İxtisas: Yerquruluşu, torpaq və şəhər kadastrı Fənn: Fotoqrammetriya Müəllim: Məmmədova Aygül Mustafa qızı

Relyefin deşifrlənməsi

Relyef coğrafi landşaftın çox mühüm elementlərindən biri olub onun digər komponentlərinin yerləşməsini və xarakterini müəyyən edir. Topoqrafik xəritələrdə relyefin dəqiq təsviri bir çox məsələlərin həllinə imkan verir. Tektonik strukturların , yəni tektonik hərəkətlərin əmələ gəlməsini relyef əmələgətirici ekzogen amilləri faydalı qazıntıların öyrənilməsi və s.

Relyefin iri formaları topoqrafik xəritələrdə horizontallarda təsvir olunur və deşifrə universal stereofotoqrammetrik cihazlarda relyefin çəkilməsi ilə birlikdə aparılır. Ümumiyyətlə, relyefi deşifrə edərkən onun tipi , xarakteri , əmələgəlmə amilləri və s. minimum məlumata malik olmaq lazımdır. Relyef haqqında bilik əsasən universal cihazlarda işləyərkən lazım gəlir. Çünki bu cihazın bir çox üstünlükləri (işıq sistemi, güclü ölçü sisteminin olması və s) olmasına baxmayaraq onun müşahidə sahəsi məhduddur.

Düzənlik relyefinin xəritələşdirilməsi prosesi heç bir qrafiki çətinlik törətmir, çünki relyefi əks etdirən horizontalların sayı çox azdır. Lakin digər tərəfdən düzənliklərin təsviri zamanı ərazinin hansı tipə məxsus olduğunu vermək çox çətindir. Çünki relyefin mikroformaları horizontal kəsiyi ilə ifadə olunur. Akkumlyativ düzənlik və sahil boyu sahələr üçün bənd sistemləri , yuyulmalar ilə parçalanmış ayrı-ayrı təpəliklər xarakterikdir. Öz yüksəkliyinə görə seçilməyən və tez-tez təkrar olunan bu relyef formalarını aeroşəkillərdə aydın izləmək olar. Bunun üçün həmçinin üzərində bitki örtüyünün olduğunu göstərən , bir-birini əvəz edən yüksəklikləri əks etdirən təsvirlərin zolaqlı strukturu və bataqlıqlaşmış və ya su dolmuş qaba rəngli enmələr xarakterikdir.

Həqiqi relyefi meşə örtüyü altından təyin etmək çox vaxt relyefə məxsus fərqli formaları sanki bərabərləşdirir. Bu zaman çöl tədqiqat üsullarından istifadə etmək lazım gəlir. Açıq rayonlarda isə mikrorelyef tam aydınlığı ilə deşifrə edilir. Buna misal səhraları göstərə bilərik.Eol düzənliyinin müxtəlif tipləri barxanlı , təpəlikli, tirəli, mənfi formalı və s sahələr aydın təsvir olunmuşdur.

Denudasiyon düzənliklər müxtəlif ölçülü su və külək eroziyasının , abraziyanın təsiri ilə yaranmış formalarda xarakterizə olunur. Relyefin formalaşmasının su-eroziya prosesləri böyük təsir göstərir. Erozion formalar müxtəlif elementlərə malikdirlər. Yarğanlar və bataqlıqlar üçün çox şaxəli təsvir donuşluq , arid rayonlar üçün isə güclü girintili-çıxıntılı relyef xarakterikdir.

Sürüşmələr aero şəkillərdə sürüşmüş kütlələrin təpəlikli olması ilə tanınır. Topoqrafik xəritələrin şərti işarələri sürüşmələrin inkişafının iki mərhələsini əks etdirirlər: fəaliyyətdə olan və köhnə .Müasir sürüşmələr yamacın əksi istiqamətində düşən parçalanmış qayalıqlarla fərqlənirlər.

Dağ relyefinin deşifrlənməsi zamanı ilk növbədə onun geoloji quruluşla bağlı olan struktur formalarının (çıxıntılar, qayaları və s) müəyyən etmək lazımdır. Qayalar uçurumlar onlara xarakterik olan formalar daha çox dikliyinə ,girintili-çıxıntılarına görə tanınır.

