İxtisas: Kitabxanaçılıq və informasiya Kurs: II fənn: Elmi,bədii,texniki və kənd təsərrüfatı biblioqrafiyası Müəllim: Rəsulzadə Aysu Telman qızı

Mövzu 6. Biblioqrafik ioformasiyanın ictimai funksiyaları

Plan:

1. Biblioqrafik təsvirir

2. Biblioqrafik informasiyanın ictimai funksiyaları

Biblioqrafik informasiya üçün əsas olan səciyyəvi cəhətbrdən biri onun iki tərəfə meylliliyi ilə əlaqədardır. Bu da biblioqrafik fəaliyyotin obyekti olan «sənəd-təbbatçı» sistemi ilə bağldır Yəni biblioqrafik oməliyyatlar hom sənədlər, həm də informasiya təbbatçıları üzərində aparıhr. Bu əməliyyatlarm nəticələri biblioqrafik informasiyanm osas ictimai funksiyalarınm müəyyənbşdirilməsi üçün başlıca ohəmiyyəi kosb edir. Beloliklə, biblioqrafik informasiya bir tərəfdən biblioqrafiyalaşdırmanın bilavasito obyekli olan sonədo osaslanır. Biblioqrafik informasiya sənodbrdon m ə’lumat üçün zə: uri olan əlamətləri götürüb mütəşəkkillə.şdirmokb və qaydaya salmaqla sənəd kütlosini və axınını özündo oks etdirir, modelləşdirir. Bu əmoliyyat tələbatçıdan, onun informasiya təbbatından və mütalio məqsədindən asılı olmayaraq həyata keçirilə bibr. Nəticədə 26 sənodlərlə təbbatçı münasibəti deyil, scnodlərin özləri arasındakı münasibətin biblioqrafik həlli həyata keçirilir. Biblioqrafik inlbrmasiyanm sonəd yönürnii öz real ifadəsini həm də çap əsorbrinin mərkozbşdirih ; kataloqlaşdırılmasının inkişalında, biblioqrafik təsvirir? milli və beynəlxalq eyniləşdirilməsi (standartlaşdınlm ası) on’ənobrində, ktıtaloqlaşdırmanın vahid prinsip və qaydalarınm işbnrnosindo və s. tapır. Digər tərəfdən biblioqrafik infornıasiya biblioqralik tə’sirin bilavasitə vo ya potensial (nəzərdə, tutulan) obyekti kimi götürübn təəbatçılara istiqamətbndirilir. Biblioqratik in ’orm asiyanm ikitərodiliyinin məhz bu cəhəti bilavasitə onun ictimai istiqamətini, sənədlər və təlöbatçılar arasmda uyğuııluğun həyata keçirilməsi moqsədi güddüyünü iladə edir. Biblioqrafik informasiyada ikitərollilik biblioqrafiyaıım nozoriyyosindo çox miihüm roi oynayır, əsas biblioqrafik arılayışiarın no/.ori şərhində, onların quruluşuna və m əzm ununa onun tə’siri həmişə nəzərə çarpır. Nə/əri cəhətdən ohəmiyyətli olan bə’zi m əsələbr üzəı ındə dayanm aq lazımdır. Biblioqıraf'ik inlbrınasiya mahiyyotcə bo’/.i substansional və funksional kcyfiyyotlərin vəhdolindən ibarətdir. Biblioqrafik inlbrmasiyada substansionaihcı onun ikitorofliliyinin birinci torəf'i, yə’ni bil-’ıoqraliyalaşdırınanın hilavasito obyekti olan sənədb əlaqə< nrsasında o!an biblioqrafik bilik ö/ü biblioqrafik inform isiyamn «substansiyasıdıı»). Funksiyalıhq ikitorəlliliyin digor torofi ib müoyyən olurıur (biblioqrafik to'sirin obyckti kimi tobbatçdara müraciət ctmosi, yə’ni son moqsod) Miıinci ilə ikinciniıı vəhdəti onunla i/ah olunur ki, ikinci birincini biblioqralik to'sirin həyata keçirilmosi vasitosi kimı əks ctdirir (nə/ordə tutur, başa düşür). Nəticədo mo’lum olur ki, nohayotdo biblioqrafik inform asiyanın mahiyyoi’ > lun ikitoı əlliliyinin ikinci tərofində oks olunur və yalııız inlbrm asiya tobbat- çılarımn biblioqrafik tə’m inatı vəzifələrirıi nəzərdə tutur və bu da biblioqrafik: informasiyamn ictimai funksiyaları anlayışları ilə ifadə olunur. Beləliklə, bibhoqrafik informasiyaıın sənəd yönümlüyü özünün bütün nisbi müstəqilliyi ib bərabər, ham də yalmz biblioqrafik inlormasiyanm ictimai vəzilələrinin (funksional məqsədyönlülüyünün) pıaktiki olaraq həyata keçirilməsi zamanı baş verən məsələlərin həlli üçün lazım olan vasitə rolunu oynayır. a) SəDəd və biblioqrafiya təiəbatı. Sənəd kommunikasiyaları sistemində (daha dəqiq desək, «sənəd-informasiya