İstənilən növ texnologiyaların tətbiqi nəticəsində əldə edilən, kifayət qədər universal ümumi səmərəlilik meyarı kimi sosial zamanın qənaəti istifadə oluna bilər

3.1.3.İnterfeyslərin tipləri

İstifadəçi interfeysinin iki tipi mövcuddur:

- prosedura-yönlü: primitiv interfeys, menyu interfeysi, azad naviqasiyalı interfeys;

- obyekt-yönlü: birbaşa manipulyasiyalı interfeys.

Prosedura-yönlü interfeys “prosedura” və “əməliyyat” anlayışlarına əsaslanan istifadəçi ilə qarşılıqlı əlaqələndirmənin ənənəvi modelini istifadə edir. Bu model çərçivəsində proqram təminatı istifadəçiyə müəyyən əməliyyatların yerinə yetirilməsi im­kanını təqdim edir. Bu əməliyyatlar üçün istifadəçi verilənlərin uyğunluğunu təyin edir və onların icrasının nəticəsində arzu olunanlar əldə edilir. Obyekt-yönlü interfeyslər predmet sahəsinin obyektləri üzə­rində müəyyən əməliyyatların yerinə yetirilməsinə yönələn istifa­dəçi ilə qarşılıqlı əlaqələndirmə modelini istifadə edirlər. Bu model çərçivəsində istifadəçilər hər bir obyekt ilə birbaşa qarşılıqlı əlaqələndirmə və icra zamanı bir neçə obyektin qarşılıqlı əlaqədə olan əməliyyatlarının yerinə yetirilməsi təşəbbüsünə imkan verir. İs­tifadəçinin vəzifəsi müəyyən obyektin məqsədyönlü dəyişdirilməsi kimi müəyyən olunur. Obyekt sözün geniş mənasında (VB modeli, sistem və s.) başa düşülür. Obyekt-yönlü interfeys nəzərdə tutur ki, istifadəçi ilə qarşılıqlı əlaqələndirmə uyğun obyekt-yönlü sahənin piktoqramlarının seçilməsi və yerdəyişməsi yolu ilə yerinə yetirilir.

Prosedura-yönlü interfeyslər:

• 
  məsələnin icrası üçün tələb olunan funksiyaları təmin edirlər;
  
• 
  məsələlər xüsusi vurğulanır;
  
• 
  piktoqramlar tətbiqləri, pəncərələri və ya əməliyyatları təq­dim edirlər;
  
• 
  qovluq və arayış kitabçalarının tərkibi cədvəl-siyahı va­sitəsi ilə təsvir olunur.
  

Obyekt-yönlü interfeyslər:

• 
  istifadəçiyə obyektlər ilə qarşılıqlı əlaqələndirməni təmin edirlər;
  
• 
  giriş verilənləri və nəticələr xüsusi vurğulanır;
  
• 
  piktoqramlar obyektləri təqdim edirlər;
  
• 
  qovluq və arayış kitabçaları obyektlərin vizual konteynerləridirlər.
  

Primitiv interfeys dedikdə istifadəçi ilə qarşılıqlı əlaqə­ləndirməni təmin edən və konsol rejimində istifadə olunan interfeys başa düşülür. Verilənlərlə təmin olunan ardıcıl proseslərdən yeganə fərq bir neçə verilənlər dəstinin emalı üçün dövrün təşkilidir.

Primitiv interfeysdən fərqli olaraq menyu interfeysi isti­fadəçiyə proqramla verilən xüsusi siyahıdan əməliyyatların seçil­məsi imkanını yaradır. Bu interfeyslər əməliyyatların ardıcıllığı isti­fadəçilər tərəfindən müəyyən edilən bir çox iş ssenarisinin realizə edilməsinə imkan verirlər. Menyunun ağacşəkilli təşkili ciddi məhdudlaşdırılmış realizəni nəzərdə tutur. Bu zaman menyunun təşkilinin iki variantı mümkündür:

- menyunun hər pəncərəsi tam ekranı tutur;

- ekranda eyni zamanda bir neçə müxtəlif səviyyəli menyu (Windows) yerləşir.

Məhdud naviqasiya şəraitində, realizə olunma variantından asılı olmayaraq, iki səviyyədən çox olan menyunun bəndinin axtarışı çox çətin məsələyə çevrilir. Azad naviqasiya interfeysi (qrafiki interfeys) proqram təminatı ilə interaktiv qarşılıqlı əlaqələndirmə konsepsiyasını, istifadəçi ilə vizual qarşılıqlı əlaqəni və obyekt üzərində birbaşa manipulyasiya imkanını (düymələr, indikatorlar, vəziyyət sətirləri) dəstəkləyir. Menyu interfeysindən fərqli olaraq, azad naviqasiya interfeysi konkret vəziyyətdə mümkün olan istənilən əməliyyatların yerinə yetirilməsi imkanını təmin edir (müraciət müxtəlif komponentlər ilə (“qaynar” klavişlər) mümkündür). Azad naviqasiya interfeysi hadisəli proqramlaşdırma vasitəsi ilə realizə olunur, bu da emalın vizual vasitələrinin istifadəsini (məlumatlar vasitəsi ilə) nəzərdə tutur.