Dağlıq rayonlarda buzlaqların deşifrlənməsi üçün dolayı element kimi ilk növbədə qar xəttinin yüksəkliyini nəzərə almaq lazımdır. Buzlaqlar aşağidakı elementlərinə görə deşifrə edirlər : Moren örtükdən məhrum olan buzlaq dili ətraf mühitdə müqayisədə daha açıq tona , rəngə malikdir. Bundan başqa səthin qabarıq profili də etibarlı əlamət sayıla bilər.

Relyefin vulkanik formaları onlara xarakterik olan qıfabənzər kraterlər və müxtəlif yüksəklikli konusların köməyi ilə asanlıqla tanınırlar.

Torpaqların deşifrə edilməsində relyef hidroqrafiya elementlərinin rolu

Torpaqların aerokosmik şəkillərdə , təyinində deşifrə edilməsində relyef və hidroqrafiya elementləri əsas göstəricidir. Aerokosmik şəkil materialların əsas üstünlüyü relyef və hidroqrafiya elementləri onlar üzərində əks olunmasıdır. İri və böyük aerokosmik şəkillərdə relyefin çox müxtəlifliyi müşahidə olunur. Deşifrə işlərini aparan torpaqşünas stereoskopik müşahidə zamanı relyefin stereoskopiktəsvirini almaq imkanina malikdir. Torpaq və relyefin forma və növləri qarşılıqlı əlaqəsini bilməklə torpaq örtüyünün deşifrə əlaməti kimi qəbul etmək olar.

S. Mike göstərir ki, relyefin kompleks təhlili geomorfoloji elementlərin təhlili torpaqların irsi xüsusiyyətlərini aşkar etməyə imkan yaradır ki, buda torpaqların xəritəyə alınmasında əsas şərt kimi qəbul olunur.

Çöl zonalarında aeroşəkillər üzərində yarğanlar, təpəliklər, dərələr, su ayrıcı yamaclar və relyefin başqa elementləri mezo və makrorelyef formaları aydın təsvir olur. Relyef landşaftın bir elementin olduğundan bizə imkan verir ki, kameral və çöl şəraitində torpaqların növ müxtəlifliyini təyin edək. (Simakova Talçennikov, Liverovski) çöl zonasında aerokosmik şəkillər üzərində çəmən qara və çəmən şabalıdı torpaqlar müvəffəqiyyətlə deşifrə olunur. Çay basar zonalarda isə allüvial torpaqlar asanlıqla deşifrə olunur. Relyefin eroziyaya məruz qalmış zonalarda ərazinin təşkili zamanı relyefin formasının böyük əhəmiyyəti vardır. Torpaqların xəritəyə alınmasında və eroziyaya qarşı kompleks tədbirlər sistemində aeroşəkillər üzərində relyefin təsvir olunmasının böyük əhəmiyyəti vardır. Aparılan tədqiqatlar göstərir ki, aeroşəkillər üzərində relyef formalarından istifadə etməklə üfüqi, xətti və külək eroziyaları torpaqlar üzərində əmələ gəlməsini görmək mümkündür. Yamacların sərtlik xəritəsini tərtib etmək üçün onların profilinin fotoplan üzərində təyin etmək olar. Torpaqların yuyulma dərəcəsini təyin etmək üçün relyefin formalarının elementlərindən istifadə etmək deşifrə işlərini dəqiqləşdirir.

Fotomateriallardan və stereoskopik cihazlardan istifadə etməklə yarğanların sürəti və onların yaranma vaxtını təyin etmək olar. Eyni bir ərazinin torpaqlar üzərində yarğanların əmələ gəlmə müddətini və sürətini təyin etmək olar. Bunu aşağıdakı düstur vasitəsilə təyin etmək olar.
V =

Burada ərazidə

L-yarğanın təpəsindən onun hər hansı bir kölgəsinə qədər olan məsafədir.

L-aeroşəkil üzərində buna uyğun məsafədir.

m-aeroşəklin miqyasının məxrəcidir.

n-aerofotoplanalmadan sonra keçmiş illəri göstərir.

Yarğanların əmələ gəlmə sürətini təyin etdikdən sonra onun yaşını aşağıdakı düsturla hesablamaq olar.

