KirkçEŞme tesisleri

KÜÇÜKÇEKMECE İLÇESİ

İlin batı yansında, Marmara Denizi'nin kuzey kıyısına kadar uzanır.

Küçükçekmece İlçesi kuzey ve kuzeydoğuda Gaziosmanpaşa(->), doğuda Bağ-cılar(->) ilçeleri; güneyde Bakırköy İlçe-si(-»), Marmara Denizi ve Avcılar llçesi(->); güneybatıda yine Avcılar İlçesi ve batıda ise Büyükçekmece İlçesi'ne(->) komşudur. 1992'de yapılan yönetsel değişiklikle Av-cılar'ın ilçe olarak ayrılmasından önce Küçükçekmece İlçesi'nin yüzölçümü 152 km2' ydi. Küçükçekmece Gölü, Avcılar ve Küçükçekmece ilçelerini birbirinden ayırır.

Çatalca Yarıniadası'mn güneydoğu kesiminde yer alan ilçe toprakları alçak dalgalı düzlüklerden oluşur. Sularını yarımadanın orta kesimlerinden toplayan Sazlıdere ve Nakkaşdere, Küçükçekmece Gölü' ne dökülür. Gölü Marmara Denizi'nden a-yıran kıyı kordonunun doğu bölümü ilçe sınırlan içindedir. İlçe toprakları bu bölümdeki dar bir kıyı şeridinde Marmara Denizi'ne komşudur.

Kırsal nüfusu da olan Küçükçekmece İlçesi 21 mahalleden oluşur. Bunlar Altın-şehir, Beşyol, Cennet, Cumhuriyet, Fatih, Fevzi Çakmak, Gültepe, Halkalı Merkez, Halkalı İstasyon, İkitelli Atatürk, İkitelli Ziya Gökalp, İnönü, Kanarya, Kartaltepe, Kemal Paşa, Mehmet Akif, Söğütlüçeşme, Sultan Murat, Tevfik Bey, Yeni ve Yeşilova mahalleleridir.

Türkiye'nin bilinen en eski yerleşim yerlerinden biri olan Yarımburgaz Mağara-sı(-0, Küçükçekmece İlçesi'nin sınırları i-çindedir. Mağaranın değişik kesimlerinde yapılan kazılarda alt paleolitik çağdan Bizans dönemine kadar çeşitli zamanlarda iskân edilmiş olduğuna ilişkin birçok buluntuya rastlanmıştır. Yarımburgaz Mağarası duvarlarında bulunan gemi resimleri, çok eskiden burada yaşayanların denizcilikle uğraştıkları savının ileri sürülmesine neden olmuştur. Buna göre, eskiden fırtı-

nalı havalarda teknelerin sığınmasına elverişli olan Küçükçekmece Gölü'ne giren tekneler, Yarımburgaz Mağarası'nın yakınına kadar sokularak yüklerim buraya boşaltırlardı. Daha sonraları gölü denize bağlayan gediğin darlaşması ve mağaraya doğru sokulan dere ağzının dolmasıyla bu suyolunun önemini yitirdiği sanılmaktadır.

İlçedeki eski yerleşim yerlerinden biri de bugünkü ilçe merkezinin çekirdeği olan Region'dur. MS 4. yy'ın ilk yarısında İmparator Constantinus tarafından inşa ettirildiği söylenen Via Egnatia adlı iri taşlardan yapılmış yol Region'dan geçerdi. Konstantinopolis'i Avrupa'ya bağlaması nedeniyle bu Roma yolu büyük önem taşıyordu. Bu yol üzerine önemli bir konaklama noktası olan Region'da bir Bizans sarayı vardı. Region'un hemen yanı başında sona eren ormanlar eskiden beri gözde bir av alanıydı.

Osmanlılar, Konstantinopolis'in fethinden önce Region'u ele geçirdiler. Küçükçekmece Gölü ve çevresindeki ormanlar Osmanlı döneminde de gözde av alanlarıydı. Konaklama merkezi olarak da önemini koruyan bu yerleşim merkezine Türkler Küçükçekmece adını verdiler. Osmanlı padişahları, paşaları ve beyleri Küçük-çekmece'de köprüler, kervansaraylar, köşkler, camiler ve medreseler yaptırdılar, çiftlikler kurdular.

Tarihsel kayıtlara göre Küçükçekmece kıyısında bazı gemiler yük indirmek ve konaklamak için demirlerlerdi. Kıyı yakınlarında ise zaman zaman padişahların dinlendiği Barutçubaşı Köşkü vardı.

