudo est opti- ma legum interpres, l. Si de interpretatione, ff. de legib. facit l. in obscuris, ff. de reg. iur. vbi habetur,
Duodecima, Sa verbo interpretatio. nu. 3. Mas- culinum in fauorabilibus comprehendit fœmini- num. in contractibus non comprehendit. Decimatertia, eiusdem ibi, nu. 4. Aliquis com- prehendit etiam fœminam: Alius & aliud signifi- cant similia. Sed de alius, alia, aliud latiùs tractat Azor tom. 1. lib. 5. c. 28. Decima quarta, Modicæ solennitatis omissio non vitiat actum. Sa ibidem, nu. 6. Sed latiùs Azor illo ca. 28. de modico, & minimo, & paruo secun- dùm iura curandum non decet. Decima quinta, edicta non prohibent opera alioqui bona: sed ea, in quibus latet aliquod ma- lum, aut periculum, Sa ibidem. nu. 7. Decima sexta, Non dicitur præsumere, qui pro- babiliter credit se bene facere, Sa suprà: adde, nec qui facit cum ignorantia culpabili non affectata, vt in hoc tract. aliquando docuimus. Decima septima, quando principale non tenet, nec accessorium. Sa ibidem, nu. 9. glos. ca. 5. de do- nat. inter virum & vxo. Decima octaua quod est inutile, pro nullo ha- betur: & pro non scripto, quod non intelligitur, aut æquè bene variis modis; est enim inutile. Sa ibi nu. 10. Decima nona, clausula vltima generalis refer- tur ad omnia præcedentia, nisi ratio sit diuersa, Sa ibidem. nu 11. Vigesima, cùm dispositio finitur primo actu; si<-P> @@0@ @@1@ num. 12.
Vigesima prima, dicens de vno, de alio negare videtur, Sa ibi. nu. 13. Vigesima secunda, in generali sermone intelli- gitur excepta persona loquens, Sa ibidem. nu. 14. Vigesima tertia, repulsus à re maiori, non cen- setur repulsus à minori, Sa ibi. nu. 16. Vigesima quarta, ritè, significat solemnitatem; rectè, iustitiam, Sa ibi num. 17. Vigesima quinta, et si communiter clausula ge- nerali non veniunt requirentia speciale mādatum, quale requirunt corrigere, deponere, conferre be- neficia, dare dimissorias: tamen venit, cum alioqui generale esset frustra, aut cùm ex verbis apparet talem esse concedentis intentionem. Vigesima sexta, vis particulæ disiunctiuæ est disiungere actionem, vel obligationem, relinque- ré que liberam vtriusque partis electionem, quales sunt, vel, aut, & similes: sicut autẽ in disiũctis suffi- cit vnum esse factum: ita in coniunctis vtrumque oportet complere. Quamuis in iure sæpe coniun- cta pro disiunctis, & econtra ponũtur. Vide Azor to. 1. lib 5. cap. 27. vbi in princ. docet, particulam disiunctiuam à iurisprud. appellari alternatiuā, seu alternationem, l. prætor edixit, §. quod autem, ff. de iniuriis: & l. si quis seruum. §. nam qui cum extra- neo, ff. de seruo corrup. quęstione. oautẽ 1. ait de vi & effectu particulę disiunctiuæ agere Felin. c. inter cæteras de rescript. Dynum, & Ioan. Andream, c. in alternatiuis, de reg. iuris in 6. Tertiò, ait effectum talis particulæ esse disiun- gere actionem, obligationem, conditionem, vel solutionem, l. plerunq; interest, §. si res in dotem, ff. de iure dotium. In disiunctiuis affirmatiuis sufficitvnā partẽ esse veram: in negatiuis verò vtraque pars debet esse falsa: vt ait Panorm. c. inter cæteras de rescript. nu. 2. ex Dyno, & Ioan. Andr. & omnes Philosophi, ac Theologi. Exemplum disiunctiuæ negatiuæ ponit Azor cum Panor. suprà, dabo tibi decem, si Titius non venerit, vel si Caius non decesserit. Sed certè ista propositio affirmatiua est, quia co- pula, si non negatur, ideo ad eius veritatemsufficit alteram eius partem esse veram. Vnde si alterum tantum illorum euenerit, teneor dare decem. Vn- de credo vitio scriptoris codices Azoris esse men- dosos: maximè cum lex, siquis ita stipulatus, ff. de verb. sign. & l. generaliter, C. de instit. & substi. & l. si is qui ducenta, §. vtrum. ff. de rebus dubiis, & Bart. ibi, quas pro se adducit, nostram sententiam planè doceaut. Quæ tamen eo ca. 27. qu. 2. 3. & 4. difficultatem non habent, & verissima sunt. Difficultate autem non caret, quod ait eodem c. 27. q. 5. & c. 28. qu. 1. & 2. interdum disiunctiuam pro copulatiua sumi: & copulatiuā pro disiunctiua, quod expressè ha- betur, l. sæpè, ff. de verb. signif. vbi exemplum pri- mi ponit, cum quis dicit, quod dedi, aut donaui: nam ibi, aut, sumitur pro, &: cæterùm non video quid cogat ad id asserendum: nam sensus disiunctiuus valde est commodus, esto idem in re sint datio, & donatio, ac proinde verè dictum fuerit, dedi &
coniunguntur duo, vel plura, quæ simul esse non possunt: vt si testator dicat, testamentum meum valeat iure testamenti, & iure codicilli: fieri enim non potest, vt valeat tanquam testamentum; &<-P>@@
etiam est difficile: nam testamentum potest habe- re totam vim testamenti & codicilli, licet nō pos- sit esse simul testamẽtum, & codicillus: vel sensus est conditionalis, qui in testamẽtis exprimi solet, si non valeat vt testamẽtum, valeat, vt codicillus. Alia exempla, sed obscura habentur in illa l. si quis ita stipulatus, ff. de verb. signif. illam tamen legis doctrinam recipiunt omnes iurisperiti, speciatim Madera lib. animaduersionum iuris ciuilis cap. 21. citans Barto. l. si is qui ducenta. §. vtrum num. 1. ff. de reb. dub. & Cynum, l. cum quidam. nu. 4. C. de Yüklə 18,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|