T =

Burada

L_o-yarğanın uzunluğu .

V-yarğanın inkişaf sürəti

Mövzu 9.

Aerokosmik şəkillərin geobotaniki deşifrəsi

Plan:
1.Geobotaniki deşifrələmə

2. Geobotaniki deşifrələnin istiqamətləri

3. Geobotaniki deşifrələnin mərhələləri

4.Torpaqlarin məqsəddən asılı olaraq deşifrəsi

Ədəbiyyat
1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın Aerofotogeodeziya-Moskva“Nedra”1985 2.A.İ.Obiralov , A.N.Limanov, L.A.Qabrilova Fotoqrammetriya Moskva “KolosS”2004

3.Adil Əzizov Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları Bakı -2011

Kənd təsərrüfatı istehsalının əsas istiqamətlərindən biri landşaft örtüyünün mədəniləşdirilməsi təşkil edir. Heyvandarlıq sahəsində təbii yem uqodiyalarının öyrənilməsi və ondan səmərəli istifadə mühüm yer tutur . Kənd təsərrüfatı bitkilərinin vəziyyətinə sistemli, onlara operativ, vaxtaşırı nəzarət, kənd təsərrüfatı bitkiləri və təbii otların məhsuldarlığının proqnozlaşdırılması λxüsusi əhəmiyyətə malikdir.

Göstərilən məsələlərin səmərəli həlli distansion zondlama üsulu ilə yerinə yetirmək daha da məqsədyönlü hesab edilir.

Aerokosmik materiallar əsasında torpaq ehtiyatlarının öyrənilməsində , xüsusi halda torpaq örtüyünün tədqiqinədə , torpaqların mənimsənilməsində , torpaq örtüyünün öyrənilməsində bitki örtüyü indikatorrolu oynadığından torpaq örtüyünü vizual deşifrə etmək olar.

Bitki örtüyünün distension öyrənilməsini aşağıdakı əsas istiqamətlərə bölmək olar.

1.Təbii yer uqodiyalarının öyrənilməsi.

2.Kənd təssərrüfatı bitkilərinin deşifrə edilməsi , onların inkişafına nəzarət , məhsuldarlığın proqnozlaşdırılması.

3.Bitki örtüyünün xəstələnməsinin nəzarətə alınması.

Bitkilərin distension öyrənilməsi basilica olaraq optic xassələrinin müxtəlif olması ilə şərtləşdirilir.

4.Spektrin görünmə sahəsində bitkilərin şüalanma enerjisi açıq təşkil olunur. Bu isə λ=0.4.-0.47 , λ=0.59-0.68 mkm spektrin qırmızı zonasında , bitkilərin maksimum əks olunma zonası isə 0.54mkm spektrin yaşıl zonası dalğa uzunluğunda təsvir edilir. İnfıra qırmızı zonası yaxınlığında bitkilərin əks etdirmə qabiliyyəti 40-50 % və daha çox olur. Bu əks olunma qabiliyyəti bitki yarpaqların strukturasından asılı olaraq dəyişir. Spektral parlaqlıq əmsalının (SPƏ)qiyməti də bu interval üzrə dəyişir. Torpaqların məsafədə öyrənilməsi göstərir ki , əksər quru torpaqların spektr əks etdirmə xüsusiyyəti 0.4-1.6 dalğa uzunluğu intervalında artır.

Spektr əks etdirmə əmsalının qiyməti r λ- isə torpaqların mineral əsaslarından , humusun miqdarından , dəmir və su oksidlərindən və səthin strukturundan asılı olaraq dəyişir.

