İsim ve Sıfatlar Tevhidinde Ehl-i Sünnet’in Muhaliflere Cevabı

ONBİRİNCİ BÖLÜM

Maiyyet (Beraberlik, Birliktelik)¹⁴⁶

Allah, gerek kitabında gerekse Rasûlü -sallallahu aleyhi ve sellem-’in diliyle, kendisinin yaratıklarıyla beraber olduğunu açıkça ortaya koymuştur.

Kitap’tan bazı deliller Allah Teâlâ'nın şu buyruklarıdır:

“Nerede olsanız, O sizinle beraberdir.”(Hadîd, 4)

“Allah, mutlaka mü’minlerle beraberdir.” (Enfâl, 19)

“Mutlaka ben sizinle beraberim.” (Tâhâ, 46)¹⁴⁷

Sünnet’ten bazı deliller ise Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-’in:

“İmanın en üstünü nerede olursan ol, Allah’ın seninle beraber olduğunu bilmendir.” ¹⁴⁸

sözüyle, her ikisinin de mağarada bulunduğu sırada arkadaşı Ebû Bekir¹⁴⁹ -Radıyallâhu anh-’e söylediği: “Üzülme, çünkü Allah bizimle beraberdir” (Tevbe, 40) sözüdür.¹⁵⁰

Bu ümmetin selefi ve imamları da Allah’ın yaratıklarıyla beraber olduğu üzerinde icmâ etmişlerdir (birleşmişlerdir).

Maiyyet (Beraberlik) dilde, mutlak olarak bitişip yanaşma, yakınında ve yanında olmak demektir. Fakat maiyyetin gerektirdiği şeyler ve sonuçları, gerek izâfetin (tamlamanın) gerekse sözün siyak (gelişi) ve durumuna ilişkin karînelerin (belirtiler, izler) değişmesiyle değişiklik gösterir. Şöyle ki:

• Maiyyet (beraberlik), bazen “suyu süte koydum veya süte su kattım” sözünde olduğu gibi iki şeyin birbirine karışmasını gerektirir.

• Bazen, eğiticinin suçlu kimseye “git, nereye gidersen git, ben seninle beraberim” dediği gibi tehdit ve uyarı gerektirir (anlamı verir).

• Bazen de, herhangi bir kimsenin kendisinden yardım isteyen kişiye “haydi ben seninle beraberim, ben seninle beraberim” dediği gibi yardım ve destek gerektirir (anlamı verir).

Daha bunlardan başka, gerek izâfetin (tamlamanın) gerekse sözün siyak (gelişi) ve durumuna ilişkin karînelerin (belirtiler, izler) değişmesiyle değişen farklı gerekler ve sonuçlar vardır.

İnsanların bir bölümü, böyle kök anlamında birleşen, izâfetin (tamlamanın) ve karînelerin (belirtilerin) değişmesiyle gereği ve hükmü değişen lafzı (söz, kelime), “müşekkik” (kuşkuya düşüren) olarak isimlendirirler.Böyle kelimelere müşekkik denmesinin nedeni, bu tür kelimelerin; dinleyeni, acaba bunun, lafzı bir, fakat gereği ve hükmünün değişmesine göre anlamı değişen müşterek (ortak) cinsinden mi yoksa asıl (kök) anlama göre hem lafzı hem de anlamı bir olan mütevâtı’,¹⁵¹ cinsinden mi olduğu hususunda şüpheye düşürmesidir.

Gerçekte bu, mütevâtı’ lafızların bir çeşididir. Çünkü dili koyan, bu lafzı ortak bir kadri (miktarı, ölçüyü) belirtmek için koymuştur. Hükmünün ve gereğinin değişmesi, asıl konumundan değil, izâfetlerin ve karînelerin değişmesinden dolayıdır. Fakat bu lafız (kelime) mütevâtı’ın özel bir türü olunca artık onu, bir başka kelimeyle tahsis etmekte (sınırlamakta) bir sakınca kalmamaktadır.

Bu husus iyice anlaşıldıysa, Allah’a izâfe (nispet) edilen beraberlik lafzının mecâzî değil, hakîkî anlamında kullanıldığı açıkça ortaya çıkmış oldu. Ancak Allah’ın yaratıklarıyla beraber olması kendine yaraşır bir beraberlik olup asla yaratıkların birbirleriyle olan beraberliği (birlikteliği) gibi değildir. Tam tersine çok daha yüce, çok daha mükümmel bir beraberlik olup yaratıkların birbirleriyle olan beraberliğinden doğan sonuçları ve özellikleri gerektirmez (doğurmaz).

Seleften bazı âlimler, Allah’ın yaratıklarıyla beraber olmasını, ilmiyle onlarla beraber olması şeklinde açıklamışlardır. Bu ise beraberliği, birtakım gerekleriyle açıklamaktır ki selefin bundan gayesi, maiyyet (beraberlik) naslarını kanıt getirerek Allah’ın zâtıyla her yerde olduğunu söyleyen hululcü (Hulûliyye)¹⁵² Cehmiyye’ye cevap vermektir.

Böylece selef âlimleri, maiyyetten (beraberlikten), “Allah’ın zâtıyla bizimle beraber olduğu” anlamının kastedilmediğini, bunun hem aklen hem de dinen olanaksız olduğunu söylemişlerdir. Çünkü bu Allah’ın uluvvuna aykırı olup yaratıklarının O’nu kuşatmasını gerektirir ki, bu da imkansızdır.