III. Selim, kuzeydeki Resneli Osman Bey Çiftliği'yle güneydeki Yarımburgaz Mağarası arasından yer alan Azadlı ya da Büyükazadlı'da bir baruthane inşa ettirmişti. Yapımı 1796'da tamamlanan baruthanenin su ihtiyacı, Samlar Köyü yakınında inşa edilen bentten gelen kanalla sağlanıyordu. Önceleri mavnalarla, göl yoluyla yapılan hammadde taşımacılığı, sığlaşmanın artmasından sonra develerle yapılmıştır. Baruthane, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rus orduları tarafından tahrip edilmiştir. 19. yy'ın ikinci yarısında bu yörede yeni bir sanayi tesisi kurma girişiminde bulunulduğu görülüyor. Bu Fransız sermayeli kibrit fabrikası 20. yy'ın ilk yılına değin üretimini sürdürmüştür. Bugünkü ilçe sınırları içinde, eskiden kurulmuş olan önemli kurumlardan biri de Halkalı Ziraat Mektebi'dir(->).

19. yy'ın sonunda bugünkü ilçe sınırları içindeki en önemli yerleşme merkezi, 1878 salnamesinde "Çekmece-i Sagir" a-dıyla geçen Küçükçekmece Köyü'ydü. O sırada Çatalca Kazası'na bağlı olan bu yöre 1908'de Makriköy (Bakırköy) Kazası' nın sınırları içine katıldı. Sirkeci-Halkalı banliyö hattının son bölümünün buradan geçmesi, daha sonra "Londra Asfaltı" denen önemli karayolunun yapımı, Küçükçekmece yöresindeki eski çiftlik arazilerinin yatırım aracı olarak değer kazanmasına yol açtı.

1935'te ilçenin bugünkü sınırları içindeki başlıca yerleşme merkezleri Küçük-

çekmece, Safra ve Halkalı köyleriydi. 1954' te Bulgaristan ve Yugoslavya'dan göçenlerden bir bölümünün bu yöreye yerleşmesiyle nüfusta belirgin bir gelişme gözlendi. İstanbul metropoliten kent alanının oluşmaya başladığı bu dönemde Küçükçekmece Gölü kenarındaki eski çiftlikler parsellenerek arsa olarak satılmaya başladı. Belediye sınırları dışında yer alan bu araziler üzerinde alabildiğine düzensiz bir yapılaşma oluştu. Bu arazilerde sanayi tesisi kurulması da teşvik edildi. Daha sonra kooperatifler yörede birçok site kurdu. İlçe sınırları içindeki yerleşim yerlerinde nüfus 1965'ten 1970'e değin yüzde 100'e varan artışlar göstermiş, 1970-1980 arasında da bu artış sürmüştür (bak. Tablo I). Küçükçekmece İlçesi'nin 1985'te kentsel nüfusu 336.640, kırsal nüfusu 2.138 olup, toplam nüfusu 338.778'dir. 1990 verilerine göre bu rakamlar sırasıyla 469.431, 9.988 ve 479.419 olup, toplam nüfustaki yıllık artış hızı yüzde 8 düzeyinde gerçekleşmiştir.

İlçe sınırlan içinde yeni mahallelerin kuruluşu ve bu bölgenin anakent belediyesi sınırları içine alınması nedeniyle 1980 sonrasında kentsel yerleşimlerin nüfuslarını ayrı ayrı inceleyebilmek güçleş-miştir. 1980'den sonra TEM Otoyolu'nun açılması, eskiden E-5 olarak adlandırılan D-100 (Londra Asfaltı) ile TEM Otoyolu' nü birbirine bağlayan yolun yapılması, bu yolun kenarına birçok sanayi tesisinin yerleşmesi, yöredeki nüfusun olağanüstü bir hızla artmasına yol açtı. Sanayi tesislerinin çevresindeki yerleşmeler, büyük bölümü düzensiz bir görünüm sergileyen konutlarla doldu. Gelişimin önemli nedenlerinden biri de îkitelli'de(-*) 765 hektar alan üzerinde yapımı süren İkitelli Organize Küçük Sanayi Bölgesi'nin ve bunun batısında Halkalı Konutları'mn kurulmasıdır. 1985'te nüfusu 300.000'i aşan Küçükçekmece ve çevresindeki mahallelerle Kayabaşı ve Samlar Köyü, 1987'deki yönetsel düzenleme sonucunda Bakırköy' den ayrılarak ilçe yapıldı. 1990'da nüfusu 500.000'e yaklaşan Küçükçekmece İlçe-si'nden, bir sanayi ve üniversite kampusu olarak gelişen Avcılar bölümü, 1992'de ilçe yapılarak ayrıldı* Bu ayrılma sonucun-