Spektral parlaqlıq əmsalının qiyməti

r λ=
B λ-torpaq səthinin parlaqlığı eyni işıqlanmada torpağın etalon parlaqlığı

Spektral parlaqlıq əmsalının qiyməti torpaqların nəmlilik xüsusiyyəti ilə sərtləşdirilir. Aerokosmik planalmada torpaqlarda nəmliyin yayınma miqdarı spektrin infraqırmızı zonasında şəkil materiallarında fototəsvir üzərində spektrlərin təhlilində görmək olar. Aeroşəkil materialları əsasında torpaqların deşifrəsi zamanı elektromaqnit şüalanmasının müxtəlif diapazonunda torpağın yalnız üst qatının təhlilini aparmaq mümkündür. Çünki deşifrələnmə işləri o zaman çətinləşir ki , torpağın səthi aeroşəkil üzərində mtəsvir olunur. Buna səbəb planalma dövründə torpağın üst səthi bu və ya digər səbəbdən bitki örtüyü ilə örtülü olur.Bu halda ərazinin topoqrafik elementləri məsələn relyef indikator və ya təyinedici rol oynayır. Bundan başqa bitki örtüyü , hidroqrafiya şəbəkələri Antropogen faktorlar və s. Relyef torpaq əmələ gəlmədə əsas faktor olduğundan ,torpaq xəritələrinin tərtibi zamanı stereoskopik modelindən istifadə olunur.Ton , forma , struktura və s

Deşifrlənmə prosesinin aşağıdakı mərhələlərə bölmək olar.

1. Deşifrlənmədə hazırlıq işləri

2.Kameral deşifrə - qabaqcadan

3.Çöl tədqiqatı

4.Çöl deşifrə materialları və kameral emalı

5.Deşifrlənmənin nəticələrinin topoqrafik əsasa köçürmək

Tədbirlər kompleksinin həyata keçirilməsi , layihəsinin tərtibində , suvarma və qurutma tədbirlərinin yerinə yetirilməsində ətraflı torpaq xəritələrinin hazırlanması tələb olunur. Müfəssəl və iri miqyaslı torpaq xəritələrindən istifadə etməklə torpaq kadastrı yəni torpaqların bonitirovkası , onun və iqtisadi qiymətləndirmə işlərini yerinə yetirmək olar.

Torpaqların orta miqyasını xəritəyə alınmasında onların aqroistehsalat qruplaşması , təsərrüfatın ixtisaslaşması, onların müqayisəli qiymətləndirilməsi müxtəlif yerqururuluşu işlərinin aparılmasında istifadə olunur. Kiçik miqyaslı torpaq xəritələrindən , Respublikaların rayonların strateji k/təsərrüfatı məsələlərinin həllində məsələn regionun ixtisaslaşmasının təyinində istifadə olunur. Torpaqlarda gedən dinamik proseslərin tədqiqində təkrar aerofotoplanalma materiallarının təhlilində yavaş yavaş gedən proseslərin məsələn eroziya, torpaqların şorəkətləşməsi, bataqlaşması və s. təkrar aerofilmlərdən istifadə etmək olar.

Aerokosmik şəkil materiallardan istifadə etməklə torpaq və geobotaniki xəritələrin tərtibi. Torpaqların deşiflənməsi məqsədindən asılı olaraq onların əsas iki istiqamətə bölmək olar.

1. 
   Xüsusi xəritələrin tərtibi məqsədilə torpaqların təyini və onların yayılma sərhədlərinin Aerokosmik şəkillər üzrə təyin etmək.
   
2. 
   Dinamiki proseslərin torpaq örtüyündən əmələ gəməsinin öyrənilməsi.
   

Miqyasdan asılı olaraq xəritələri müfəssəl (1: 5000 və daha iri),

İri miqyaslı (1:50000; 1:200000) və kiçik miqyaslı(1:500000 və daha kiçik)

Yerquruluşu tədqiqat işlərində iri miqyaslı torpaq xəritələrindən istifadə olunur.Onların köməyilə növbəli əkinlərin yerləşdirilməsinin konkret şəraitinin,layihələndirilən tarlaların eyni tipli torpaq sahələrində yerləşdirilməsini təmin etmək olar. İntensiv əkinşilik zonalarında ərazilərin təşkili- düyü tarlalarının,üzümşülük,pambıqçılıq,çayçılıq,sitrus bitgiləri sahələrinin eroziyaya qarşı,torpaqların nəmliyinin artması nəticəsində onların əks etdirmə qabiliyyətini 3-4 dəfə azaldır.

Bundan başqa torpaqda Humus qatının qalınlığından asılı olaraq onun əks etdirmə qabiliyyəti də azalır.

