İyaz b. Ganm 5 Bibliyografya : 5

KAADE

Haricî oldukları halde bu fırka mensuplarının bulunduğu yere hicret etmeyen ve düşmanlarıyla savaşmayan grubu ifade eden terim.

Sözlükte "oturmak" anlamındaki kuûd kökünden türeyen ve "oturanlar" mâna­sına gelen kaade, Haricîler arasındaki kullanımıyla, Haricî olduğu halde fırka mensuplarının toplandığı yere hicret et­meyen, kâfir saydıkları gruplarla yapılan mücadelelerde mezhep mensuplarını fii­len desteklemeyip savaşlardan geri kalan kimseler için kullanılmaktadır. Kuûd kav­ramı Kur'an'da, "kâfir ve müşriklerle sa­vaşmamak" anlamında çeşitli âyetlerde geçmekteyse de ⁵⁶⁸ kaade şekline rastlan­mamaktadır.

Haricîler, muhaliflerine karşı fiilen cihad etmek veya savaşa katılmak için or­taya çıkmak istemeyenleri genellikle tek­fir etmemişlerdir. İlk defa Nâfi' b. Ezrak ve ona bağlı olanlar (Ezârika), dinin en önemli rüknünü teşkil eden cihadı terket-tikleri gerekçesiyle kaadeyi kâfir saymış ve onlarla her türlü ilişkiyi kesmeye yö­nelmişlerdir. Ayrıca onlar, seleflerinin böyle bir davranış içine girmeyişini bazı sebep ve delilleri farklı biçimde değerlendirmelerine bağlamışlardır.⁵⁶⁹ Nâfi' b. Ezrak kaadeyi tekfir etme konu­sundaki görüşünü, savaşa katılmamak İçin mazeret uydurup Hz. Peygamber'den izin isteyen, "Allah ve Resulü'ne karşı ya­lan söyleyip oturanlar" diye nitelendiri­len bedevilere dair âyete dayandırmıştır.⁵⁷⁰ Nâfi" ve onun fırkasına göre gerçek müslümanlar ken­di ordugâhlarında bulunan kimselerdir. Bunların dışındakiler, aynı inançta ojsalar bile muhaliflere karşı sürdürülen müca­deleye fiilen katılmayıp ilâhî emri çiğne­dikleri için küfre girmişlerdir. Ezârika'ya ait bu düşüncenin fırka mensupları ara­sında bulunması gereken zümre dayanış­masından kaynaklanmış olması müm­kündür. Fakat Ezârika'nin kaadenin ka­dınları ve çocuklarını da kâfir olarak mü­talaa ettiği nakledilmektedir.

Haricîlerin Necedât fırkası, Ezârika'nın kaade telakkisini reddederek savaştan geri kalmanın caiz olduğunu, bununla bir­likte cihadın tercih edilmesi gerektiğini söylemiştir. Necedât fırkası bu düşünce­sini, müminlerden özür sahibi olanlar dı­şında geri kalanlarla cihad edenlerin bir olmadığını, Allah'ın, malları ve canlarıyla cihad edenleri diğerlerinden üstün tut­tuğunu, hepsine güzellik vaad etmekle birlikte mücahidleri geri kalanlardan da­ha büyük bir ecirle mükâfatlandıracağını ifade eden âyete dayandırmaktadır.⁵⁷¹ Sufriyye fırkası İse kendi inançlarını benimseyen kaadenin küfre girmeyeceği görüşündedir. Bu esnek dü­şünceleri sebebiyle Sufriyye'nin büyük çoğunluğu kaade olmayı tercih etmiştir.⁵⁷²

Beyhesiyye bünyesindeki Avniyye (Avfiyye) fırkasından bir grup, hicret edilen yerden dönen ve savaşa katılmayan kaa­de ile ilişkilerini tamamen keseceklerini ileri sürerken diğer bir grup onların, ken­dileri için helâl ve caiz olan savaş ve mü­cadeleden geri kalma statüsünde bulun­duklarını, dolayısıyla bunlarla irtibatları­nı sürdüreceklerini belirtmişlerdir. Hari­cîlerin Acâride fırkası da Ezârika'nın ka­ade görüşünü reddetmiştir. Bu fırkaya göre prensip olarak hicret farz değil fa­zilettir; hicret etmeyerek oturdukları yer­de kalanlar kebîre işlemedikleri sürece mümin statüsünde olup hem kendileri­nin hem aile fertlerinin can güvenliği sağ­lanmalıdır. İbâzıyye ise muhaliflerinin bu­lunduğu yerin iman bölgesi değil tevhid bölgesi, idarecilerin bulunduğu ordugâhların da zulüm bölgesi olup cihad açılma­sı gerektiğini ifade etmişse de kaadenin tekfir edilemeyeceğini söylemiştir.⁵⁷³ Adı geçen fırkaların dışındaki Haricî gruplarının kaadeyle ilgili düşüncelerine kaynaklarda yer verilme­mektedir.

