KiMYƏVİ elementləRİn döVRİ qanunu və DÖVRİ Sİstem

METALLAR BAĞI

Hasardakı kiçik qapıdan keçən kimi əfsanəvi bir bağa düşəcəksiniz. Yox, yox, elə zənn etməyin ki, burada meyvələr, giləmeyvələr becərilir. Qəribə də olsa bu bağda metallar: litium, sirkonium, hafnium və s. yetişdirilir. Gəlin bu sehirli bağın xiyabanlarını gəzək. Budur, tezboyatan birilliklər, yanında isə çoxillik kolların qatı pöhrələri görünür. Günəşin bərəkətli şüaları altında onlar gövdələrində və yarpaqlarında ən ətirli və şirin meyvələrdən də qiymətli sərvətlər toplayırlar. Payızda bu bitkilərin külündən nadir metallar alırlar...

Həqiqətdə belə qəribə bağ hələlik yoxdur, amma onu təsəvvür etmək olar. Ona görə ki, elə bitkilər vardır ki, onlar ömürləri boyu sink, mis, uran, selen toplayırlar. Bənövşənin, yarğanotunun çiçəklərində Cu və Zn tapılmışdır. Bəzi qabığı tüklü bitkilər səylə Ni yığırlar. Bəzi yosunlarda isə 0,032% titan vardır.

Bitkilərin, miqdarları heç bir həssas cihazlarla, incə analiz üsulları ilə təyin edilməsi mümkün olmayan nadir kimyəvi elementlər seçmək və toplamaq kimi qəribə qabiliyyətləri vardır.

Bir çox əsrlər ərzində insanlar bitkilərə hər şeydən əvvəl, müxtəlif qida məhsulları mənbəyi kimi baxırdılar. Tədqiqatlar nəticəsində məlum oldu ki, bitkilər insana ancaq meyvə verməklə kifayətlənmir, onların yeni xassələri aşkar edildi. Ola bilsin ki, biz adı hələ dünən cəfəngiyat hesab edilən, “botaniki metallurgiya” elminin qapıları qarşısında dayanmışıq. Əlbəttə bu, gələcəyin işidir. Amma onun haqqında fikirləşməyə dəyər.

Bülletenin “Hər şeydən bir az” bölməsində aşağıdakı məlumatları yerləşdirmək olar. Bütün halogenlərin adları onların daha çox xarakterik olan xassələri ilə bağlıdır:

Flüor – yunanca “flüoros” sözündən götürülüb, “dağıdıcı” deməkdir;

Xlor – yunanca “xloros” sözündən götürülüb, “yaşıl” deməkdir;

Brom – yunanca “bromos” sözündən götürülüb, “üfunətli” demədir;

Yod – yunanca “yodes” sözündən götürülüb, “bənövşəyi” deməkdir;

Astat – yunanca “astatos” sözündən götürülüb, “davamsız” deməkdir.