Torpaqların əks etdirmə əmsalı spektrofotometr CF-10 cihazı vasitəsilə təyin edilir. Belə ki, spektrofotometrin qeydiyyatı spektrin görünmə sahəsində mütləq qiyməti (450-750H,m) almağa imkan yaradır. Radio dalğalar, rentgen şüaları elektro maqnit dalğalarıdır. Bunları bir-birindən fərqləndirən dalğa uzunluğunun müxtəlif olmasıdır.
Spektrin elektromaqnit dalğalarının uzuluğu.

Şüaların növü.

1.Radiodalğalar.

2. Mikrodalğalar.

3. İnfraqırmızı.

4. Ultrabənövşəyi şüalar.

Dalğa uzunluğu.

Bir neçə km-dən 300nm-ə qədər

300n m -300 mkm

300mkm-700Hm

400nm-400hm

Elektromaqnit dalğalarının dalğa uzunluqlarının ölçü vahidi.

Angstrem (A⁰), nanometr (nm),mikrometr (mkm) və metrdir.

A⁰=10^-10m=10^-4=10^-1Hm.

Mövzu 10.

Fotoqrammetriya obyekti. Mərkəzi proyeksiyalama.
Plan

1.Fotoqrammetriya obyekti.

2.Proyeksiyanın növləri

3.Mərkəzi proyeksiyalamanın mahiyyəti
Ədəbiyyat
1.S.A.Muraşev Y.U.Qebqart A.S.Kisliçın. Aerofotogeodeziya. Moskva, “Nedra”,1985 2.A.İ.Obiralov, A.N.Limanov, L.A.Qabrilova. Fotoqrammetriya. Moskva, “KolosS”,2004.

3.Adil Əzizov. Məsafədən zondlamanın fiziki əsasları. Bakı -2011

Fotoqrammetriya obyekti

Bir və ya bir neçə linzadan ibarət olan cismin əks, lakin həqiqi xəyalını verən optik quruluş fotoqrafiya obyekti adlanır. Obyektivin optik mərkəzindən keçən xəyalı xətt obyektivin optik oxu adlanir. Obyektivin optik mərkəzi proyeksiya mərkəzi qəbul edilir. Yer səthindən gələn bütün şüalar bu mərkəzdən keçən şəkil səthi ilə proyektləşir. Hər bir obyektiv aşağıdakı tələbləri ödəməlidir.

1. 
   Obyektivdə hər hansı bir nöqtə yalnız bir nöqtə şəkli təsvir olunmalıdır.
   
2. 
   Optik oxa perpendikulyar yerləşən müstəvi optik perpendikulyar şəklində təsvir olunmalıdır.
   
3. 
   Optik oxa perpendikulyar müstəvi üzərində yerləşən cismin xəyalı özünə oxşar alınmalıdır.
   

Məlum olduğu kimi, hər bir linzanın çatışmayan cəhəti olur. Bu catışmamazlıqlar oberatsiya adlanır. Oberatsiyalar əsasən sferik və xromatik olur.

Sferik oberatsiya linza səthinin düzgün eyni radiuslu qövs şəklində olması nəticəsində yaranır Buna görə də müxtəlif bucaq altında sınırlar. Bu da xəyalın kəskinliyinə təsir edir. Əgər linza səthinə düşən şüalar optik oxa paralel deyil bucaq altında düşərsə şüalar xəyalda ləkə şəklində düşür. Bu oberatsiya koma adlanır. Diafraqmanın obyektivə nəzərən yer dəyişməsindən asilı olaraq nöqtələrin yerdəyişməsi şəkil üzərində yaranır. Bu distorsiya adlanır.

Şəkildə: l-diafraqma, S- obiyektivin optik mərkəzi.

Əgər diafraqma obyektivin qarşısında olarsa onda şəkil üzərində nöqtələr şəklin mərkəzində kənarlara doğru uzaqlaşır. Belə distorsiya boçka (çəllək) şəkilli distorsiya adlanır. Əgər diafraqma obyektivin linzasından sonra yerləşərsə onda şəkil üzərində nöqtələr öz yerini şəklin mərkəzinə doğru dəyişir. Bu da balınc şəkilli distorsiya adlanır.

Distorsiyanı yox etmək üçün mürəkkəb obiyektiv düzəldilir və bir neçə linzadan ibarət olur. Burada diafraqma linzalar arasında yerləşdirilir.