Bibliyografya :

M. F. Abdülbâkî, el-Mu'cem, "kucûd" md.; Müberred. el-Kâmil (nşr. M. Ahmed ed-Dalî), Beyrut 1406/1986. III, 1213, 1214-1216, 1221; Taberî. Târih (Ebü'l-Fazl), V, 567; Eş'arî. Makâ-lât (Ritter), s. 86-87; Bağdadî. el-Fark (Abdül-hamîd), s. 83, 87; Şehristânî, e/-M/te/|Kîlânî), I, 121, 125-126, 137; M. Rıza Hasan ed-Düceylî, Fırkatü'l-Ezârika, Necef 1393/1973, s. 86-87; J. Wellhausen. el-Hauâric ve'ş-Şiıa (trc. Abdur-rahman Bedevi), Kuveyt 1978, s. 67-68; W. Montgomery Watt. istam Düşüncesinin Teşek­kül Deori{trc. E. Ruhi Rğlalı), Ankara 1981, s. 25-26, 29, 35; a.mlf.. "Kharijite Thought in Umayyad Period", IsL,XXXV!/3 (1961), s. 215-224; E. Ruhi Fığlalı. "Abdullah b. Ibâz". DİA, I, 109; a.mlf., "İbâzıyye", a.e., XIX. 259; Musta­fa Öz. "Acâride", a.e.,]. 318;a.mlf- "Ezârika", a.e., XII, 45-46.

1 ibn Hacer. III, 50

2 el-Bakara 2/221

3 III, 403-404

4 bk. Kâdî İyâz

5 Keta'İ-büa'lâmi'l-ahyâr.vr. 127b-128a

6 Tebşıratü'l-edille, 1, 359

7 bk. Hayır

8 Matta, 5/ 3, 12; 6/4

9 el-En'âm 6/96; Yûnus 10/5-6; el-Mülk67/3-5

10 meselâ bk. el-lsrâ i 7/44; et-Tegâbün 64/1

11 meselâ bk. er-Ra'd 13/2-3; İbrâhîm 14/32-34; en-Nahl 16/10-18, 72

12 el-Bakara 2/155; el-Enfâl 8/17:el-Kehf İ8/7; el-Enbiyâ 2J/35

13 el-Kıyâme 75/38-39; el-İnsân 76/1-3; el-Alak 96/1-5

14 Buhârî, "Cenâ'iz", 80, "Kader", 3; Müslim, "Kader", 22-24; Dârimî,"İsti5zân", 54

15 et-Tîn 95/4

16 el-İsrâ 17/70

17 en-Nahl 16/96-97; el-Mii'mi-nûn 23/1-11; el-Ankebût 29/69; el-Hucu-rât 49/11-13

18 el-En'âm 6/12, 54

19 el-Mü'min 40/7; krş. el-A'râf 7/1 56

20 Yû­suf 12/87;el-Hicr 15/56

21 bk. Hasene

22 bk. Azap; Cehennem

23 feyz. su­dur

24 İbn Sînâ, s. 415

25 Var olandan daha mükem­meli mümkün değildir

26 meselâ bk. el-Bakara 2/153-157; el-Hadîd 57/20-23

27 el-İn-şirâh 94/5-6

28 Taberî, XXX, 235-236; Fahreddin er-Râzî, XXXI!, 7

29 et-Talâk 65/1-4

30 meselâ bk. Müsned, II, 297, 304, 359; Buhârî, "Tevhld", 15, 35; Müslim, '"Ifevbe", 1, "Zikir", 3, 19

