K. S.Ü. İLahiyat fakültesi temel iSLÂm biLİmleri BÖLÜMÜ arap diLİ ve belagati ana biLİm dali avrupa’da şarkiyatçilik bağlaminda

Şarkiyat Müzeleri

Leningrad Armetach Müzesi (1852): Eski Doğu Sanatları Bölümü vardır. Asmeer (1888–1938) ve öğrencisi Bijoof (D. 1890) Leningrad Armetach Müzesi Nümizmatik Bölümü’nde bulunan Arapça yazılı paralar ile ilgili araştırmaları yayınlamakla ilgilendiler.(Moskova, 1945)

Folklor Enstitüsü Müzesi, Leningrad (1878): Bu müzede Doğu-Arap özel bölümü vardır. Ayrıca Victor Belyaev’in inşa ettiği “Arap Papirüsü Araştırmaları” için de teşkilat vardır.

Moskova Puşkin Güzel Sanatlar Müzesi: Torarev’in (1912)’in, Eski Suriye Medeniyeti, Kıpti ve Firavun Dönemi’nde Mısır ve Mezopotamya için kurduğu araştırma merkezi vardır.

Moskova Doğu Medeniyetleri Müzesi (1918)

Şarkiyat Dergileri

ZVO (Mesajlar, 1886): Petersburg’daki Şarkiyat Cemiyeti’nde Rosen V.R. Bon tarafından çıkarılmıştır. Şarkiyatçılık hakkında Rusça ile yazılan ilk dergidir.

Şarkiyat Yıllığı-Rus Eserleri Bölümü (1893): 1893 yılında yayımlanmaya başlanan bu derginin 24. (1917) ve 25. sayısı (1921) ZVO tarafından yayımlanmıştır. Daha sonra Asya Müzesine bağlı Doğu Enstitüsü Yıllığı “Zkv. Priamran” 5 sayı çıkarmıştır.(1925–30) Ardından İlimler Cemiyetine bağlı Doğu Enstitüsü Yıllığı “Zivan” 7 cilt çıkarmıştır.(1932-39) Bir müddet sonra Sovyet Şarkiyat Araştırmaları ismiyle çıkmıştır.(Sovetskoye Vostokovedeniye, 1940)

Vsyomirnaya Literatura (Dünya Edebiyatı, 1919–1925): Maksim Gorki tarafından kurulmuş ve Doğu eserlerine ait bol miktarda tercümeler yapılmıştır.

Novly vostok (yeni Doğu, 1922): Aylık yayınlanan bu dergi, Rus oryantalistleri tarafından çıkarılmıştır.

Vostok (Doğu, 1922): Bu dergi, Doğu sanatlarına önem vermiş ve Doğu Dillerine ait bazı değerli eserleri tercüme etmiştir.

Ayrıca;

Polenstınski Sbornik (Filistin Koleksiyonları, 1891)

Vostotchniy Sbornik (Şarkiyat koleksiyonları)

Vizantinsky Vremennik (Bzans Dergisi, 1900)

Mir İslama (İslâm Âlemi, 1912)

Ogni (Ateş, 1918)

Im (Marksizm,1926)

İran (1927)

Skhidni Suik (Doğu Dünyası)

Bibliografia Vostoka (Şarkiyat Kütüphanesi, 1932)

Epigrafika Vostoka (Doğu Kitâbeleri, 1947) dergileri de vardır.

Ayrıca İlimler Cemiyetine bağlı olan;

Istestiye (Haberler)

Dokladi Akademiinauk (İlimler Akademisi raporları, 1924–31)
Bunların dışında; Şarkiyat Enstitüsü Yıllığı, Oryantalizmin sorunları, Sovyet Şarkiyat Araştırmaları, Leningrad, Taşkent, Bakü, Tiflis, Folklor, Tarih Sorunları, Dil Bilim Sorunları, Yabancı Edebiyatları, Moskova’daki Üniversite ve Üniversite Yıllıkları gibi dergilerde kayda değerdir.

