İŞletme biLİmlerine giRİŞ ÜNİte 1 İŞletme ile iLGİLİ temel kavramlar iŞletme kavrami ve iŞletmelerin doğasi
İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 6
Yüklə 482,3 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ULUSLARARASILASMANIN NEDENLERİ
- Köken Ülkenin İtici Faktörleri
- Ev Sahibi Ülkenin Çekici Faktörleri
- ULUSLARARASILAŞMA SÜRECİ
- Uluslararasılaşma Ağ (Örgütleme) Modeli
- ULUSLARARASILAŞMA STRATEJİLERİ
- İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 7 İŞLETME KAPASİTESİ VE KAPASİTE TÜRLERİ KAPASİTE KAVRAMI
- İşletme Verimliliği ve Kapasite İlişkisi
İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 6 İŞLETMELERİN ULUSLARARASILAŞMASI İŞLETMELERİN ULUSLARASILAŞMASI Ticarî faaliyetlerin uluslararasılaşmanın uzun bir tarihi vardır. Aslında, ticarî faaliyetler, en eski uygarlıklara kadar dayanmaktadır. Avrupa’da özel korporatif kurumlar tarafından yürütülen sistematik sınır ötesi ticarî faaliyetler, Orta Çağla birlikte başlamıştır. Dev şirketlerin gelişiminde ikinci dönem, geçen yüzyıldaki sanayi devrimi ile başlamıştır. Sanayi devrimi, hızla sanayileşen ülkelerin ham madde ihtiyaçlarını süratle kârşılanması sorununu doğurmuştur. Böylece, madencilik, çay, petrol, kahve ve kauçuk tarımında plântasyonlar yoluyla, üretimi gerçekleştiren çok uluslu sermayeden oluşan şirketler doğmaya başlamıştır. Bu şirketler, dışarıda üretimden çok, ham maddelerin bulunduğu ülkelerdeki tâbii kaynakları, kendi ihtiyaçları için, bu bölgelerde elde ederek, Batı Avrupa’ya aktarılması yönünde faaliyet göstermiştir. Dış ülkelerde sanayi üretime dönük faaliyete geçilmesi, yirminci yüzyılı bulmuştur. İşletmelerin uluslararasılaşmasını açıklamadan önce uluslararası işletmeciliğin ne anlama geldiği üzerinde durmak gerekir. Uluslararasılaşma, bir işletmenin ulusal sınırları aşacak şekilde işletmecilik faaliyetinde bulunmasıdır. Uluslararasılaşma kavramı, işletmelerin faaliyetlerini ulusal sınırlarının dışına taşıracak şekilde yapmaya başlamasıdır. Uluslararası işletme, merkezî bir yönetimden yararlanarak diğer ülkelere girmeye ve oralarda yerleşmeye çalışan firmadır. Bu şirketler (işletmeler) genellikle gelişmiş ülkelerden gelip, gelişmekte olan ya da az gelişmiş ülkelerin pazarına girdikten sonra, yatay geçiş yoluyla benzer bazı ülkelerin pazarına doğru genişleme gösterirler. ULUSLARARASILASMANIN NEDENLERİ Bugün dünyada işletmelerin uluslararası hâle gelme eğilimi her zamankinden daha fazladır. Özellikle gelişmiş ülkelerdeki işletmeler uluslararası pazarlara doğru giderek artan bir gelişme içindedirler. Uluslararasılaşmanın diğer başka nedenleri de vardır. Bunlar aşağıdaki gibi sayılabilir:
Köken Ülkenin İtici Faktörleri
Ev Sahibi Ülkenin Çekici Faktörleri
Çevresel Nedenler
