İslamda qadin hüquq sistemi Kİtab haqqinda

Düzgün araşdırma

Çoxarvadlılıq kimi - ictimai və ya şəxsi ehtiyaclardan yaranan - məsələlərin düzgün və ya yanlış olması barədə

səh:331

araşdırma apardığımızda və onu təkarvadlılıqla müqayisə etdiyimiz zaman, yanlış olduğunu deyə bilərik. Bu cür məsələlərin düzgün tədqiqi onun yaranma səbəbi və meydana çıxmasını zəruri edən şeyləri nəzərə almaq və ona edilən diqqətsizliyə nələrin səbəb olduğunu analiz etməyə əsaslanır. Digər tərəfdən də, bu məsələlərin özündən qaynaqlanan fəsad və naqisliklərə diqqət etmək lazımdır. Belə etdiyimiz təqdirdə, məsələnin hər iki cəhəti və onların ümumi təsir və nəticələri barədə müəyyən mənada məlumat əldə etmək olar. Təkcə bu şəkildə biz məsələnin həqiqi siması və həqiqəti barədə hansısa bir nəticəyə gələ və onu araşdıra bilərik.

Daha artıq izah etmək üçün bir misalı nəzərinizə çatdıraq. İcbari hərbi xidmət barədə nəzər verməli olduğunuzu fərz edin. Əgər təkcə ailələrin manafe və meyilləri prizmasından fikir yürütmək istəsək, şübhəsiz ki, hərbi xidmət yaxşı və bəyənilən bir vəzifə, həmçinin, qanun deyil. Yaşı olardı ki, belə bir vəzifə qanunu mövcud olmasın və ailənin gözünün işığı olan kəslər onların yanından uzaqlaşaraq döyüş meydanına getməsin və ölüm-itim məsələləri ilə üzləşməsinlər. Məsələnin bu şəkildə araşdırılması düzgün deyil. Düzgün formada olan tədqiqat ailəsindən uzaqlaşdırılaraq cəbhə bölgəsinə göndərilən və müdafiəsiz qalan əsgərin düşdüyü çətin vəziyyət ölkənin mənafeyi üçün nəzərdə tutulduqda mümkündür.

Belə olduğu halda, vətənin müdafiəsi üçün əsgər adlı vətən oğullarının cəbhəyə getməsi daha məntiqli və ağılabatan olacaq və ailələr bu zəminədə meydana çıxan çətinliklərə qarşı səbir və dözümlülük göstərə biləcəklər.

Biz əvvəlki bəhslərimizdə zövcələrin sayca çoxluğunun yaranması məsələsində şəxsi və ictimai amillərin rol oynadığını sizin diqqətinizə çatdırmışdıq. İndi isə çoxarvadlılıqdan yaranan bir sıra eyib və naqislikləri araşdırmaq vasitəsi ilə bu zəminədə ümumi bir nəticənin əldə edilməsini istəyir və çoxarvadlılıqla bağlı tutulan iradlardan bəzisini qəbul etməməyimizə (həmin iradları tezliklə aydınlaşdıracağıq) baxmayaraq, irad və çatışmamazlıqların olmasını etiraf etdiyimizi bildiririk. Zövcələrin sayının çoxluğu

səh:332

barədə edilən iradlar həddən artıqdır və biz bəhsə müxtəlif prizmalardan daxil olacağıq. Həmin iradlara nəzər salın:

Psixoloji baxımdan

Evlilik məsələləri təkcə maddi və cismani məsələlərə, yəni bədənin təması və iqtisadi himayələrə məxsus deyil və onlarla xülasələnmir. Əgər sadəcə həmin məsələlərlə xülasələnsəydi, çoxarvadlılıq izah olunmağa qabil olardı, çünki maddi və cismani məsələləri müxtəlif insanlar arasında bölüşdürmək və onların hər birinə bu sahədə müəyyən səhmlər vermək olardı.

Evlilik məsələlərində mühüm və ümdə olan şeylər ruhi, mənəvi, məhəbbət və hissiyyatla bağlı olan məsələlərdir. İki tərəfi bir-biri ilə birləşdirən nöqtə qəlbdir. Eşq və məhəbbət digər psixoloji məsələlər kimi, insanlar arasında bölüşdürülmək xüsusiyyətinə malik deyil. Onu insanlar arasında paylaşdırmaq olmaz. Bəyəm, qəlbi iki yerə bölmək və ya onu iki yerdə girov qoymaq olarmı?