Şarkiyat Hocaları

Rus Üniversiteleri ve Enstitülerinde Arapça öğretimine yardımcı olan 14 Doğulu hoca vardır. Bunlardan en meşhurları şunlardır.
Şeyh Muhammed Ayyâd et-Tantâvi (1810–1861): Mısır asıllıdır. Tahsilini Ezher Üniversitesi’nde yapmış ve daha sonra Rus Çarı onu Rusya’ya Dışişleri Bakanlığına bağlı Dil Okulunda ders vermek için çağırıncaya kadar (1840) bu üniversite da ders vermiştir. Ardından yerini Petersburg Üniversitesi Arapça Kürsüsüne Senkovsky’e bırakmıştır.(1847–61)

Eseri:

1. 
   Kur’an Hazinelerinin Anahtarı (Petersburg, 1848)
   

Kazım Mirzabek (1802–1870): Profesör A.K. Kazem-bek (1802-1870) Kazan ekolü Türkoloji’sinin ve Rus Oryantalizmi’nin kurucularından biridir. O XIX. Yüzyılın 20–40 yıllarında Arapça, Farsça, Türkçe ve Batı dillerinde yazılan kaynakları kullanarak Rusya’da ilk kez İslâm’ın ortaya çıkışı ve yayılışı hakkında çalışma yaptı. Kazem-bek İslâm hakkındaki şarkın dini yazarlarının eserlerini tenkit etmiştir.

1849 yılında Petersburg Üniversitesi’ne geçen Kazem-bek, burada Rusya’daki Şarkiyat bölümlerini birleştiren “Asya Enstitüsü” projesine katıldı. Ancak o plan gerçekleşmedi ve 1854 yılında Rusya’daki bütün Şarkiyat kürsülerini birleştirmek amacıyla Petersburg Üniversitesi bünyesinde Şark Dilleri Fakültesi’ni kurma projesi ortaya çıktı. (…) Şark Dilleri Fakültesi’nin eğitim planı ve programını oluşturmada aktif rol oynadı ve 1855 yılında açılan fakültenin ilk dekanı oldu.¹⁹³

Petersburg döneminde Kazan’da iken başlamış oldukları araştırmalarına devam etti. Onun Kafkasya Tarihi ile ilgili Derbent-name adlı eseri( Muridizm i Şamil) (1859), Istoriya Islama (İslâm Tarihi) (1860) ve Bab i babidı (Bab ve Babidler) (1865) gibi önemli çalışmaları yayınlandı.¹⁹⁴

1859 yılında Kazem-bek’in üzerinde (1834’ten itibaren) 25 yıl çalıştığı “Kur’an Konkordansı”, Rus Ortodoks Kilisesi tarafından bastırıldı. O Ortodokslar tarafından tepkiyle karşılaştı. Yazar, Ortodoks Kilisesi hesabına İslâm propagandasını yapmakla suçlandı.¹⁹⁵ Çalışmaları ile birçok oryantalistin yetişmesinde önemli rol oynayan Kazem-bek, Rus Oryantalizminin de gelişmesinde önemli katkılar sağlamıştır.

Selim Nevfel (1825–1902): Lübnan asıllıdır. Petersburg Üniversitesi’nde Arapça dersleri vermiş ve daha sonra da Rusça’yı öğrenmiştir. Dışişleri bakanlığında çalışan Selim Nevfel, bir süre sonra ailesiyle birlikte Rus vatandaşlığına geçmiştir.

Eserleri:

Fransızca ile;

1. 
   Peygamberimizin Hayatı
   
2. 
   İslâm’da Evlilik
   
3. 
   İslâm’da Mülkiyet
   

Elliva Georgius Markos (1846–1912): Aslen Şamlıdır. Lazarev Enstitüsü’nün ilk Arapça profesörüdür. Modern Arap Edebiyatı hakkında Rusça ile yazan ilk oryantalist hocasıdır.

Eserleri:

1. 
   Patrik Makaryos el-Halebi’nin “Seyahatname”sini Rusça’ya tercüme etmiştir.
   
2. 
   İmruu’l-Kays’ın “Muallakât”ını, bazı yorum ve risaleler ekleyerek basmıştır.(Petersburg, 1889)
   

Anton Haşşâb (1874–1919): Lübnan asıllıdır. Petersburg Üniversitesi’nde Arapça dersleri vermiştir.

