İxtisas: Kitabxanaçılıq və informasiya Kurs: II fənn: Elmi,bədii,texniki və kənd təsərrüfatı biblioqrafiyası Müəllim: Rəsulzadə Aysu Telman qızı

Mövzu 5. Biblioqrafik vəsaiflər formaları

Plan:

1. Biblioqrafik nəşrlər

2. Nəşrin məzmumu

Biblioqrafik vəsailin aşağıdakı əsas lormalan fərqləndirilir: - qeyri-dövri (vəıəqələr, plakatlar, əlləcinlər də daxil olmaqla), dövri v d ardı davam edən biblioqıafik nəşıiər; - qcyri-müst?qs nəşr formaları (kitabiçərisi, jurnalıçərisi, kitabarası, məqaləarası biblioqrafik materiallar); - kartoçka formalı (kartotekalar); - mexaniktaşdirilmiş və avtomatlaşdırılmış biblioqrafik (sənədtaşdirilmiş) informasiya vasitələri, o cümlədən EHM bazasmda həyata keçirilən MAS. Cöstəricilər, siyalıılar və ədəbiyyat xülasələri biblioqrafik vəsaitlərin əsas tipləri hesab edilir. Biblioqrafik göstəricilər mürəkkəb quruluşlu və köməkçi aparata malik olan biblioqrafik vəsaitlərdir. Biblioqrafik siyahı sadə quruluşlu, köməkçi aparatı olmayan biblioqrafik vəsaitdir. Biblioqrafik xftlasə biblioqrafiyalaşdırma obyektləri olan sənədləri əlaqəli şəkildə səciyyələndirən biblioqrafik vəsaitdir. Həmçinin müxtəlii' nəşrlərə vcrilən göstərieilər və biblioqrafik vəsaitlərə \erilən köməkçi göstərieilər də biblioqrafik materiallarm xüsusi tiplərinə aiddir. Ayrı-ayrı nəşrlərə verilən göstəricilər mo’lum nəşrin elmi-mə’lumat ap,;ratmın mühüm tərkib hissəsidir. Onlardan bə’ziləri (sə’'övhələrin əlifba göstərieilori, xronoloji göstərieilər) nə.şrin tərkibini açır və homin noşrdo verilmiş ayrı-ayrı sənədlərin (əsərlərin) axtanşmı asanlaşdırır, bir başqası (predmct. adlar, eoğrafi və s.) nəşrdə toplanmış sən.ədlərin məz’in: unu açır. Nəşrlərə verilən göstoricilər onlarda verilən - məd kiitləsi əsasında tortib olunan biblioqrafik axtar aparatıdır. Sənod kütləsi dedikdo isə müəyyon nəşıdo (kitabda, mocmuədə, əsərlər külliyyatında vo b.) vcrilon sənədlorin torkibi vo onların informasiya məzmunu nozərdo tutulur. Beloliklə, noşrin məzmuııunu açan göstərieilərdə biblioqrafiyalaşdırmanın obyekti kimi əsərin özü deyil, onun montiqi eəhotdon tamamlanrmş hissosi - məlndon fraqmentlər, ayrı-ayrı müddoalar, fikiıior, mülahizələr götüriiiür. Məh/, ona görə də noşrlərdə verilən göstərieilər həmin nəşrlərdo loplanmış sənodlərin məzmun24 larma (mikrostrukturasına) görə əvozi olmayan biblioqrafik istiqamədəndirmə vasitəsidir. Köməkçi göstəricilər - xarakter e’tibarilə nəşıiərdə verilən göstərieiləro bənzəyir, lakin onlar biblioqrafik informasiya mənbələri üçün tərtib olunurlar. Belə köməkçi göstərieilər tələbatçıların biblioqrafik vostıittardə əks olunmuş sənədlər üzrə istiqamətlənmələrini tə’min edir və biblioqrafik axtarışı asanlaşdırır. Köməkçi göstəricilərdə bir qayda olaraq həmin vəsaitin əsas hissəsinin müvafiq biblioqrafik qeydlərinə istinad verilir. Biblioqrafik vəsaitlər janra görə də fərqləndirilir. Doğrudur, biblioqrafiyaşünaslıqda «tip» və «janr» anlayışlarmın mahiyyəti dəqiq müəyyənləşdirilməyib vo hələlik onlar forqləndirilərkən intuisiyeıya və ya başqa bilik sahələrinin müvafiq m üddəalarm a əsaslanılır. Belə çıxır ki, müəyyən tipli vəsait (göstəriei, siyahı, xülasə) öz məzmun və istiqamət xüsusiyyətindən asılı olaraq müxtəlif janrlarda ola bilər. Bu nöqteyi-nəzərdən onlar belə fərqləndirilirlər: - biblioqrafik moııoqrafiya, d a h a doğrusu, böyük sonəd kütləsinin hərtərəfli dəqiqliklə m eydana çıxarılması və dərindən öyrənilməsi əsasında yaradxlan, bir qayda olaraq biblioqrafiyalaşdırılan materiallar haqqında yeni və ya dəqiqləşdirilmiş mə’lum alları əks etdirən elmi-köməkçi istiqamətli iri biblioqrafik vəsait; - bir qayda olaraq özündə metodiki məsləhət və tövsiyələrlə əlaqədar mövzular üzrə sənədlər və biblioqralik mənbələr haqqında m ə’lum at verən ədəbiyyat bələdçiləri (homrahlar); - ayrı-ayrı şəxslər haqqında bioqral’ik, onlarm əsorləri və haqqında ədəbiyyat üzrə biblioqrafik mə’lumatı birləşdirən biblioqrafik lüğətlər; - seçilmiş məsələ üzrə mütaliənin tərkibini və ardjeıllığını dəqiqliklə tənzimloyən mülaliə plaııları; - kitablar haqqında söhbətlər və b. 25 Biblioqral'ik vəsaitlnrin növ anlayışı da mühüm ohəmiyyəlrt malikdir. Vnsaitbrin növləri çox müxtolif, mahiyyət e’tibarilə mümkün olan hor cür əlam ətb rə görn fərqbndirilə b ibr. Beb əlam ətbr iso olduqca çoxdur. Bir vəsait eyni zam anda müxtolif əlam ətbrə osasən bir neçə növə aid ola bibr. Biblioqrafık vəsaitbrin kifayət qədər dolğun, çoxbaxımlı növ təsnitatı əlaqədar bölmədə otraflı şərh olunacaqdır. Burada bir cəhəti göstərmək lazımdır ki, müəyyən əlamət üzrə fərqbndiribn biblioqrafik vəsaitbr toplusu, bir qayda olaraq «bib ioqrafik məhsul» termini ilə ifadə olunur. Məsələn: Azərbaycanm biblioqrafik məbsulu, M .F.Axundov adma RespubLka Dövlət Kitabxanasmın biblioqrafik məhsulu, elmi-köm^’ çi biblioqrafik məhsul və s.