Siyasî faktörler. İkinci Dünya Savaşından sonra sömürgeciliğe ait kurallar yavaş yavaş ortadan kalkmaktadır. Bu döneme kadar devletlerin yaptığı sömürgeciliği, artık uluslararası firmalar devralmış bulunmaktadır. Bu değerlendirme, özellikle gelişmiş ülke firmaları için doğrudur. İkinci dünya savaşından sonra yeni bir ticaret döneminin başlanmış olması, ticarete konulan gümrük tarifeleri ve kotaların kaldırılması, ticaretin serbestleştirilmesi gibi uygulamalar; özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri, gelişmiş ülkelerin uluslararası firmalarının pazarı hâline getirmektedir. İşletmeleri uluslararasılaşmaya iten temel faktörler konusunda 3.000 şirket üzerinde yapılan bir araştırmada, şirketlere niçin uluslararasılaşmaya gittikleri sorulduğunda alınan yanıtlar yüzdeleriyle birlikte şöyle sıralanmıştır:
Uluslararası işletmeler, globalleşme senaryolarının da ana sorumlularıdır ve bu işletmeler, dünya ölçeğinde ekonomik, politik ve siyasî kârarları etkilemekte, yerine göre belirlemekte ve güçlerini dünya çapında göstermektedirler. Bu şirketlerin temel gayesi, kârlarını dünya çapında maksimize etmek, ekonomik ve siyasal süreçleri yine dünya ölçeğinde bütünleştirecek organizasyonlar oluşturmaktır. Bütün bu nedenlerden dolayı yarının işletmeleri iki yeni kurala uyacaklardır: Bunlardan ilki; insanları, işin bulunduğu yere getirmek yerine, işi insanların bulunduğu yere götürmek; dolayısıyla uluslararasılaşmak. Diğeri de, üst rekabet üstünlüğü sağlamaya doğrudan katkısı olmayacak faaliyetleri dışarıdan sağlamak, yaptırmak; yani, dış kaynaklardan yararlanmak. ULUSLARARASILAŞMA SÜRECİ İşletmelerin uluslararasılaşma derecesi ne anlama gelir, bir işletme hangi aşamada uluslararası bir işletmedir. Bunun ölçütleri var mıdır ve varsa bunlar nelerdir? gibi sorular; işletmelerin uluslararasılaşması konusunun açıklanmasında önemlidir. Bu konuda bilinen en yaygın ve en kolay yöntem, işletmenin dış satışlarının genel satışlar içindeki payının bulunması yöntemidir. Buna göre, dış satışların genel satışlar içindeki payı ne kadar yüksek ise işletme o ölçüde uluslararasılaşmış bir işletmedir. İşletmeler uluslararasılaşma sürecinde birçok faktörü dikkat alırlar. Bu faktörlerden biri, işletmenin uluslararası nitelik kazandıkça sattığı ürünün özelliklerinde ne gibi değişiklikler yapması gerekeceği ile ilgilidir. Bunun yerine daha kolay faaliyet gösterebilecekleri, tanıdıkları ve girişinde daha az maliyete katlanacakları yabancı pazarları tercih ederler. Bu aşamada işletmeler hedef pazar seçiminde şu ölçütleri kullanırlar:
Bu ölçütler dâhilinde pazarlar değerlendirildikten sonra ilk aşamada, coğrafî yakınlık ve ortak kültürel değerlere dayalı pazar seçimi yapılırken; uluslararasılaşmada ilerledikçe, daha uzak pazarlara doğru bir yayılma gözlenir. İşletmeler uluslararasılaşmayı farklı aşamalarla gerçekleştirirler. Bunlar işletmenin amacı, faaliyet konusu, büyüklüğü gibi faktörler bakımından farklılaşsa da genellikle şu aşamalardan oluşmaktadır:
İşletmeler uluslararasılaşma düzeyine göre farklı isimler alır. Buna göre İşletmelerin uluslararasılaşma sürecinin belirlenmesine ilişkin araştırmalara göre toplam satışlarının %10’undan az ihracat yapan işletmeler “deneysel ihracatçı işletme”, %40’ından fazla ihracat yapan iletmeler ise “ileri düzey ihracatçı işletme” olarak adlandırılmaktadır. Uppsala Modeli Johanson ve Wiedersheim-Paul tarafından geliştirilen Uppsala Modeli’nde uluslararası pazara girişte dört farklı pozisyon ileri sürülmüştür. Bu aşamalar şöyledir: 1. Asama. İhracat faaliyeti ya da düzensiz olduğu aşama 2. Asama: Bağımsız temsilciler (aracılar) yoluyla ihracat aşaması 3. Asama: Yurt dışı satış temsilciliğinin (şubesinin) kurulması aşaması 4. Asama: Yurt dışı üretim ya da imalat birimlerinin kurulması aşaması Yenilik modeli Yeniliğe dayalı uluslararasılaşma modeli (Innovation Model). İşletmenin uluslararasılaşma sürecinde her adımı aslında bir yenilik sayılır. Çünkü işletme iç piyasalardan çıkıp dış piyasalara yöneldikçe yeni durumlar ve olaylarla kârşılaşır. Kârşılaştığı bu yeni durumları yönetebilmesinde kullanabileceği araçlardan biri de yenileşme modelidir. Uluslararasılaşmada her bir adım işletme için bir yeniliktir. Birtakım farklılık olmakla birlikte, bu modellerde ortak bazı yönler vardır. Tüm modellerde başlangıçta ihracatı düşünmeyen işletmeler daha sonra birtakım itici veya çekici faktörlerin etkisiyle ihracata yönelmeye başlarlar. Yenilik Modeli’nde genellikle, ihracatın toplam satışlara oranı kullanılmıştır. Bu oran aynı zamanda firmanın ihracata katılım derecesi ile son aşamada ihracatın dışındaki pazara giriş yöntemlerini kullanır.
Bu model, işletmelerin kurulan uzun dönemli ilişkiler sonucunda, uluslararası pazarlarda kendi olanaklarının yanında, işbirliği yaptığı veya ortaklık kurduğu diğer işletmenin olanaklarını kullanmasını ön görür. Ancak bu işletmelerin şebeke ağına bağlı olmaları gerekir. Bu modelde bir işletmenin uluslararasılaşması, içinde bulunduğu şebeke ağının işlevselliğine bağlıdır. Sözü edilen şebeke ağı; sosyal şebeke ağı, uluslararasılaşma yolu ve kaynaklarını içerir. Ya da işletme, ağ yapısında merkezî veya odak bir role sahipse, ağ yönetiminde bir aktör olarak bulunuyorsa, kaynakları dolaysız olarak kullanma imkânına da sahip olabilmektedir. Aksi halde kaynaklar uzun süreli sıkı ilişkiler sonucunda kullanılabiliyorsa, kaynakların kullanımı üzerinde dolaylı bir kontrol var demektir.
Bugünkü iletişim ortamında, dünya pazarlarının globalleşmesi kaçınılmazdır. Gittikçe daha fazla firma, faaliyetlerini kendi ülke sınırları dışında sürdürmekte ve özellikle son yirmi yılda, küresel iş ve ticaret dünyasında köklü değişiklikler olmaktadır. Her şeyden önce pazar güvencesi, firmalara, hem iç hem de dış rakipleriyle daha etkin rekabet imkânı sağlamaktadır. Dolayısıyla firmalar, uluslararası faaliyetlerinde sürprizlerle karşılaşmamaktadır. Örneğin Ford Motor firması, işçilerinden yarıdan fazlasını Amerika’nın dışından, Philips çalışanların dörtte üçünü, Hollânda’nın dışından, Matsushita Electric, çalışanlarının yarıdan fazlasını Japonya’nın dışından, Ericsson ise aynı şekilde çalışanlarının yarıdan daha fazlasını İsviçre’nin dışından sağlamaktadır. Her şeyden önce pazar güvencesi, firmalara, hem iç hem de dış rakipleriyle, daha etkin rekabet imkânı sağlıyor. Dolayısıyla firmalar, uluslararası faaliyetlerinde sürprizlerle kârşılaşmıyorlar. İşletmelerin uluslararası alanda yatırım ve ihracat faaliyetlerinde önemli farklılıklar yaşanmaktadır. Önceleri