Obyektivdə xəyalın həndəsi qurulması

Şəkildə mürəkkəb obyektiv kənar xətləri ilə göstərilmişdir. A-nöqtəsinin xəyalı a-şəklində qurulub . A-nöqtəsindən çıxan şua ön foks nöqtəsində F-dən keçərək N nöqtəsinə düşür. Bu şua burada sınaraq -xətinə paralel davam edir.Yəni

Əgər N nöqtəsində perpendikulyar endirsək bu xətlərin kəsişmə nöqtəsi S-i alarıq və bu adlanır, obyektivin ön düyün nöqtəsi R-müstəvisi obyektivin ön baş nöqtəsi adlanır. A-dan çıxan şüa xətinə // gedərək M nöqtəsinə düşür.

M nöqtəsində və bunlara endirsək bu xəttin xətləri ilə kəsişmə nöktəsi abiyektivin arxa düyün nöqtəsi adlanır.- müstəvisi obyektivin arxa baş müstəvisi adlanır. A- nöqtəsindən çıxan şüa nöqtəsinə düşərək istiqamətində davam edir.- nöqtəsində şua sınaraq yəni əvvəlki istiqamətinə // davan edir. Bu üç nöqtənin kəsişmə nöqtəsi a, A-nın ekranda xəyalı olur.

Əgər nöqtə sonsuzluqda yerləşərsə onun xəyalı fokal müstəvidə alınır.

Əgər obyektivin fokus məsafəsi =210 mm olarsa belə obyektivlər üçün sonsuzluq 196 mm başlayır. Yəni bu məsafədən uzaqda yerləşən bütün cisimlərin xəyalı fokal müstəvidə alınır. Belə olan halda cismin xəyalı şüanın fokal müstəvisi ilə kəsişmə nöqtəsi kimi qurmaq olar.

A-nöqtəsindən çıxan şüa - ön düyün nöqtəsinə düşür, sınaraq istiqamətinə gedir.- nöqtəsində isə , istiqamətində gedir.- müstəvisinin şüa ilə kəsişmə nöqtəsi A fokal müstəvisində a-şəkilində alınır. Bizim gözümüzlə baxma zamanı A a, istiqamətində davam etdirərək, - müstəvisinə A xəyalı anöqtəsi xəyalında görürük. Bu qayda ilə B nöqtəsinin xəyalı b nöqtəsi şəklində qurulur.

Obyektivlərin xüsusiyyətləri

Obyektivin baş fokus nöqtəsində P ekranı yerləşdirilib, hər hansı mənzərəni onun üzərində proyektirləşdirək. Ekranın mərkəzi hissəsində xəyal kəskin alınacaqdır. Kənarlara getdikcə xəyalın kəskinliyi tədricən azalaraq görünməz olacaqdır. a,b (kənarlar) diametrli dairənin sahəsində az da olsa xəyal görünürsə bu sahə görüm sahəsi adlanır. Bu xəyalın kənar nöqtəsi S nöqtəsi ilə birləşdirsək yəni aS, bS xətlərinin əmələ gətirdiyi bucaq asb 2 bucağı görüm bucağı adlanır. Görüm müəyyən hissəsində (mərkəzi hissəsinə yaxın) S-də xəyal kəskin alınır. bu S-in xəyal sahəsi adlanır. Xəyal sahəsinin cd nöqtələri S nöqtələri ilə birləşdirsək alınan 2 bucağı xəyal bucağı adlanır. Xəyal bucağına görə obyektivlər aşağıdakı növlərə bölünüblər:

1. 
   iti bucağı kiçik
   
2. 
   normal bucağı arasında
   
3. 
   geniş bucağı
   

Obyektivin ayırdetmə qabiliyyəti

Məlum olduğu kimi, xəyalları fokal müstəvidə alınan məsafədə yerləşən cisimlərin xəyalı kəskin alınar. Fokal müstəviyə uyğun gəlməyən cisimlərin xəyalı kəskin alınmır.

