İSLÂM’da niKÂh ve âİLE

Niyâzımız o ki; Rabbimiz, bütün kızlarımıza Fâtıma vâlidelerimizin kalbî hayatlarından, Hazret-i Âişe vâlidemizin zekâ, firâset ve iffetinden ve bilhassa Hazret-i Hatice vâlidemizin sadâkat ve fedâkârlığından hisseler nasip eylesin. Âmîn…
VÂLİDE SULTANLARIN VAKIF MEDENİYETİNDEKİ ÎMÂNÎ HEYECANLARI

Osmanlılar, bir ihtişam devleti olmakla birlikte aynı zamanda bir vakıf medeniyeti olarak da tarihin altın sayfalarında yer almışlardır.

  Fendim sahabî hayatından verdiğiniz örneklerin sonraki devirlerde de canlılığını sürdürdüğünden bahsedebilir miyiz? Onlardaki güzel âile hayatı ve kalbî duyuşlar sonraki asırlarda da yaşandı mı?

Hiç şüphesiz.

İslâm, statik değil, dinamik bir dindir. Bu itibarla ilk günlerinde mevcut olan her güzellik, yüzde oranı değişse de her zaman varlığını âşık ve samîmî mü’min gönüllerde devam ettirmiştir.

Asr-ı saâdetten sonraki devirler içerisinde de bilhassa Osmanlı dönemi, yaşanan ikinci bir saâdet asrı gibidir. Gerçekten de ecdâdımız, gerek âile huzur ve saâdeti açısından, gerekse toplumun gönül inşâsı açısından tam bir îman, irfan, ihsan ve hayır yarışı içinde olmuşlardır. Bu noktada onlardan bize kalan maddî ve mânevî zenginlikler ve emsâlsiz kültür mîrasları, bahsettiğimiz gerçeğin en canlı şâhitleridir. Bir bakıma Osmanlılar, bir ihtişam devleti olmaktan ziyade bir vakıf medeniyeti olarak tarih sahnesinde yer almışlar; bunun neticesinde bütün dünya onları baş tâcı etmiş ve böylece uzun bir ömür sürmüşlerdir.

Bir vakıf medeniyeti olan Osmanlı Devletinde inşâ edilen mîmârî şaheserler içinde, vâlide sultanların ve saray eşrâfından hanımların da eserleri var. Bu konuda da biraz bilgi verebilir misiniz?

Osmanlı döneminde kurulduğu tespit edilebilmiş 26.300 vakfın, 1.400 kadarının hanımlar tarafından tesis edilmiş olması çok ehemmiyetlidir.

Bunlardan Nûr Bânû Vâlide Sultan⁶, İstanbul’un Anadolu ve Rumeli yakasında birçok eserler yaptırmıştır. Üsküdar Toptaşı’ndaki Atik Vâlide Camii, imâreti, medresesi, dâru’ş-şifâsı ve çifte hamamı, onun gönül dünyasından bizlere ulaşan ölümsüz şaheserler ve hizmetlerdir.

Böyle hanımların biri de Mâhpeyker Kösem Vâlide Sultan’dır. O da Yeni Cami’nin temelini atmış, Üsküdar Çinili Camii ve yanına da mektep, çeşme, dâru’l-hadîs, çifte hamam ve sebil yaptırmıştır. Ayrıca Anadolu Kavağı’ndaki camiyi inşâ ettirmiştir. Onun, yetim ve fakir kızları evlendirmek için kurmuş olduğu vakıf da meşhurdur. Bunlardan başka daha birçok hayrâtı vardır. Oldukça dikkat çekicidir ki, vâlide sultanlar arasında celâlli ve sert tabiatıyla tanınmış olduğu hâlde Kösem Sultan bile, vakıf tesis etmekteki gayretiyle zayıflara şefkat ve merhamet hususunda zirve bir şahsiyettir.

Kösem Sultan’ın temelini attığı hâlde, bitirmeye ömrü vefâ etmediğinden yarım kalmış olan Yeni Cami’yi tamamlatarak ibadete açmak şerefi, Hatice Turhan Sultan’a nasip olmuştur. Bunun yanında mektep, medrese, imâret, kütüphâne ve çeşme hayratları da vardır. Ayrıca Yeni Cami vakfiyesinde dikkati çeken bir husus da, kandil ve Ramazan gecelerinde bazı çeşmelerden bal şerbeti akıtılması ve namazdan çıkan cemaate ikrâm edilmesidir. Balın kalitesi dahî vakfiyeye tescîl edilmiştir. O zamanın en vasıflı balı, bugün adı “Pazar” olarak değiştirilmiş olan Rize’nin kazası Atina’dan getirilirdi. Vakfiyede ne kadar pahalı olursa olsun dâima bu balın kullanılması, başka balın kullanılmaması şart koşulmuştu ki, bu da hayırdaki keyfiyet ve hassâsiyetin derecesini gösteren tipik bir misâldir.