yatırım, ticaretin ardından giderd; Şimdi, yatırımcılar kendi ülkelerinde üretip ihraç etmek yerine, üretim tesislerini küresel boyuta ulaşan pazarın herhangi bir yerine kuruyorlar. Dışarıda ürettikten sonra şimdi kolaylıkla yurda ithal edebiliyorlar. Araştırmayı, araştırıcıların olduğu yerde, tasarımı tasarımcıların olduğu yerde yapıyorlar. Örneğin, Pontiac Le Mans Almanya’da tasarlanmış, Japon aksamıyla Kore’de imal edilmiştir. Honda Amerika’da yaptığı arabaları kendi ülkesine ithal etmektedir. İŞLETME BİLİMLERİNE GİRİŞ ÜNİTE 7 İŞLETME KAPASİTESİ VE KAPASİTE TÜRLERİ KAPASİTE KAVRAMI İşletme kapasitesi kavramı çoğu kez işletme büyüklüğü ile birbirlerinin yerine kullanılmaktadır. Ancak, işletmeler açısından kapasite, sadece nicel bir ölçüt iken; büyüme nicel ölçütlerde bir irileşme anlamına geldiği gibi, nitel bakımdan işletmenin iş yapabilme yeteneğinde (kapasitesinde) artış anlamına da gelmektedir. Kısaca büyüme, kapasite artırımının yanında, işletmeler için, yönetim becerisini geliştirmeyi, işletmenin teknoloji, pazar ve finans fonksiyonlarını etkin yönetmeyi de kapsamaktadır. İşletme açısından kapasite, bir işletmenin belli bir dönemde (çoğunlukla bir yıl olarak alınır) mevcut kaynaklarını (beşeri, malî, fiziksel) kullanarak, elde edebileceği maksimum üretim miktarını ifade eder. İşletmenin para, ham madde, malzeme, makine, işgücü ve bilgi gibi üretim faktörlerini en uygun biçimde bir araya getirerek, belli bir dönem içinde ürettiği mal ve hizmet miktarı; o işletmenin kapasitesini ifade eder. İşletme kapasitesi “üretim miktarı” açısından da ve “maliyetler” açısından tanımlanabilir. Üretim miktarı bakımından bir işletme veya tesisin birim zamanda elde edebildiği maksimum üretim miktarı onun kapasitesini gösterir. Kimi bilim adamları işletme kapasitesini “üretim miktarı” açısından kimileri de “maliyetler” açısından ele almaktadırlar. Nitekim kapasite, bir işletmeden birim zamanda elde edilebilen maksimum üretim miktarı olarak tanımlanabilir. İşletme Verimliliği ve Kapasite İlişkisi İşletmelerde verimlilik, işletmede kullanılan kaynakların rasyonel kullanımı sonucunda ortaya çıkâr. Bu ifade aynı zamanda işletmenin optimum kapasite düzeyinde çalışması anlamına gelir. İşletmelerin etkinliği ve verimliliği çalışanlarla, kullanılan teknoloji ve üretim yöntemleri ile doğrudan ilgili olduğu gibi, büyüklüğü ve kapasite düzeyi ile de doğrudan ilgilidir. Yüksek verimlilik, aynı miktar kaynakla daha çok çıktı elde etmektir. Bu da zamanla ve üretilen mal ve hizmetin kalitesi ile ilgili olduğu gibi optimal kapasiteyle de ilgilidir. İşletme ancak optimal kapasite düzeyinde olduğu zaman aynı miktarda kaynakla en uygun düzeyde ürün üretebilir. Optimal kapasite düzeyinin altında kalmak atıl kapasiteye neden olacaktır. Optimal kapasitenin üstüne çıkmak ise uzun vadede sürdürebilir olmaması nedeniyle işletmenin varlığını devam ettirme gibi genel amaçları uyumlu değildir. Verimlilik, çıktılarla girdiler arasındaki orandır. Bu oran, ne kadar çıktılar lehine gerçekleşirse; verimlilik, o oranda yüksek sayılır. Üretim tipi, politik