K. S.Ü. İLahiyat fakültesi temel iSLÂm biLİmleri BÖLÜMÜ arap diLİ ve belagati ana biLİm dali avrupa’da şarkiyatçilik bağlaminda

Şarkiyat Kütüphaneleri

Çarlık Halk Kütüphanesi: Dorn, bu kütüphanedeki Doğu Elyazmaları hakkında fihrist yazmıştır. (Petersburg, I. Baskı: 1882) Bu kütüphanede, aralarında nefis Doğu Yazmaları’nın da bulunduğu yaklaşık 20 milyon cilt bulunmaktadır. Bir çok oryantalist, bu kütüphanede bulunan koleksiyonların fihristini oluşturmuşlardır.

Leningrad Üniversitesi İlimler Akademisine Bağlı Asya Müzesi Kütüphanesi:

Yaklaşık 10 milyon cilt bulunmaktadır. Bu kütüphane’nin 4. bölümünde Tatarca, Türkçe, Farsça ve Arapça kitapları bulunmaktadır. Ve bu bölümde yaklaşık 80.000 elyazması vardır. Peştuca, Tatarca, Türkçe ve Farsça İslâmî Elyazmaları ve Levhaları’nın sayısı yaklaşık 12.000’dir. Bunların 5.000’i Arapça Elyazmasıdır. Bu kütüphanenin 2. bölümü ise Süryanice, Kıptice, ve İbrânice Elyazmaları ihtiva etmektedir.

Bu kütüphanenin Arapça bölümü, Frahn’ın başkanlığında kurulmuş (1818) ve bu bölümde, bazı oryantalistlerin bu kütüphane için çeşitli yerlerden satın aldıkları veya buraya hediye edilen eserler yer almaktadır. Bunların arasında Khanikov’un hediye ettiği, cam kutu içinde bulunan bir Kur’an’ı Kerim nüshası da bulunmaktadır. Bu nüshanın Hz. Osman’a ait olduğu iddia edilmektedir. Ayrıca bu Kur’an’ı Kerim üzerinde bir damla kan da bulunmaktadır. Devrim sırasında Müslümanlar, bu nüshanın naklini istemiş, o zaman ki geçici hükümet de bu isteği yerine getirerek, bu nüshayı görkemli bir törenle UFA şehrine nakletmiştir. Khanikov’un hediye ettiği eserler bununla sınırlı değildir. Bîrûnî, Ahmed b. Macid, Hariri, Usame b. Munkız gibi şahsiyetlerin nadir bulunan elyazmaları da bu hediyeler arasındadır.

Bir çok oryantalist, gerek bu kütüphanede gerekse başka kütüphanelerde bulunan başta Arapça olmak üzere, çeşitli Doğu Dilleri’ne ait koleksiyonların fihristini oluşturmuşlardır.

Frahn, bu kütüphanede buluna Doğu Elyazmaları koleksiyonlarının fihristini hazırlamıştır.(Hâlâ basılmamıştır) Dorn, Türkçe, Tatarca, Farsça ve Arapça kitaplarına fihrist yazmıştır.(Petersburg, 1866) Rosen, Polonya ve Petersburg’ta buluna Arapça Elyazmalarına 4 ciltlik bir fihrist yazmıştır. (Petersburg, 1877–91)

Devrimden sonra Asya Müzesine, Dışişleri Bakanlığı’na bağlı olan Doğu Dilleri Okulu Elyazmaları da eklenmiştir. Kratchkovski, Kafkasya’daki Arapça Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(İlimler Akademisi Yayınları 4, Pedrograd, 1917–26) Uspensky’e ait Kur’an Elyazmaları koleksiyonuna fihrist yazmıştır.(İlimler Akademisi Yayınları, 1917) Baron Von Rosen, Asya Müzesi Kütüphanesi’ndeki Arapça Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(İlimler Akademisi Yayınları, 1918) Ayrıca Asya Müzesi’ndeki Gazâli’ye ait “Tehâfütü’l-Felâsife” adlı eserinin bir kopyasını da almıştır.(İlimler Cemiyeti Raporları, 1923) Victor Belyaev, Leningrad Asya Müzesi Enstitüsü’ndeki Arapça Elyazmalarına fihrist yazmıştır. (İlimler Akademisi Raporları 3, 1932) 4. Patrik Gregrios’un 1913 yılında Rusya’yı ziyareti sırasında hediye ettiği ve Çarlık Kütüphanesi’nde bulunan Arapça Elyazmaları koleksiyonunu da Asya Müzesi’ne eklemiştir. Kratchkovski, bu koleksiyona Rusça fihrist yazmıştır.(1917–44) Ayrıca II. Katerina’nın sarayında bulunan Doğu Elyazmalarına da fihrist yazmıştır. (İlimler Akademisi Yayınları, 1929) Diğer Leningrad Kütüphanesinde de yaklaşık 7.000 Arapça Elyazmaları vardır.