31 ayrıca bk. Hayır; Hü­zün; Şer

32 bk. Îne

33 İstanbul 1969, 2000 9. bs

34 İstanbul 1979, 1998 5. bs

35 bk. Makülât

36 bk. Kazvînî, Hatîb; Miftâhu'mjlûm

37 MMMA, XXIX 11405/19851, s. 251-252

38 mese­lâ bk. el-ahrufü's-seb'a ile ilgili olarak vr. 1 3b, İ4b

39 bk. vr. 38a, 39b

40 AY, nr. 1350

41 bk. bibi

42 bk. Bağdatlı İsmail Raşa

43 nr. B/27-1

44 nr. 1, İstanbul 1327

45 Fâtih, nr. 3443

46 İstanbul 1936; Ankara !989 2. bs

47 Ahmed Edip ile birlikte; İstanbul 1341

48 baskı yeri yok, 1937

49 BA.MAD, nr. ö6. s. öl

50 bk. bibi

51 bk. Zuhur

52 Ha-lflEsad.s.9

53 İzhârü'l-hak, s. 36, 47

54 s. 48-49

55 s. 51-56

56 İstan­bul 1304, 1306; Kahire 1294, 1305, i 309, 1315, 1316, 1317, 1384, 1406;Karaçi 1992; nşr. Muhammed Ahmed Muhammed Ab-dülkâdir, I-1V, Riyad 14I4/İ994

57 izhar ul-fiaqq ou manifestaüon de la uerite d'El-HageR. U de Delhi, Paris 1880

58 Râgıb el-İsfahânî,e/-Mü/redâî, "izn" md.; Lisâna'l-'Arab, "izn" md

59 bk. M. F. Abdülbâki, et-Muccem, "izn" md

60 a.g.e., a.y.

