Tümdengelim/Talil (Dedüksiyon)
Tümelden tikele, illetten ma’lûle, müessirden esere geçişle yapılan istidlâl yöntemidir. Küllî yani genel ve tümel önermeler vasıtasıyla cüz’î yani tikel önerme elde etmeye ve böylece yeni bir hükme varmaya kıyas (dedüksiyon) denir. Kıyas kesinlik bildiren önermelerden oluşuyorsa kesin bilgi ifade eder. Örnek:
Bütün cisimler tartılabilir.
Taş, toprak ve su da bir cisimdir.
O halde bunlar da tartılabilir.
-
Tümevarım/İstikrâ (Endüksiyon)
Cüz’î yani tikel ve özel hükümlerden küllî yani genel hükümlere varılmaya istikrâ denir. Örnek:
Demir, bakır, kalay madendir.
Demir, bakır, kalay ısıyla uzayıp genişler.
O halde bütün maddeler ısıyla uzayıp genişler.
-
Temsil/Analoji
Aklın bir tikelden başka bir tikele geçme yoludur. Bu yöntemle birbirine benzeyen iki ayrı şeydeki benzer özelliklerden yararlanarak birine verilen hükmü diğerine vermesidir. İllet benzerliği gibi bir benzerlik nedeniyle bir cüz’îye verilen hükmün diğer cüz’îye verilmesidir. Örnek:
Su bir sıvıdır, ısıyla buharlaşır.
Zeytinyağı da bir sıvıdır.
O halde zeytinyağı da su gibi buharlaşır. Başka bir örnek:
Sorhoşluk verici olduğu için şarap haramdır.
Rakı da sarhoş edici bir içecektir.
O halde rakı da haramdır.
4. Kelamda İstidlâl Yöntemleri
“Delil aramak, delile başvurmak ve delil kullanmak” gibi anlamlara gelen “istidlâl”, başka hükümlere ulaşmak için bir takım önermeleri düzenlemektir. Mesela, “kainat değişkendir”, “her değişken mümkündür” önermelerinden “o halde kainat mümkündür” sonucu çıkarılır. İmanın bilgi ile temellendirilmesinde kullanılan bu istidlâl yöntemleri, İslâm’ın savunulmasında büyük yarar sağlamıştır. Kelam ilminde kullanılan istidlâl yöntemlerinden bazıları şunlardır:
-
Dostları ilə paylaş: | 