Petersburg Üniversitesi Şarkiyat Fakültesi Kütüphanesi:

Şarkiyat Araştırmaları Kütüphanesi, Rusya’da kendi türü içerisindeki en eski kütüphanelerden biridir. Kütüphanenin kuruluşu 1819’a kadar gitmektedir. Şu an itibariyle bu kütüphanede 50.000’i el yazması ve kserografi eser olmak üzere toplam 285.000 eser bulunmaktadır.¹⁹⁰

Fihrist Yazanlardan Bazıları Şunlardır:

Ivanow, Asya Müzesi’ndeki İsmailiye Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(İlimler Akademisi Yayınları, 1917)

Victor Belyaev ve Bulgakov, Leningrad Kütüphanesi’nde bulunan Elyazmalarına fihrist yazmışlardır.(Leningrad, 1955)

Gottwald, Kazan Üniversitesi’nde bulunan el yazmalarından 478 tanesine, kendi isim ve yazarlarına göre 2 ciltten oluşan fihrist yazmıştır. 1. cildi, Dorn’un yardımıyla yazmıştır. 2. cildi ise kendi çabasıyla hazırlamıştır.(Kazan, 1854-55)

Erdmann, Kazan’daki Doğu Paraları’nın niteliği ile ilgili bilgi vermiştir.(İki cilt, Kazan, 1836)

Kratchkovski, Kazan’daki Arapça Elyazmaları koleksiyonuna fihrist yazmıştır.(İlimler Cemiyeti Raporları, 1924)

Rosen ve Salemann, Petersburg Üniversitesi’nde bulunan Arapça, Tatarca, Türkçe ve Farsça Elyazmalarına fihrist yazmışlardır.(Petersburg, 1888)

Uspensky, Trabzon Kütüphanesi Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(İlimler Akademisi Yayınları, 1917)

Lewiski, Yalta şehrindeki Doğu Müzesi Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(İlimler Cemiyeti Raporları, 1927)

Schmind, Taşkent Kütüphanesi Arapça Elyazmalarına (1932) ve Taşkent’teki Yemen Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(Sovyet Doğu Araştırmaları, 1947)

Kowalevsky, Kharkov Üniversitesi’ndeki Doğu Elyazmalarının niteliği ile ilgili bilgi vermiştir.(Doğu Kütüphanesi, 1934)

Barthold, Bakü’deki Doğu Elyazmaları koleksiyonuna fihrist yazmıştır.(İlimler Akademisi Yayınları, 1925–26)

Semenov, Orta Asya Üniversitesi Kütüphanesi’ndeki Doğu Elyazmalarına fihrist yazmıştır.(Üniversitesi İşleri, 1935) Ayrıca iki cilt halinde, Özbekistan Cumhuriyeti İlimler Cemiyeti’ndeki Doğu Elyazmaları koleksiyonuna fihrist yazmıştır. (Taşkent, 1953-54)

Şarkiyat Matbaaları

Kazan Matbaası: Doğu’ya ait birçok eser basılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

1. 
   Şeyh Mercâni’nin “Nâzıratu’l-Hakk” adlı eseri (H. 1687)
   
2. 
   Şeyh Mercâni’nin Hizânetü’l-Havâs” adlı eseri (H. 1307)
   
3. 
   Akîdetü’t-Tahâvi (H.1311)
   
4. 
   Muhtasar Kaddûri (1880–1909)
   
5. 
   el-Cürcâni’nin “Şerhü’s-Sirâciyye” adlı eseri (1889)
   
6. 
   ez-Zemahşeri’nin “en-Nemûzec” adlı eseri (1897)
   
7. 
   İbn Nakîb et-Tantâvi’nin “Muhtasaru’l-Hâvi” (1899), “Misbâhu’l-Havâs” (1899), “İsbâhu’l-Misbâh” (1902) ve” Mîzânü’l-Havâs” (1902)¹⁹¹
   

Petersburg Matbaası: Bu matbaada da Doğu’ya ait bazı eserler basılmıştır. Bunlardan bazıları şunlardır:

1. 
   İbn Mâlik’in “Lâmiyetü’l-Ef’âl” adlı eseri (1864)
   
2. 
   Şemseddin ed-Dımeşki’s Sûfi’nin “Nuhbetü’d-Dehr fi Acâibu’l-Berri ve’l Bahr (1866)
   
3. 
   Sahihu Buhâri’nin I. cildi (1876)
   
4. 
   et-Tebrîzî’nin “el-Meşkêtü’l-Mesâbîh” adlı eseri (İki cilt, 1899)
   
5. 
   Abdu’l-Bahâi’nin “Huvallah” adlı eseri. Bu eser “Resâilü’l-Şeyh el-Bâbî Bahaeddin” başlığıyla yayımlanmıştır.(1902)¹⁹²