Onu (qəlbi) iki nəfərə təslim etmək mümkündürmü? Eşq və məhəbbət məsələsi bir tərəflidir və o, şərik və rəqib qəbul etmir. Buğda və arpa deyil ki, onu çəkiyə vuraraq istəyənlərə verə biləsən. Bundan əlavə, hissiyyatlar konturol ediləsi deyil. İnsanlar qəlblərinin ixtiyarındadırlar, nəinki, qəlblər insanların ixtiyarında. Deməli, insanların münasibətlərini heyvanların münasibətlərindən - onların münasibəti sırf şəhvani və instinktiv xüsusiyyətlərə malikdir - fərqləndirən hisslər bölüşdürülməyə, kontrol və tənzim edilməyə qabil deyil. Belə olduğu təqdirdə, çoxarvadlılıq məsələsi məhkum edilir (tənqid olunur).

Bizim etiqadımıza əsasən, yuxarıda bəyan edilən məsələlərdə səhv və yanlış olan xüsusiyyətlər mövcud olmamış deyil. Evlilik ruhunu hissiyyat və atifələrin təşkil etməsi, qəlbi hislərin insanın ixtiyarından asılı olmadığı doğrudur. Amma hissiyyatların kontrol və tənzim edilməyə qabil olmadığını demək şairanə təxəyyül və səhvlikdən başqa, bir şey deyil. Çünki söhbət hissiyyatların cisim kimi bölüşdürülməsindən getmir ki, onun insanlar arasında paylaşdırmağın mümkün olmadığı deyilsin. Söhbət insanların ruhi zərfiyyət və tutumundan gedir. Bəşərin ruhi zərfiyyət və tutumu iki

səh:333

münasibətə özündə yer verə bilməyəcək qədər də məhdud deyil. Bir ata on dənə övlada sahib ola və onların hər birinə öz sevgisini verə və onlar üçün fədakarlıq edə bilir.

Bəli, ortada aydın olan bir məsələ var və o da çoxarvadlılıqda hissiyyat və məhəbbət məsələsinin təkarvadlılıqdakı kimi özünün zirvə və pik nöqtəsinə qalxmadığıdır. Sevgi və məhəbbətin zirvə və pik nöqtəsinə çatması çoxarvadlılıqla uyğun gəlmir, həmçinin, bu məsələ əqli və məntiqi baxımdan da düz gəlmir.

Bertrand Rassel “Evlilik və əxlaq” adlı kitabında yazır:

“Bugünkü insanların əksəriyyəti eşq və məhəbbət məsələsini hissiyyatların münsifanə mübadiləsi kimi başa düşür. Təkcə bu dəlilin özünü digər məsələləri nəzərə almadan sübut gətirmək çoxarvadlılıq məsələsini tənqid və onu məhkum etməyə kifayət edir.”

Mən hissiyyatların münsifanə mübadiləsində inhisarın nə üçün mövcud olduğunu anlaya bilmirəm. Görəsən, çoxlu övlada sahib olan ata öz  uşaqlarına məhəbbət göstərdiyi və uşaqlarının da atasına qarşı eyni məhəbbətə sahib olduqları zaman, bu məsələdə hissiyyatlar münsifanə şəkildə deyilmi? Həqiqətdə, övladların sayca çox olması atanın övladlarına qarşı olan məhəbbətinin həddən artıq olmasına səbəb olur.

Məsələnin təəccüblü tərəfi kişilərə öz qadınlarının yad şəxslərə qarşı göstərdiyi sevgisinə ehtiram göstərməsini və onların aşiqanə münasibətlərinə mane olmamalarını tövsiyə edən şəxslərin bu sözləri danışmasıdır. Eyni zamanda, həmin şəxslər bu məsələni qadınlara da tövsiyə edirlər. Görəsən, yenə də Rasselin etiqadına əsasən, kişi və qadın arasındakı hissiyyatlar münsifanədirmi?

