Iqtisodiyot va servis

Viloyatdan eksport qilingan meva-sabzavot mahsulotlarining hududlar kesimidagi tahlili
O`tgan davr mobaynida viloyatdan mayiz, bodom, piyoz, pomidor, o`rik, loviya, uzum kabi jami 42 turdagi mahsulotlar eksport qilingan.
Hududlarning tabiiy iqlimi, hududi, unumdor erlari miqdori inobatga olinsa Navoiyning eksport salohiyati juda yuqori ekanligi oydinlashadi.
Shu boisdan bojxonachilar tomonidan bevosita hududlarga chiqqan holda eksportyor korxonalar faoliyati bilan yaqindan tanishish, ularga amaliy yordam ko`rsatish, bundan tashqari eksport faoliyatini yo`lga qo`yish istagida bo`lgan tadbirkorlar bilan targ`ibot-tashviqot tadbirlarini o`tkazish ishlari doimiy ravishda amalga oshirib kelinmoqda.
Ayni kunlarda mazkur amaliy yordam ishlari Xatirchi tumani miqyosida olib borilmoqda. Hisob-kitoblarga ko`ra, joriy yilda tumanga 331 gektar maydonga sabzavotlar, 118 gektar maydonga poliz mahsulotlari, shuningdek 1163 gektar maydonga kunjut va tariq mahsulotlari takroriy ekin sifatida ekilgan. Bundan tashqari Xatirchida etishtiriladigan mayizlar butun dunyoga mashhur. Ayni damlarda tumandan aynan shu kabi mahsulotlar hosilini yig`ib olib, eksport qilish ishlari jadal ravishda olib borilmoqda.
Eksport qilingan meva-sabzavot mahsulotlarining turi kesimidagi tahlili
Uchrashuvlar davomida “Omonov Dilmurod bog`i” fermer xo`jaligi, “Murodullo bobo dalasi” fermer xo`jaligi, “Elyor Qo`ldosh saxovati” fermer xo`jaligi, “Zar Muqaddas barhayot” fermer xo`jaliklariga borilib, eksport faoliyati bo`yicha tushuntirishlar berildi.
Albatta, bu kabi sa`y-harakatlar tumanning eksport salohiyatini oshirishda o`zining ijobiy samarasini beradi.

6. 
   Eksport muammolari: onlayn platforma yo‘q, logistika qimmat, byurokratiya va boshqalar.
   

O‘nlab tonna gilos, olma, xurmo, mosh-loviya va qovun-tarvuz ortib chet elga ketayotgan uzun va katta furalarni kuzatgancha xayolingizda eksportchilarning kissasiga tushuvchi mo‘may pullargacha hisoblab ko‘rgansiz. Darhaqiqat, eksport, xususan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksporti O‘zbekistonda hali oxiriga yetilmagan xazinadir. Agar ushbu soha oqilona boshqarilsa davlatimizga millionlab dollar keltirishga qodir. Biroq tayyor mahsulotni ajnabiy iste’molchiga yetkazishda qanday to‘siqlarni oshib o‘tiladi? Ularni qanday bartaraf etish mumkin. Suhbat-maqolada yosh eksportchi-tadbirkor Sunnatillo Ortiqov tarjumon.uz nashriga ko‘plab muammolarni sanab bergan.
Avvalo, tadbirkor uchun kerak bo‘ladigan narsa bu – albatta tovardir.
Tovar qayerda arzon bo‘lsa, tabiiyki, tadbirkor o‘sha yerdan uni xarid qilib oladi.
Dunyo miqyosida shu sohaning bevosida ichida bo‘lganim uchun, uni o‘rganib yurib bemalol aytishim mumkinki, O‘zbekistonda chiqarilayotgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari jahon bozorida boshqalarnikiga nisbatan bir necha barobarga arzon. Bizdagi asosiy muammo esa, o‘sha arzon mahsulotni sifatini buzmagan holatda, jahondagi qimmat va yuqori narxlarda sotiladigan bozorlarga yetkazib berish yoki sotish bilan bog‘liq masala hisoblanadi.
O‘zbekiston qonunchiligida shunaqangi bir holatga duch kelasizki, eksport bilan shug‘ullanuvchi korxona, albatta mahsulot ishlab chiqaruvchi bo‘lishi kerak, degan tushuncha mavjud. Ya’ni, shu sohaga oid qonun bilan tanishib chiqib, mana shunday xulosaga kelish mumkin.
Aslida, dunyo tajribasi bilan qiyoslaydigan bo‘lsak, eskport bilan shug‘ullanuvchi korxona yoki tashkilot, shartli ravishda ishlab chiqaruvchi bo‘lish kerak, degan tushuncha, biror bir rivojlangan davlatlar qonunlarida qayd etilmagan. Har holda, shaxsan buni kuzatmadim.
Endi o‘zimizga savollar berib ko‘raylik. Oddiy dehqon-fermer, mahsulotini yetishtiriganidan keyin, uni sotish uchun yoki eksport qilish uchun shu ishlarni bilimdonlari hisoblangan eksportyorlarga, ya’ni soddaroq nom bilan aytganda, savdogarlarga muhtoj bo‘ladimi?
Yoki oddiy dehqon dunyo kezib, masalan, Yaponiyaga, Koreyaga, Yevropa davlatlariga yoki Avstraliyaga, Yangi Zelandiyaga qatnab, u yerdagi bozorlarni tahlil qilib, kelasi yilga nima ekishi kerakligi bo‘yicha rejalar tuzib yuradimi?
Albatta yo‘q. Tabiiyki, bu ishlarni bajarishga jismonan ulgurmasligi bitta sabab bo‘lsa, bu ishlar alohida bilim va tajribadan tashqari, qo‘shimcha sarf-xarajatlarni talab etadi. Balki, oddiy dehqon uchun eng oson va qulay tarafi, ichki bozordagi xaridorgir bo‘lgan maxsulotlarni yetishtirib sotish afzaldir.
Biz kabi eksportyorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan tadbirkorlarning vazifasi esa, O‘zbekiston bozorini va o‘z navbatida dunyo bozorini o‘rgangan holda, qaysi mamlakatning, qaysi shaharida bizning mahsulotga bo‘lgan talab borligini va tez sotilishini hamda u yerga yetkazib berilish xarajatlarining hisob-kitobini qilib, o‘z foydamizning bahosini aniqlab chiqish hisoblanadi.
Shunday hisob-kitoblarga tayanib, dunyoning bir nechta shaharlariga mahsulotlarni eksport qilish mumkin.
Ana endi, muammolar haqidagi savollarni ko‘rib chiqsak.
Birlamchisi bu, eng avvalo bizdagi eksport bilan shug‘ullanuvchi tadbirkorlarning shu sohaga oid O‘zbekistonning amaldagi qonunchiligi bilan bog‘liq muammolaridir. Ya’ni, qonun biz kabi eksportyorlarni moddiy tovar ishlab chiqaruvchi tadbirkor sifatida ko‘radi.
Avval boshida aytganimdek, tadbirkor uchun kerakli narsa bu tovar-mahsulot. Ichki bozorimizdan kerakli bo‘lgan mahsulotni topdik ham deylik. Aslida, O‘zbekiston ichida eksportbop mahsulot topishning o‘zi bir katta muammo hisoblanadi.