tələbatçısı» münasibəti çərçivəsində) tələbatçı bilavasitə informasiya-sənəd və ya sadəcə sənəd təbbatı daşıyıcısı (sənədlərdə əks olunan informasiyanın tələbatçısı) rolunu oynayır. Biblioqrafik informasiya tələbalı sənəd tələbatlarından irəli gəlir, məzmununa görə onlara uyğun olur və həmin tələbatların ödənilməsinə yönəldilir. Sənəd tələbatiarı anlaşılan və anlaşılmayan ola bilər. Anlaşılmazlıq ən çox biblioqıafik tələbatda özünü göstərir, yə’ni yaxşı təsəvvür edilən sənəd tələbatları belə biblioqrafik ifadədə anlaşıqlı olmaya bilər. Sənəd tələbatları (biblioqrafik tələbatlarla birlikdəj ümurai insan tələbatları sistemində özünəməxsus ycr tutur və onlar «informasiya tələbatları» adlanaıı gcniş anlayış sayəsində ümumi tələbat sisteminin tərkibinə daxil olur. Həm də sənəd tələbatları informasiya tələbatlarından asılı olaraq baş verir. Beləliklə, tələbatlann əsas növlərirtin baş verməsi ardıcıllığını belə təsəvvür ctmək olar: insarı təbbatları (maddi və mə’nəvi, sosial və təbii) —> ini'ormasiya təbbatları (insan-informasiya) —> sənədə olan tələba.lar, yə'ni sənəd və ya mütaliə tələbatları (insan-sənəd) -» biblioqrafik tələbatlar (insan-sənəd h aqqm da m ə’lumatlar). Bu ardıcıllıqdan görünür ki, insanın informasiya təbbatı sənəd kommunikasiyaları sisteminın meydana gəlmə28 sinin, inkişafmın və fəaliyyət göstərməsinin bilavasitə səbəbi, bünövrəsi, başlıca stimulu və məqsədidir. Həmin sistem daxilində sənəd təbbatları informasiya tələbatlarmın yalnız sənədlərin köməkliyi ilə yeıinə yetirilməsi mümkün olduğuna görə yaranır və bu da biblioqrafik informasiya tələbatmın yaranmasmda əsas amil olur. b) Sənəd tələbatları; səuədlər və iııformasiya tələbatçıları arasıtıda «uyğunluq». «U yğunluc > anlayışı sənəd tələb a tla rm a əsaslanır, onlarla şərtləşir v • məzmun e’tibarilə o nlara uyğun gəlir. O nda belə bir suai 'iıcydana çıxır: əgər in san m sənəd tələbatı ilə sənədlər arasında «uyğunluq» varsa, bunun üzərində xüsusi olaraq dayanmağın nə m ə ’nası var? Nə üçün dərhal sənəd təbbatlarından biblioqrafik informasiyanın funksiyalarına kcçməyək? Bununla əlaqədar olaraq iki başlıca cəhəti qeyd otmək lazımdır. Birincisi, sənəd kommunikasiyaları sistemində uyğunluq bütün informasiya təbbatları zəminində deyil, yalnız sənədlərin köməyi ilə tə’min edilə bilən informasiya tələbatlan əsasında baş verir. M əsəbn, m ə’lutndur ki, m övcud olan informasiya ilə yana.\!, hələ müstəqil elmitədqiqat və ya bədii yaradıcıhq nəticəsində alına biləcək yeni informasiyaya, yeni bilikbrə də tələbatlar mövcuddur. Ona görə də «sənəd-tələbatçı» sistemində həmin tələbatlara cavab verəcək uyğunluq yoxdur. İkincisi, «uyğunluq» yalmz sənəd kommımikasiyaları sistemindəki tələbatları əks etdirir, sənədiə təbhatçı arasmda münasibət yaradır və sonra biblioqralik inlorrnasiya bununla məşğul olur. Ona görə də biblioqıafik informasiyanın ictimai funksiyaları birbaşa təbbatlardan alma bilməz. Əlbəttə, biblioqrafik fəaliyyətin bir subyekti k.imi biblioqraf sosial-iqtisadi həyatın müəyyən sahələrinə nəyinsə vasitəsilə birbaşa tə'sir edə bilər, lakin bu cəhətbr sənəd kom m unikasiyaları sistemi sayəsində və sənədlərb tələb.atçılar arasında uyğunluq yaradıldıqcf :n sonra biblioqralık xarakter alır. O na görə də sənəci kom m unikasiyahtn 29 / sistemincta biblioqrafik infor-masiya ita insanın sosial m ühiti arasmdakı əlaqən! uyğunluqdan kənarda tosovvür etmək olmaz. Başqa sözlə, əgor sonodtairo müoyyon toləbat varsa, lakin o n u n ödənilmosi üçün sənodlor yoxdursa (yə’ni lazımi uyğunluq yoxdur, biblioqrafik inlbrmasiya və bülün sənəd kommunikasiyaları sistemi) homin tələbatm ödənilməsinə tə’sir göstərə bilmoz