Jizzax davlat pedagogika instituti

20 jadval 121 bet

Bir yoshdan 3 yoshgacha bo‘lgan bolalar kun tartibi

Tartib	YOshi
	1-1.5	1.5-2	2-3
Uyqudan turish	6.30-7.00	7.00	7.30
Nonushta	7.30	7.30	8.00
Sayr/o‘yin	8.00-9.30	8.00-11.00	8.20-11.50
Uyqu	9.30-11.30	-	-
Birinchi tushlik	11.30	11.30-12.00	12.00-12.30
Sayr/o‘yin	12.00-14.30	11.30	-
Uyqu	14.30-15.30	12.00-15.00	12.30-15.30
Ikkinchi tushlik	15.30-16.00	15.30-16.30	16.00-16.30
Sayr/o‘yin	16.30-19.00	16.30-18.30	16.50-19.20
Kechki ovqat	19.00	19.00-19.30	19.30-19.50
Tungi uyqu	19.30-6.30	20.30-7.00	20.30-7.30

Tug‘ri tartib tushunchasi-u yolg‘iz dam olish, ovqatlanish va uyqu vaqtini oqilona ajratib chiqish emas, bolalarning normal o‘sishi uchun mashg‘ulotlar navbatini to‘g‘ri almashtirish ham juda muhimdir, har qanday mashg‘ulot ham bola suyib berilib shug‘ullanganda o‘nga foyda beradi. Buning uchun esa ota-ona ozroq bo‘lsa ham pedagogikadan xabardor bo‘lishi kerak. ular qat’iy ko‘zlagan maqsadga hotirjam, bosiqlik bilan erishadigan bolani bir ishga qiziqtira olishga har qanday ish va uyining muhim tomonini bolaga tushuntira oladigan bo‘lishi kerak.

Oliy asab faoliyati hususiyatlariga qarab bolalar har hil bo‘ladilar, bu ularning qe’llarida aksini topadi. Bir hillari mashg‘ulot va o‘yinlarga darxol kirishib keta oladi. Unga butunlay qattiq berilib ketadi. Bunday bolalar odatda tartibni to‘liq olib borishi oson bo‘ladi. Ayrim bolalarda qaynab ketish, uyg‘onish kuchli bo‘ladi – ular aniq bir narsaga qiyinchilik bilan diqqat e’tiborlarini to‘playdilar, doimo fikri qochgan, qiyinchilik bilan uxlaydi, ishtahasiz ovqatlanadi. Bolalarning o‘yini ancha osuda bo‘lishi kerak, ayniqsa uyqu va ovqatlanish oldin. Bolalarda sabr-toqatli bo‘lish, diqqat e’tiborini to‘play olish hususiyatlarini tarbiyalab olish juda muhum.

21-jadval 122 bet.

Tartib	YOshi
	3-4	5-7
Bolaning uyqudan turishi, ertalabki gimnastika, yuvinish-taranish	7.30-8.00	7.00-8.00
Nonushtaga tayyorgarlik , nonushta	8.00-8.30	8.00-8.30
O‘yin, engil uy yumushlari	8.30-9.00	8.30-9.30
Sayrga tayyorgarlik, sayr	9.30-11.30	9.30-11.30
Sayrdan qaytish, o‘yin, ota-onalar bilan mashg‘ulot	11.30-12.00	11.30-12.30
Tushlikga tayyorgarlik, tushlik	12.00-12.30	12.00-13.00
Tushgi uyquga tayyorgarlik, uyqu	12.30-15.00	15.30-16.00
Uyqudan turish, choyga tayyorgarlik, choy	15.30-16.00	16.00-16.30
O‘yin, sayr, tayorgarlik sayr	16.30-18.30	16.30-18.30