61 meselâ bk. el-Bakara 2/255; Tâhâ 20/109; Sebe' 34/ 23

62 Hûd 11/105; en-Neber 78/ 38

63 eş-Şûra 42/21

64 er-Ra'd 13/38; el-Mü:mirı 40/78

65 et-Tegâbün 64/11

66 Wensinck, el-Muccem, "izn" md

67 en-Nûr 24/27

68 Taberî, XVIII, 11 i -112;Zemahşerî, 111,69

69 Fahreddin er-Râzî, XXIII, 200

70 CâmFu'l-beyân, XVIII, 115

71 krş. Taberî, XVIII, 16i, 164-165

72 Buhârî, "İsti'zân", 11; Zemahşerî, III, 69; Fahreddin er-Râzî, XXIII, 197; M. Ab-diilazîz Amr, s. 125

73 Buhârî, "İsti'zân", 14

74 Bu­hârî, "İsti'zân", 13; Müslim, "Âdâb", 32, 34, 35, 37; Fahreddin er-Râzî, XXIII, 197-198

75 Kurtu-bî. XII, 218

76 en-Nûr 24/27

77 Ebû Dâvûd, "Edeb", 138

78 Nevevî, XVI, 131

79 Dâ-rimî, "Şalât", 88

80 Buhârî, "îsti'zân", 17; "Edeb", 94

81 Aynî, XVIII, 286, 294

82 e!-Hucurât 49/12

83 Buhârî, "îstPzân", 11; "Diyar, 15, 23

84 Ali Mahfuz, s. 387

85 Aynî, XVIII, 295

86 Karâfî, et-Furûk, I, 195-196; İbnü'1-Kay-yim el-Cevziyye I, 332

87 el-Mebsût, XXV, 2

88 et-Ta'rîfat, "izn" md.; Tehânevî, I, 93; ibnÂbidîn.VI, 155

89 Ka-uâHdil'i-ahkâm, H, 69,73-74

90 Ali Haydar, III, 47

91 BedâY, VII, 192

92 Ali Haydar, III, 47

93 BedâY, VII, 193-194

94 Ka~ râfî, ez-Zahîre, V, 311

95 md. 67; bk. Serahsî, XXX, 139-140; Kâsânî, VII, 193

96 İbn Kudâ­me, Vll, 194

97 İbn Âbidîn.VI, 155

98 Kâsânî,VII, 194-198

99 Abdullah b. MahmÛdel-Mevsılî.II, 101; İbnAbidîn, Vi, 155

100 Kara . ez-Za&fre, V, 318; İbn Cüzey, s. 318

101 el-Lüma', s. 523

102 İhya3, II, İ93

103 a.g.e., I, 20

104 Fütûhu'L-ğayb, s. 87

105 İsmail Hakkı Bursevî, IV, 258

106 Âl-i Jmrân 3/145

107 Şa'rânî, el-Yeuâkit, II, 95

108 Muhammedb. Münevver, s. 231

109 Eurâdü'l-ahbâb,s. 159

110 Nebhânî, 11,67

111 eski adı Kiliseköy

112 sonra Pirdop

113 1370 başları

114 Pirdopski Damaskin, yazı­lış tarihi 1698

115 nr. N.K. 12/9

116 BA, HAD, nr. 11

117 BA, TD, nr. 416

118 BA, TD, nr. 718

119 1479'da 18 hâne

120 BA, TD, nr. 775

121 BA, MAD, nr. 2840

122 Osmanlılar'm Prasadin Derbendi

123 Dolna Kamartsi

124 Das Fürstenthum Bulgarıen, s. 420

125 Türkiye'nin dördüncü bü­yük adası, 25 km2

126 Târih, I, 150

127 Coğrafya, XIW I, s. 5

128 a.g.e., XIV/1, s. 31

129 m.s. 117-I38

130 Heyd, s. 602-603

131 En-verî, s. 77-78

132 BA, İbnü-lemin tasnifi-Hariciye, nr. 6216

133 BA, HH, nr. 52783-A

134 BA, İrade-Dahiliye, nr. 16099, 16128 ve ekleri

135 BA, İrade-Dahiliye, nr. 26016

136 Journal of a Tour in the Le-uantJU, 139

137 1070/1659; BA, D.MKÇ nr. 27823

138 BA, Anadolu Ahkâm Defteri, III, 25/4; IV, J31/5; VI. 240/51

139 BA, TD, nr. 148, 537

140 BA, MAD, nr. 246, s. 58, 88

141 BA, MAD, nr. 3737

142 BA, KK, nr. 5239, s. 1

143 BA, KK, nr. 5239, s. 10

144 TK, TD, nr. 302, vr. 41a

145 BA, D.BŞM.nr. 7192

146 BA, Anadolu Ahkâm Def­teri, X, 37

147 BA, D.BŞM, nr. 7192

148 Konsolos Dennis'in 1882-1885 yıllan raporu: Par-[iamentary Papers, Accounts & Papers, LXXXVI,s. 20

149 1886'dan önce Gediz bura­ya akıyordu, sonra yatağı değiştirildi

150 Mavişehir ve Atakent uy­gulamaları gibi

151 Ayvalık, Dikili, Kuşadası, Güllük gibi yükleme iskeleleri

152 ilk açılış 1936

153 Aşağı Kale, Hisar Kalesi, Ok Kalesi

154 Mûsâ BâlîYa-kası -Ahmed Ağa

155 ayrıca bk. Şadırvanaltı Camii Ve Tekkesi

156 ayrıca bk. Kes­tanepazarı Camii

157 Bostânî Mahmud Efendi

158 XVIII. yüzyıl

159 Kemeraltı Sebili; 1184/1770-71

160 Çakaloğlu Hanı Çeşmesi ve Sebili; 1805

161 XIX. yüzyıl sonu

162 Bulak 1258, 1262: İstanbul 1285. 1296, 1302, 1304, 1309

163 l-V, Kahire 1260, 1275

164 Sü]eymaniye Ktp.,Hasan Hüsnü Paşa, nr. 367; Beyazıt Devlet Ktp., Veliy-yüddin Efendi, nr. 1145, 1146; İzmir Millî Ktp-.nr. 715; Manisa İl HalkKtp.,nr. 708

165 Ke-mâtü'd-dirâye fi cemîH'r-rivâye min şürû-hi'1-Mû.Uekâ Süleymanİye Ktp., İzmir, nr. 180: Manisa İl Halk Ktp., nr. 607/1-3

166 Süleymanİye Ktp., Düğümlü Baba, nr. 449, vr. 174b-I84b

167 Süleymanİye Ktp., İzmir, nr. 193, 57 varak

168 Mesâ3ilü'l'hi-lâfiyyât fîmâ beyne't-Eş'ariyye ue'l-Mâ-türldiyye Süleymanİye Ktp., Şehid Ali Paşa, nr. 1650; Köprülü Ktp.. Mehmed Âsim, nr. 254