ya da ekonomik sistem ne olursa olsun, verimlilik tanımı değişmez. Verimlilik, üretime katılan üretim faktörleri ile bunun sonucunda elde edilen çıktı arasındaki oran olarak tanımlansa da farklı verimlilik düzeylerinin olduğu unutulmamalıdır. Örneğin maksimum verimlilik en az üretim faktörüyle en fazla mal ve hizmet üretmektir. Hangi verimlilik tanımı alınırsa alınsın veya verimlilikte hangi ölçüt kullanılırsa kullanılsın, işletme verimliliği için optimal kapasite düzeyinde üretim yapmak, işletme verimliliği için zorunlu şarttır. Genel anlamda verimlilik, bir işletmenin mal ve hizmet üretirken kaynaklarını ne kadar iyi kullandığını gösterir. Kaynakları kullanmanın optimum düzeyini bulmak için, kullanılan kaynaklar ile sağlanan ürünler arasında oransal bir ilişkinin kurulması gerekir. İşte verimlilik çıktı (hizmetler, mal)lar ile bunların üretiminde kullanılan üretim faktörleri arasındaki oransal ilişkidir. Bu ilişkinin genel adı ise optimum kapasitedir. Ekonomiklik, üretimden elde edilen gelir ile üretim sırasında yapılan maliyet giderleri arasındaki orandır. Bir işletmede maliyet giderlerinin az olması veya bu maliyet giderleri ile üretilen mal veya hizmetin satış tutarlarının yüksek olması, o işletmenin ekonomiklik oranının yükselmesini sağlar. Burada ekonomiklik kavramı, hem “rasyonellik” hem de “prodüktivite” anlamına gelmektedir. Rasyonellik anlamında verimlilik, gündelik dildeki karşılığıyla “akla uygunluk” demektir. Ekonomideki anlamıyla verimlilik, belli araçlarla en yüksek sonucu veya belli bir sonucu en az araç kullanarak elde etmektir. KAPASİTE TÜRLERİ Literatürde genellikle iki tür kapasite kavramına rastlanmaktadır. Bunlardan ilki, işletmenin “teknik veya mühendislik kapasitesi”; ikincisi ise, “ekonomik veya maliyetler açısından kapasite”dir. Teknik veya mühendislik kapasitesi: Bir işletmenin fiilî üretim miktarı ile maksimum üretim arasındaki ilişkiyi gösteren kapasitedir. Bu yaklaşıma göre kapasite, maliyetler ve üretim göz önüne alınmadan bir işletmenin birim zamanda üretebileceği maksimum ürün miktarını gösterir. Bir işletmenin tahmin edilen kapasitesi sürekli olarak gerçek veya fiilî üretim kapasitesinin üzerinde olur. Teknik kapasite kavramının eleştiriye açık bir yönü vardır. Birincisi insan gücü, ham madde ve diğer parasal maliyetleri dikkate almaması; ikincisi, makine, teçhizat gibi üretken ünitelerin hiçbir arıza göstermeyeceği, tamir ihtiyacı duymadan maksimum üretime devam edeceği varsayımıdır. Maliyetler açısından veya ekonomik kapasite: Üretim yöntemi değişmediğinde bir işletmenin minimum maliyetle üretebileceği ürün miktarıdır. Ekonomik kapasite teknik kapasiteye oranla bir işletmenin üretim düzeyini daha sağlıklı biçimde yansıtacaktır. İşletme ekonomisi literatüründe teknik kapasite, maksimum kapasite; ekonomik kapasite de optimum kapasite olarak nitelendirilmektedir. İşletme kapasitesi, tüm işletmenin üretim gücünü ifade eder. Böylece, işletme bir bütün olarak incelendiğinde, işletmenin üretim gücüne, “işletme üretim kapasitesi” veya kısaca “işletme kapasitesi” denilmektedir. 