Eserleri:

1. 
   Arapça Dersi İçin Hat Örnekleri
   
2. 
   Arapça Dil Kuralları (1910)
   

Mihail Yusuf Atâyâ (1853–1924): Aslen Şamlıdır. Liva Georgios Markos’tan sonra Lazarev Enstitüsü’nde Arapça dersleri vermiştir.

Eserleri.

1. 
   “Kelile ve Dinme” yi tercüme etmiştir. (1889)
   
2. 
   Okul için Arap Edebiyatından Seçmeler (Krymsky ile beraber, 1916)
   
3. 
   Ruslar için Arapça dersleri kitabı yazmıştır. (kataloğu, 1898)
   
4. 
   Arapça-Rusça sözlük (Papaz Ebu Billo sözlüğünden ilaveler ile birlikte Girgass’ın sözlüğünün gözden geçirilmiş halidir. Moskova, 1912)
   
5. 
   Suriye lehçesinin öğretimi için kitap yazmıştır.(Taş baskı, Moskova, 1923)
   

Bendeli Cevzi (1871–1942): Aslen Kudüslüdür. Kazan Üniversitesi’nde Sami Dilleri ve Şarkiyat araştırmaları konusunda uzmanlaşmış ve önce Ruhban Enstitüsü’nde, daha sonra da Kazan ve Bakü Üniversitelerinde ders vermiştir. Rus oryantalistler, onu kaynak olarak kabul etmektedirler ve onun hakkında Kratchkovski’nin yazıları da bulunmaktadır.

Eserleri:

Arap Çocuklarına Rusça’yı Öğretme (İki cilt, kendi türünde ilk olma özelliği taşımaktadır, Kazan, 1898-99)

1. 
   Mutezile Hakkında Bir Araştırma (Kazan, 1899)
   
2. 
   Rusça-Arapça sözlük yazmıştır.(iki cilt, Kazan, 1903)
   
3. 
   İslâm’da Fikri Hareketler (Kudüs, 1928)
   
4. 
   İslâm’da Usul İlmi
   
5. 
   Çağdaş Arapların Yazılarında Bilimsel Kavramlar Sorunu (1930)
   

Tevfik Cibrân Kazma (1886-1958): Lübnan asıllıdır. Rusya’da çeşitli üniversitelerde Arapça dersleri vermiştir. Devrimden sonra Kharkov Üniversitesi’ndeki Arapça öğretimi için Krymsky’e yardımcı olmuştur.

Eseri:

1. 
   Arapça Gramerinde öncelikli Esaslar (1928)
   

Kelsûm Nasr Avde Vasiliva (Doğumu 1896): Filistin’in Nasra şehrindendir. Bir Rus ile evlenmiş, ardından Rusya’ya gitmiştir. Moskova Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi’ne asistan olarak atanmış ve 1924’ten beri Leningrad Üniversitesi’nde profesör olarak görev yapmıştır. Yaptığı çalışmalardan dolayı Rus hükümeti tarafından şeref madalyası ile ödüllendirilmiştir.(1962)

Eserleri:

1. 
   1880’den 1925’e Kadar Arap Edebiyatı Dersi İçin Modern Seçkiler (Bu eser iki ciltten oluşmaktadır. Birinci eser seçme seçki özelliği taşımaktadır. Diğeri ise açıklamalı sözlük niteliğindedir. Birinci baskı, 1928, ikinci baskı, 1945, 1880–1947 yıllarını kapsayan üçüncü baskı ise, Kratchkovski’nin mukaddimesiyle 1949 yılında basılmıştır. Bu kitap Londra, Newyork, Berlin, Hamburg, Cezayir gibi yerlerde okutulmuştur.
   
2. 
   Hikâyelerde Arap Kadını Tasviri (1930)
   
3. 
   Arapça öğretimi (Leningrad Şarkiyat Enstitüsü, 1936)
   
4. 
   Diplomatik Yazışmalardan Seçmeler (1949)
   
5. 
   Arapça Yazısından Örnekler (1955)
   
6. 
   Arapça Sözlüğü (Ortak çalışma, 1955)
   
7. 
   Ev’de Okumak İçin Seçmeler (1956)
   
8. 
   Arapça ve Rusça Konuşmalar ( 1. cilt 1957)
   
9. 
   Mısırlı Yazar Tevfik Hakim (İngilizce ile, Sovyet Edebiyat Dergisi, 1957)