Bu Hanım Sultan, vakıflarının devamını sağlamak için çok zengin gelir kaynakları bırakmış ve bu vakıfların idâresi için maaşlı 116 memur vazifelendirmiştir.

Pertevniyâl Vâlide Sultan da, İstanbul Aksaray’daki “Vâlide Câmii” ile “Yâ Vedûd Mescidi”ni inşâ ettirmiş, ayrıca kütüphâne, çeşme ve mektep yaptırarak onları vakfetmiştir.

Edirnekapı’da ve Üsküdar’da birer “selâtin camii” inşâ ettirmiş olan Mihrimâh Sultan ise, tesis ettiği büyük vakıf eserlerine rağmen son derecede mütevâzî ve mahviyet sahibi bir kimse idi. Bunu, şu misâl çok güzel bir sûrette ifade etmektedir. Mekke ve Arafat’ın suyu vaktiyle Hârun Reşid’in hanımı Zübeyde Hanım tarafından Bağdat civarından oraya kadar getirtilmişti. Fakat Kânûnî devrinde bu su yollarının zamanla bozulduğu ve çeşmelerin kâfî miktarda akmadığı söyleniyordu. Bunu öğrenen Mihrimâh Sultan, babası Kânûnî’nin huzûruna çıkarak bu kadîm su bendinin başmîmar Sinan tarafından tamir edilmesini ve bu hizmetin de gizli kalmasına âzamî gayret gösterilmesini ondan ricâ etmiş ve bu maksatla sahip olduğu bütün ziynet ve mücevherâtı tahsis etmiştir. Mimar Sinan, Süleymâniye Câmii’nin temelleri atıldıktan sonra bir müddet ortadan kaybolmuştur ki, bunun sebebi pek bilinmez ve güyâ camînin temellerinin oturması için kasten kaybolmuş bulunduğu söylenir. Hâlbuki bunun sebebi, “Ayn-ı Zübeyde” denilen mâlum su kanallarının tâmiri ve bu hayrın sahibi olan Mihrimâh Sultan’ın hizmet ve himmetinin gizli kalmasını istemiş olmasıdır.

Vâlide sultanlar içinde hayrât bakımından en meşhurlardan biri de, Bezmiâlem Vâlide Sultan’dır ki, asırlarca hizmet veren ve tarihe mâl olan pek çok hayır hizmetleri yapmıştır. Yaptırdığı camilerin en büyüğü Dolmabahçe Sarayı yanındaki Vâlide Camii’dir. Meşhur Galata Köprüsü de onun vakfıdır.

Vâlide Sultan’ın Şam’a kurduğu bir vakıf da çok mühimdir. Vakıf şartı:

-Şam’ın tatlı suyunu hacılara ulaştırmak,

-Hizmetkârların kırdığı veya ziyan verdiği eşyaları, onların haysiyet ve şahsiyetleri rencide olmasın diye tazmin etmektir.

Hayır eli çok uzaklara kadar uzanan Bezmiâlem Vâlide Sultan’ın hizmetlerinin en büyüklerinden biri de şahsî servetinden büyük bir meblağ vakfederek yaptırdığı Gurabâ-i Müslimîn Hastahânesi’dir. Bu büyük eser, cami ve çeşmesiyle 1843 yılında hizmete açılmış olup, o günden beri ümmet-i Muhammed’in fakirlerine şifâ dağıtmaktadır.

Bu sultan efendiler, hayrât ve hasenâtta su temini hususuna birinci derecede ehemmiyet vermişler, Mekke ve Arafat gibi İstanbul’u da vakıf suyu ve çeşmeleriyle donatmışlardır. Bunun için hâlâ ayakta duran bentleri tesis etmişler ve su yollarını tâmir ederek İstanbul’u dâima ihtiyacı karşılayacak derecede bol suya kavuşturmuşlardır.

Mübârek ecdâdın ihlâsla kurduğu vakıflar, faâliyetlerinin kıyâmete kadar devam etmesi duâ ve temennîsi ile tesis edilmiştir. Bu vakıflar, bugünkü ve yarınki insanımızın cami, mektep, hastahâne, kışla, sebil gibi ihtiyaçlarını gidermekte ve pek çoğu hâlâ hizmetlerini devam ettirmektedir. Bunlar, mübârek ecdâdımızın muazzez ruhlarını şâd edecek birer sadaka-i câriye, îman ve asâlet nişânesidir.

Cenâb-ı Hak, ecdâdımızın yaptığı bu gönül hizmetlerini devam ettirebilmeyi ve onlar gibi diğergâm, hayırsever, fazîletli, kerem sahibi müstesnâ bir nesil yetiştirebilmeyi tekrar nasip eylesin! Bu nasip kıvamına âmâde ve lâyık huzurlu âile yuvaları kurmayı ihsan buyursun!…

Âmîn!..

SON SÖZ

İnsanın yaratılışıyla başlayan âile hayatı, hiç şüphesiz ebediyet yolculuğumuzda varacağımız neticeyi belirleyecek yegâne aynadır. Çünkü âile, bir bakıma insanın âhiret tarlası olan dünyada hem duygularının, hem iradesinin, yani hem aklının ve hem de gönlünün eğitildiği ilk mektep, ilk muhabbet, ilk paylaşma, ilk saadet ve ilk cennet ortamıdır.