Hansı məsafədə ki, cisimlərin xəyalı kəskin alınmır, bu məsafə xəyal dərinliyi məsafəsi adlanır. A-dan gələn şüa sonsuzluqdan gəlir. Bu şualar M və N-də sınaraq a-da kəsişirlər. Sonlu məsafədə yerləşən B-dən gələn şualar P müstəvisində b-də xəyalı alınar. P müstəvisində isə B-nin xəyalı b diametrli dairə şəkilli bir işıqlı sahə kimi alınır. əgər olarsa onda bir xəyalı kəskin görəcəyik. Əks halda xəyal kəskin alınmır. Şəkildən göründüyü kimi

BS=D Sa=F sb=d ab=x bb=y MN=i

Obyektivin qanununa görə bu bərabərliyi kəsrdən qurtarsaq

Df +DF= dd

və buradan D-ni tapsaq dF=dD-DF, df=D(d-F) , D 1mm-də yerləşən və ayrı-ayrı alınmış xətlərin miqdarı obyektivin ayırdetmə qabiliyyətini təyin etmək üçün çertyoj kağızı üzərində bir-birinə paralel xətlər çəkilir. Sonra onları həmin obyektivin vasitəsiylə şəkillər çəkilir. Sonra həmin şəkillərin mikroskop altında baxırlar və 50-70 dəfə böyüdülür. Obyektivin ayirdetmə qabiliyyətinə baxılir və təyin olunur.

R=

Burada d şəkildə aydın seçilən nazik xətlərin qalınlığıdır ,vahidi xətt bölüşün mm-dir .

Bu düsturlarda D-şüa əks olunan nöqtədən stansiyaya qədər məsafədir.-məsafə olçən antenanın meyl bucağıdır,-şüalanma bucağıdır,f-şəkilçəkmə kamerasının FOKUS məsafəsidir.l-şəkil üzərində şəkilin nadir nöqtəsindən şualandırılan nöqtəyə qədər olan məsafədir.V-radio işıq dalğasının sürətidir, t-gedib qayıtma vaxtıdır.

Proyeksiyanın növləri

Plan və xəritələr tərtib olunarkən 2 növ proyeksiyadan istifadə olunur:

1. 
   Ortoqonal proyeksiya
   
2. 
   Mərkəzi proyeksiya
   

1. Ortoqonal proyektirləmə zamanı proyeksiya alınacaq cismin nöqtələrindən proyeksiya müstəvisində şualar endirilir və cismin xəyalı alınır. Topoqrafik xəritələr ortoqonal proyektirləmə nəticəsində alınır.

1)

Ortoqonal proyeksiya

Mərkəzi proyeksiyada proyektirləndirici şüalar, bir çıxır ya da bir nöqtədə kəsişir.

Mərkəzi proyektirləmənin mahiyyəti

Müəyyən qanuna uyğun olaraq fəza nöqtələrinin şəklinin müstəvi üzərində qurulması proyektirləmə adlanır. Nöqtələrin qurulması müəyyən qanuna uyğun olaraq və bunun nəticəsi proyeksiya adlanır. Proyektirilməyə misal olaraq adi gözlə görməni göstərmək olar. Bu zaman kənardan gələn şüallar gözün mərkəzindən keçərək göz toru üzərinə proyektirlənir. Həmin şüaların göz toru ilə kəsişmə nöqtələri cismin xəyalını keçir. Aerofotoplanalmada xəyalın alınması buna oxşarıdır. İnsan gözünü obyektiv əvəz edir. Göz torunu isə lenta əvəz edir. Şəkilçəkmə prosesi mərkəzi proyektirləmədən ibarətdir. Proyektirləşdirmə zamanı A- nöqtəsindən gələn şüa proyeksiya mərkəzindən keçir. P şəkil müstəvisi ilə kəsişir. P kiçik nöqtəsi şəkildə nöqtəsinin proyeksiyasını verir. Proyeksiya müstəvisi AS proyektirləşdirici şüa a mərkəzi proyeksiyadır.

Mövzu 11.
Tək şəkillərin analizi.Tək (bir) şəkillərin yerquruluşu məsələlərinin həlli üçün istifadənin qiymətləndirilməsinin mümkünlüyü
Plan

1. 
   Tək şəklin analizi
   

2.Aerofotoqrammetriyada istifadə olunan koordinat sistemləri 3. Tək şəklin cəhət elementləri

4. Aeroşəklin nöqtələrinin fəza koordinatları