İşletmelerde kapasite hesaplamasında kârşılaşılan zorluklar, kapasite konusunda değişik yaklaşımlara ve çeşitli kapasite türlerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Kapasite türlerinden en yaygın olanları şunlardır: Teorik kapasite, pratik kapasite, fiilî kapasite, maksimum kapasite, optimum kapasite, minimum kapasite, normal kapasite, tam kapasite, ekonomik kapasite, teknik kapasite, iş kapasitesi, mamul kapasitesi, makine kapasitesi, asıl kapasite, yan kapasite, ikame kapasitesi, toplam kapasite, dönem kapasitesi, atıl kapasite, yedek kapasite ve zorlanmış kapasite gibi kapasitelerdir. Teorik Kapasite Teorik kapasite planlanan ve teorik olarak kâğıt üzerine yazılan, makinelerin, tesislerin ve insan kaynaklarının hiçbir kesinti ve aksamaya uğramadan çalıştığı takdirde birim zamanda gerçekleşebilecek kapasitedir. Bir işletme veya makinenin hiçbir arıza ve gecikme olmadan üretebileceği maksimum ürün miktarıdır. Bu aynı zamanda “mühendislik veya teknik kapasite” anlamına gelmektedir. Teorik kapasite; ideal koşullarda ulaşılan, arzu edilen maksimum üretim miktarını gösterir. Teorik kapasitede üretim hacminde duraklama ve arıza için pay ayrılmamıştır. Örneğin, bir tuğla fabrikasının yıllık teorik kapasitesi 5.000.000 adet/yıl tuğla ise, bu fabrikanın bir yıl boyunca hiç durmadan ve hiç arıza yapmadan çalışarak 5.000.000 adet tuğla üreteceği varsayılır. Aynı şekilde bir tekstil fabrikasının yıllık maksimum kapasite miktarı 1.000.000 metre kumaş ise, bu fabrikanın arızalanmadan, tamir ve bakım için ara vermeden bir yılda 1.000.000 metre kumaş üretebileceği anlaşılır. Teknik kapasite kavramı “kolaylıkla ölçülebilir olma” özelliğine sahiptir ancak iki yönden eleştiriye açıktır:
Kısaca teorik kapasite, üretim faktör ve araçlarında hiçbir aksama olmaksızın, üretim sürecinde nitelikli işgücü kullanılmasıyla ve ancak ideal koşullarda ulaşılabilecek kapasite düzeyidir. Normal Kapasite Normal (pratik) kapasite; tamir, bakım, onarım gibi çeşitli aksamaların dikkate alınmasıyla gerçekleşen kapasitedir. Şu halde normal kapasitede makinelerin, diğer üretim araçlarının ve işgücünün teorik kapasite düzeyinde çalışamayacağı baştan kabul edilmektedir. Üretimde koruyucu bakım, makine hazırlık gibi faaliyetler için zaman gerekebilir. Ayrıca iş görenlerin çalışma ortamına ve kullanılan teknolojiye uyum sağlaması (oryantasyon) zaman alabilir. İş gören devamsızlığı, malzeme yetersizliği, elektrik kesintileri gibi durumlarla karşılaşılabilir. Bütün bu nedenlerden dolayı üretim genellikle maksimum kapasitenin altında gerçekleşebilir. İşte bütün bu plan dışı gelişmelerden dolayı maksimum kapasitenin altında gerçekleşen kapasiteye normal kapasite denir. İşletmelerde pratik kapasiteyi artırmak için alınması gereken tedbirlerden bazıları şunlardır:
Pratik Kapasite Pratik kapasite ile normal düzeyde bir üretim ifade edilmekte ve genellikle bu kapasite, işletmelerin ulaşmaya çalıştığı ortalama verimliliği ifade eden bir ölçü olarak kullanılmaktadır. Gerçek Kapasite İşletmenlerin maksimum kapasiteyle çalışmaları neredeyse imkânsızdır. Her işletme, bazı sınırlamalar nedeniyle maksimum kapasite düzeyine ulaşamaz ve gerçek kapasite düzeyinde çalışmak durumunda kalabilir. Gerçek (fiilî) kapasite, işletmelerin belli bir dönemde ulaşılabileceği gerçek çıktı düzeyidir. Normal kapasite, işletmenin olağan koşullarda üretebileceği mamul miktarını gösterirken; gerçek kapasite, belli bir üretim döneminde ortaya çıkan ürün miktarını gösterir. Gerçek kapasite satış hacmiyle de ilgilidir. Kapasiteyi sürdürmek üretilen ürünün satılabilmesiyle mümkündür. Satış hacmi yetersiz ise, normal kapasitenin ancak belli bir bölümünden yararlanılabilir. Buna göre normal kapasitenin yararlanılan bölümüne “gerçek kapasite”, yararlanılamayan bölümüne ise “aylak kapasite” denir.
Yüklə 482,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|