Dolayısıyla bu mübarek yuva her bakımdan aslî hüviyetine kavuşmalı ve ömrümüzün en hatırlı iklîmi olmalıdır. Dış dünyada kuru bir kahvenin kırk yıl hatırı sayılırken, iç dünya nice kahvelerin ve güzelliklerin hiçbir zaman hatırsız olmaması lâzımdır. Ev hayatında bir ömrü kuşatan beraberlikler, bıkkınlık vermemeli, birbirimizin kadir ve kıymetini gözden düşürmemeli, bilâkis üzerinden yıllar geçtikçe güzelleşen ve değerli hâle gelen âbide eserler misali ihtişamlı bir hâle dönüşmelidir.

Onun için âile yuvamıza bakışlarımızı tekrar gözden geçirmeliyiz. O kudsî yuva, ne bir otel, ne de bir gaflet arenasıdır. Orası Hakk’ın rızasına âmâde aşk, muhabbet, paylaşma ve hizmet meyvelerinin devşirildiği bir gönül bahçesidir. Bu bahçenin gülleri, sümbülleri, bülbülleri bir bahar havası içinde olursa, kıyamette de nasibimizin bahar güzelliği olması muhtemeldir.

Yani kısacası âile yuvamız;

Mahşer gününün dehşetli ortamında anne-baba ve çocukların birbirinden kaçmalarına sebep teşkil edecek bir hayatın değil, birbirlerini orada candan ve hasretle kucaklatacak bir yaşayış güzelliğinin mekânı olmalıdır. Bunun için de insan şimdiden dikkat etmelidir ki, ne yaparsa, nasıl yaşarsa âile fertleri birbirinden kaçar, nasıl ve ne şekilde bir hayat kurarsa bütün fertler birbiri için şefaatçi ve kurtarıcı olur!…

Peygamber Efendimiz -sallâllâhu aleyhi ve sellem- buyururlar:

“Nasıl yaşarsanız öyle ölürsünüz, nasıl ölürseniz öyle dirilirsiniz!..”  (Münâvî, Feyzü’l-Kadir, V, 663)

Böyle bir kıvam içindeki âile yuvasının kıymet, güzellik ve zarûretini şair M. Ali Eşmeli ne güzel ifade eder:

Huzurlu âile, cennet sarâyı, câna safâ,

Gönül direkleri üstünde yükselir bu binâ…

Bütün kirişleri ancak helâle bağlı onun,

Haram karıştığı an sarsılır, çöker dünyâ!..

Kemer duvarlarıdır karşılıklı hoşgörüler,

Fakat temelleri bir sûizan eder imhâ!…

Onun güzelliği her derde cân evinde sabır,

Petek petekse gönül, bal yapar keder ve belâ!..

Mekânı, kalb-i selimdir hayat çiçeklerinin,

Temiz muhabbeti dâvet eder büyük sevdâ!…

Hüküm bu, yâr ile dînin tamamlanır yarısı,

Kalan diğer yarısından koparmasın Mevlâ!..

Budur, budur yüce Mevlâ’ya köprü, Leylâ’dan,

Ezelde aşkını insâna böyle verdi Hüdâ…

Bu köprü olmasa gurbette her gönül çatlar,

Sakın bu köprüyü, ey yolcu, yıkmasın cühelâ!

Köpürmesin olur-olmaz taşıp bu köprüde dil,

Boş öfke en kötü deprem, zarârı kalbe cefâ!…

Asık suratlıya, huysuz mizâca, yol sorma,

Melek tebessümü ister bu, ey güzel sîmâ!..

Büyük sırat gibi bir köprüdür ki, nanköre nâr,

Fakat vefâlıya cennet yolunda bir tûbâ!..

Bunun için bize örnek Hatîce Vâlidemiz,

Bunun için bize örnek Muhammedî takvâ…

Hayırlı bir yuva her çağda pek mukaddestir,

Şu çağ için hele SEYRÎ, bu en büyük dâvâ!…⁷

İşte âilede bu ruh ve ölçüler ile bir kenetlenme ve bağlılık tesis edildiği gün, o yuva, âhirete dair sonsuz bir kazanç ve rûhâniyet iklîmi olması yanında ayrıca dünyaya dair de toplum olarak yeniden nice güzelliklerin, huzurun ve ihtişamın canlanmasına vesile olacaktır.

Rabbimiz, bizlere böyle âile yuvaları ihsan buyursun! Bu aziz milleti ve gençliğimizi şu cennet vatanımızda îman, irfan, aşk, muhabbet, diğergâmlık, fedâkârlık, hizmet ve böylece ebedî saâdet hisleriyle bütünleştirsin!.. Bu şekilde tesis edilen huzurlu âile yuvalarından yeniden Fâtihler ve Yavuzlar gibi cihangirler ihsân eylesin!

Âmîn!…