Tәrbiyә baxımından

Günü (ikinci qadın) məsələsi uyğunsuzluq üçün bir zərbül-məsələ çevrilmişdir. Qadın üçün günü məsələsi kimi düşmən hesab edilən bir şey mövcud deyil. Çoxlu zövcənin olması məsələsi qadınları bir-birinin, xüsusən də, ərlərinin əleyhinə tədbir tökməsinə məcbur edir və səfa və aramlıq mühiti olmalı olan ailə

səh:334

mühitinin münaqişə və mübahisə, həmçinin, intiqam və kin meydanına çevrilməsinə səbəb olur. Qadınlar arasında baş verən münaqişə, rəqabət, düşmənçilik və mübahisələr onların övladlarına da mənfi təsir göstərərək sirayət edir və onlar arasında qruplaşmaların yaranmasına səbəb olur. Bu minvalla, ilkin həyat məktəbi və uşaqların psixoloji baxımdan inkişafında və onların yaxşılıq və xeyirli işlərə yönəldilməsində təsirli olan mühit namərdlik və nifaq dərslərinin öyrədilməsi mühitinə çevrilir.

Çoxarvadlılıq məsələsinin tərbiyəvi cəhətdən bütün bu xoşagəlməz təsirlərin yaranma zəminəsi olduğunda şəkk və şübhə yoxdur. Əlbəttə, biz gərək bir məsələni unutmayaq və həmin məsələ tərbiyə cəhətindən təbii məsələlərin nə qədər və çoxarvadlılıqda kişi və ikinci qadının oynadığı rolun nə qədər və hansı dərəcədə təsirli olmasıdır. Bizim nəzərimizcə, həmin narahatlıq və problemlər çoxarvadlılığın təbiəti ilə əlaqədar deyil, əksinə onun düzgün tərzdə həyata keçirilməməsindədir.

Kişi və qadın birlikdə həyat sürür və onların həyatındakı cərəyanlar öz axarı ilə davam edir. Kişi qadının gözləmədiyi halda, birdən-birə digər qadınla evlənmək fikrinə düşür və öz aralarındakı müəyyən razılaşmalardan sonra ikinci qadını birinci zövcəsinin evinə gətirir. Beləliklə, ikinci qadın əvvəlki zövcənin evi və ərinə sahib olan kimi nəzərə çarpır və həqiqətdə, onun həyatında qanıqaraçılıq əmələ gətirir. Birinci qadının belə şəraitdə göstərə biləcəyi əksül-əməl və düşdüyü fikir onun intiqam alması ilə bağlıdır. Qadın üçün ərinin onu təhqir etməsindən daha alçaldıcı bir şey düşünülə bilməz.

Qadın üçün ən böyük məğlubiyyət öz ərinin qəlbini əldə saxlaya bilməyərək onu əlindən verməsi və digər bir qadının ona sahib olduğunu müşahidə etməkdir. Kişi çox arvadlılıq fikrinə düşdüyü və ikinci qadının da qanıqaraçılıq etdiyi zamanlarda birinci zövcədən bu şəraitə razılaşmaq və səbr etməyi gözləmək yersiz bir intizardır.

Amma kişi öz birinci qadınına qarşı məsuliyyət hissi keçirərək ona öz məhəbbətini artırsa, birinci qadın da ərinin ona biganə və etinasız olmadığını və təmin olunmadığı üçün bu məsələdə üzürlü olduğunu görsə, həmçinin, ikinci zövcə də

səh:335

ərinin birinci qadına qarşı vəzifəyə sahib və qadının da bunda haqqı olduğunu anlasa, başqa bir ifadə ilə desək, tərəflər ictimai bir məsələ ilə bağlı addım atdığını düşünərək bir-birinə dəstək olsa, daxili problemlər ortadan tədricən qalxacaqdır.

Çoxarvadlılıq məsələsi cəmiyyətdən qaynaqlanan mütərəqqi həll yollarına malikdir. Onun icraçıları, hökmən, ali səviyyədə təfəkkür eməli və islami tərbiyədən yararlanmalıdırlar. Təcrübələr kişinin ikinci qadına ehtiyaclı olduğu, amma bu sahədə addım atmadığı zamanlarda qadın məsələni anlamış olarasa, onun özünün cəsarətli olaraq ikinci qadını ərinin evinə gətirdiyini və heç bir narahatçılıq və problemin də yaranmadığını nişan verib göstərmişdir.

Adətən, kişilərin bu məsələni həyata keçirərkən istifadə etdikləri vəhşiliklər bir sıra problemlərin yaranmasına səbəb olur.