169 Temrînü'Ha-tebe, vr. lb

170 Hış-nü'l-kâıf, vr. 62b

171 Kılıç Ali Paşa, nr. 32, müellif hattı; Lâleli, nr. 66/2; İbrahim Efendi, nr. 20

172 nr. 301/2, vr. lO7b-l6lb

173 Kahire, ts. MatbaatÜ'l-Cündî

174 nr. 30, 31

175 Tekelioğlu, nr. 12; İbrahim Efendi, nr. 4

176 nr. 5/1, vr. lb-252a

177 nr. 10

178 nr. 297/2, vr. 126l)-309b

179 Diğer Vakıflar, nr. 51

180 Lâ­leli, nr. 6â/l, vr. 1-178

181 nr. 7715/1

182 eserleri için ayrıca bk. Brockelmann, GAL, 11, 582; SuppL, II, 274, 653

183 İb­rahim Efendi, nr. 32/11

184 GAL, II, 582

185 ayrıca bk. Salâh Muhammed el-Hıyemî, I, 171-172

186 GAL Suppi, II, 653

187 Fâtih 68/12, vr. 62b-73b

188 daha sonraki adıyla hikmet-i ilâhiyye

189 1989, MÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü

190 II, 579-596

191 Süleymarıiye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 537

192 l-li, istanbul 1339 r./134l-l340 x.l ] 343

193 Ankara I339 r./l34l

194 haz. Fahri Unan, Ankara 1995

195 Süley-maniye Ktp.. İzmirli İsmail Hakkı, nr. 376, müellif hattı

196 Süleymaniye Ktp., İzmirli İsmail Hakkı, nr. 3740

197 nr. 3738

198 nr. 3739, ayrıca bk. DİFM, 11/5-6 1927, s. 137-172

199 nr. 3741

200 nr. 3742

201 nr. 3760

202 nr. 3772

203 Süleymaniye Ktp., İzmirli İsmail Hak­kı, nr. 3764

204 İstanbul 1327/1329, taş baskısı

205 bi­rinci kitap, İlmü'n-nefs; İstanbul I 333

206 birinci kitap, Ebü'l-hükemâ Ya'küb b. İshâk el-Kindî, İstanbul 1338

207 nr. 3746

208 nr. 3762

209 nr. 3756

210 nr. 3773

211 sy. 23, 26, 27

212 sy. 24, 25, 26

213 La vie et [es oeures d'lzmirliismailHaqqi, 1976

214 Les idees Lheologiqu.es d'lsmail Hakki izmirli, 1979

215 İzmirli İs­mail Hakkı, haz. Mehmet Şeker-A. Bü­lent Baloğlu, Ankara 1996

216 Mustasuife Sözleri mi Tasauou.fu.ri Zafer­lerimi?, S- 6-8

217 SRXXll/551-552 [13421, s. 30-31

218 Celâ­leddin İzmirli, s. 27-29

219 Ülken, s. 284

220 SR, XlV/344 11333], s. 43

221 Yeni İlm-i Kelâm, 1, 18-19; Muhassalü'l-kelâm ue'l-hikme, s. 13-14

222 Yeni İlm-i Kelâm, I, 229; II, 6, 49-58

223 İslâm. Mütefekkir­leri ile Garp Mütefekkirleri Arasında Mu­kayese, s. 36-41

224 Yeni İlm-i Kelâm, II, 91 -92, 152-153

225 a.g.e., II, 196-197, 210-211

226 el-Ceüâbü's-sedid, s. 37-45

227 Yeni İlm-i Kelâm, 1, 15-16

228 nârın Ebediyet ue Devamı Hak­kında Tedkikat, s. 20-31

229 Sebîlürresâd'in XII/292-298. sayılarında çıkan yazılarıntamamı için bk. Şentürk, s. 339-429

230 Bayur, XXll/88 1958, s. 603-605

231 İslâm-Türk Ansiklopedisi Mecmuası, 1/45 j 13611, s. 2-3; yazı dizisinin tamamı için bk. Kara, Türkiye'de islamcılık Düşün­cesi, II. 120-131

232 SR, 111/10 [19281. S. 31-32

233 Yeni İlm-iKelam, 1,47-50

234 a.g.e., I, 253,263-267,283-284

235 a.g.e., II, 63-75

236 a.g.e., 11,79-83; MuhtasarFelsefe-i Ûlâ, s. 27-29

237 bk. bibi

238 Coğrafya, XII, 52-53

239 Ahmed Refik, sy. 78 1340, s. 28-29

240 Sefer-i Irûkeyn, vr. 13b

241 Yerasimos, s. 64-67, 98

242 St. George

243 Runciman, I, 100

244 Âşıkpaşazâde, s. 38, 43

245 Turan, s. 198

246 Dukas, s. 43

247 Matrakçı Nasuh, s. 59, 60

248 Barkan, I, i 26, 352, 387