Ayrim bolalarda tormazlanish jarayoni kuchliroq bo‘ladi. Odatda ular bushashgan, lallaygan, sust bo‘lib, ko‘p uxlashiga yoki etishi yaxshi ko‘radi, har bir ishga qiyinchilik bilan kirishadi. Bunday bolalarning kun tartibi tuzular ekan, bunda o‘ziga hos tomonlarini nazarda to‘tish lozim bo‘ladi. Bola uyg‘ongach, darhol o‘rnidan turishi, yuz-qulini yuvgach, darhol o‘rnidan turishi, yuz-qulini yuvgach, tongi jismoniy mashqni qilmog‘i kerak. Bu uning kayfiyatini ko‘taradi, nafas olishini, qon almashini yaxshilaydi, mushak tizim tonusini ko‘taradi, modda almashinuvini sozlaydi va ishtahasini ochadi. Tongi mashq qishda albatta, rom darchasi ochiq holda, yozda tashqarida ochiq havoda qilinadi. Mashqni kalta ishton, mayka va tapochkada o‘tkaziladi. Tongi mashqni odatiy kompleksi maktabgacha yoshdagi bolalar uchun quydagilardan iborat yurish, nafas olish va chiqarish, qayirilish, egilish, utirib turish/ qisqa vaqt sakrash yoki chopish va yana yurish. Agar mashq ko‘rinishida va birgalikda o‘tkazilsa bolalar jon deb mashq qiladilar. Bola 4 yoshida yuzini, quloq, buyin, ko‘kragining yuqori qismini, qo‘llarini tirsagigacha mustaqil yuva olish lozim. 5-7 yoshlarida ho‘l sochiq bilan beligacha artadigan bo‘lishi kerak. Og‘iz tomoqlarini qaynagan va xona darajasida sovugan suvda chayishi darkor. Bola yuvingach sochiq bilan yaxshilab badaniga issiq yugurguncha artinishga yordim berish lozim bo‘ladi,bolalar kiyinayotganda o‘rnini yig‘ishtirayotganda kattalar kamroq rdam berishlari kerak. Dasturxon oldida bolalarning ovqat to‘tib o‘ttirmasliklari – juda muhumdir. Ovqat kutish bolani toliqtiradi va ishtihasini bo‘zadi. Bola ovqat vaqtida boshqa narsaga alahsimog‘i mumkun emas. Ovqatning mazasi, uning issiq-sovuqligi bola og‘ziga qay holatda tutilgani ovqatning hazm bo‘lishida katta ahamiyatga ega. Ko‘p ota-onalar, buvilari bola ovqatini yaxshi yoyishi uchun ertak aytadi. Bu zarardan holi emas. Ovqat vaqtida bolalninng yuoshqa narsaga qiziqishi ovqat hazm qiluvchi moddalarning ajralishini to‘htadi, shuningdek ishtaxasini buzadi. Nonushtatdan so‘ng bosiq o‘yinlar va mashg‘ulot o‘tkazish foydali. 6-7 yoshdagi bolalar uchun iashg‘ulot vaqti tanaffuslari bilan 30daqiqa daqom etishi mumkin. Kundan- kunga mashg‘ulot ma’zmuning o‘zgartirib borish lozim, shunda bola diqqat e’tibor beradi, qiziqishi yaxshi bo‘ladi. Bolaning “darsga” bo‘lgan qiziqishi passayishi bilan o‘ni to‘htatib birorta harakatli o‘yin bilan almashtirgan ma’qul. Iliq-issiq kunlarda mashg‘ulot vaqtini shunday taqsimlash kerakki, hamma o‘yin va mashg‘ulotlar ochiq havod bo‘lsin. Sayr ettirgan vaqtda harakatli o‘yinlar, bosiqroq o‘yinlar bilan almashtiriladi. Havo issiq bo‘lganda bolaning issiqda qolmasligi zarur, vaqtida suv berishga, vaqtidp salqin joyga olib o‘tishga ahamiyat berish lozim. Sayr vaqtida ko‘rhproq xarakatda bo‘lishda o‘rgatish kerak. Bolaning harakatini cheklovchi va nafas olishini qiyinlashtiruvchi darajada o‘rab-chimdamaslik lozim. Bolalar o‘yinlari foydali ish qabilida bo‘lsa quvonadi. Ular quvonch bilan qor kurashadi, xazondarni yig‘ishadi, gullaga suv vo‘yishadi, yulkalarni supirishadi. Ularga tez-tez shunday imkonlar yaratib berish kerak. Faol sayrdan so‘ng ularning ishtihasi ham ochiladi, agar bola sayr vaqtida kam harakat qilgan, o‘yinga qiziqmagan bo‘lsa, yoki aksincha, xaddan ortiq qaynab ketsa, charchasa, ovqatni hohlamay, sust chala-chulpa eydi. Ovqatdan kien bola, albatta og‘zidan qaynagan suv bilan chayqashi kerak. Bolalar uxlayotganda darcha yoki deraza ochiq bo‘lishi lozim, xona harorati kami bilan 15-16 ⁰S bo‘lishi kerak. Xona ichining salqin bo‘lishi bolaning qattiq uxlashiga va yaxshi dam olishiga imkon beradi, agar imkon bo‘lsakunduz kunlari bolani ochiq havoda bog‘da yoki balkonda uxlatish foydalidar. YAna bir karra eslatib o‘tamiz, uyqu ham ishtaha ham bolaning sayr vaqtidagi o‘zini qanday tutitshiga bog‘liq. YAxshi uhlagan bola bardam, ruhiy engil bo‘lib uyg‘onadi. Kichik va maktabdagi yoshdagi bolalar uchun kunduzgi uyqu juda shartdir. Kechgi sayrdan so‘ng bolalar qo‘l oyoqlarini yuvib 10-15 daqiqa dam oladi va kien ovqatlanadi. Uyqudan avval birorta tinch, unchalik ta’sirchan bo‘lmagan uyin bilan band qilish lozim. Bu maqsadga ayniqsa kubiklar, mozaika, bir narsalar yasab, rasm solishlar to‘g‘ri keladi. Tungi uyqudan avval bola, albatta tishlarini tozalaydi, yuz-qo‘llarini yuvadi, mustaqil ravishda urindiq soladi va kiyimlarini tahlaydi.

O‘rnatilgan tartibni saqlash bola uchun turg‘un odat bo‘lib extiyojga aylanishi lozim, buning uchun esa muntazamlikni saqlash kerak. Bolaga o‘z vaqtida yotmaslikka, kech turishga, o‘yinga berilib ketishiga ruhsat berishlik o‘rgatilgan foydali tartib barbod bo‘ladi, tartibsizlik odat tusiga kirib qoladi.