KirkçEŞme tesisleri

KRİKOR LUSAVORİÇ KİLİSESİ 108

109

KRİTOBULOS, MİHAEL

Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, Karaköy

Banu Kutun/Obscum, 1994

yüksek tutulmuştur. Bodrum kata inişte üç pencere, galeri kata çıkışta iki pencere vardır. Nefe girildikten sonra kuzey ve güney yönlerde ikişer pencere vardır. Nefin ortasında, ortadaki geniş, iki yandakiler daha dar olmak üzere kuzey ve güney duvarlarında üçer pencere daha açılmıştır. Nefin ön bölümünde, tas'ı aydınlatan, yine kuzey ve güney duvarlarında ikişer pencere vardır. Nefin merkezinin aydınlanması daha çok kubbeden sağlanır. On altı kenar üzerine açılan 16 pencere kubbe altım ve kısmen de nefi aydınlatır. Oldukça loş bir kilise olan Surp Krikor Lusavoriç'in mistik ortamı, konan ampullerle kısmen bozulmuştur.

Dış görünüşü ve süslemeleri açısından da özel bir yere sahip olan kilise, genel sadeliğinin altında bir zarafet örneğidir. Pencereler üzerindeki kemerler, Ermeni sanatında sık rastlanan üzüm salkımları ve asma yapraklarıyla bezelidir. Bu kemerler sade kolonlar üzerine otururlar.

Çatının bölümlendirilmesiyle, kubbeyi merkez alan haçvari bir plan elde edilmiştir. Kalan bölümlerin çatı örtüleri ise daha düşük seviyede tutulmuştur. Pencere kemerlerinin üstünde ve kubbenin başlangıcında kiliseyi saran kornişler mevcuttur. Aynı korniş, kiliseden ayrı olarak ele alınabilen çan kulesinde de devam ederek bütünlüğü bozmaz. Çatının bölümlendirilmesiyle oluşan haçvari planlı bölümün kollarının cephelerinde sade kemerler, bölünmüş olan kirişleri birbirine bağlar.

Kilisenin içerisi çok yalın bir yapıya sahiptir. Kolon başlıklarındaki taş işçiliği, bu sadeliği bozmadan yapıya belli bir zarafet kazandırır. İç mekândaki kemerler, getirdiği dinamizmin yanında bir süs öğesi o-larak görülebilir. Tasarım sırasında duvar-

larda büyük çaplı işlemeler düşünülmüşse de daha sonraya ertelenmiş, fakat günümüze dek gerçekleştirilmemiştir.

Kilisenin vaftizhaneye ayrılmış şapelinin duvarları yerden l m yüksekliğe dek, yıkılan kiliseden çıkarılan ve Kütahyalı ustalar tarafından elle yapılmış çinilerle bezelidir.

Pem'in önü tümüyle eski kiliseden çıkarılan mermer eski haçkarlarla kaplanmıştır. Bunların merkezine ise tüm dünya Ermenileri Başpatriği I. Yazken tarafından armağan edilen haçkar yerleştirilmiştir. Ana sunak son derece sade ve tipik Ermeni üslubunca mermerden inşa edilmiştir.

Kilisede süsleme unsuru olarak kullanılan resim sayısı son derece azdır. Tas'ın iki yönünde Ermeni harflerinin mucidi Aziz Rahip Mesrop Maşdotz'un ve Aziz Başpatrik Sahag Bartev'in büyük boydaki resimlerinin dışında, nartekste dört resim daha vardır. Bunlardan en büyüğü, kucağında İsa'yı taşıyan Meryem tasviridir. Kilisenin resimlerine 1980'li yıllarda Erol Saraf-yan tarafından hazırlanan iki yenisi daha eklenmiştir. Sunağın iki yanında şapellerin girişlerinin üstüne konan resimlerden birinde İsa'nın çarmıha gerilişi, diğerinde ise dirilişi sahnesi tasvir edilmiştir.

Her anlamda asıl kiliseden ayrı olarak ele alınabilen bodrumdaki Surp Amenapır-giç Şapeli'nin süslemesi de son derece ilgi çekicidir. Ana sunağın çevresi kırmızı tuğlayla örülmüştür. Bu katta duvarların büyük bir bölümü eski kiliseden çıkarılan Kütahya çinileriyle bezelidir. Aynı çiniler Patrik Hovhannes Golod'un kabrinin duvarlarında da kullanılmıştır.

Çinilerin arasında yer yer eski kiliseden kalma haçkarlar kullanılmıştır. Bunların en eski ikisi 1431 tarihlidir. Bodrum kattaki

resimler daha yeni ve küçük çapta olup çeşitli üsluplardadır.

Bibi. H. Asadur, "Gostantnubolso Hayeri yev İrentz Badriarkneri" (İstanbul Ermenileri ve Patrikleri), Intartzag Oratzuytz Azkayin Hi-vantonotzi (Ermeni Hastanesi Kapsamlı Takvimi), İst., 1901; A. V. Berbeıyan, Badmutyun Hayotz(Ermeniler Tarihi), ist., 1871; M. Çam-çiyan, Badmutyun Hayotz (Ermeni Tarihi), Venedik, 1786; P. ğ. İnciciyan, Aşkharhak-ruyun Çoritz Masantz Aşkharhi (Dünyanın Dört Bölümünün Coğrafyası), V, Venedik, 1804; İnciciyan, Istarıbul; E. Ç. Kömürciyan, Orakrutyun Yeremia Çelebi Kömürciyani (Eremya Çelebi Kömürciyan'ın Günlüğü), Kudüs, 1939; Kömürciyan, İstanbul Tarihi; E. Ç. Kömürciyan, Badmutyun Hragizman Gos-tantnubolso (İstanbul'un Yangın Tarihi), İst., 1991; M. Ormanyan, Azkabadum, I-III, İst., 1912, 1914, Kudüs, 1927; K. Pamukciyan, Ha-gop Nalyan Badriark 1706-1764, Giankı, Kordzerı Yev Aşagerdnen, (Patrik Hovhannes Golod 1706-1764, Hayatı, Eserleri ve Öğrencileri), İst., 1981; ay, "Kınnagan Agnarg mı Ğa-latio Surp Krikor Lusavoriç Yegeğetzvo Bad-mutyan Vira" (Galata'daki Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi Tarihi Hakkında Bir İnceleme), Şo-ğagat, 15. yıl, S. l (1966); S. Sarraf-Hovhannes-yan, Vibakrutyun Gosdantnubolis Mayraka-ğakin 1800 (Başkent İstanbul'un Topografyası, 1800), Kudüs, 1967; L. Simeon (Polonyalı), Uğekrutyun Darekrutyun YevHişadaga-rank (Yolculuğu, Günlüğü ve Kitabeler), Viyana, 1936; H. C. Siruni Hagop, Bolis Yev ir Teri (İstanbul ve Rolü), I, Lübnan, 1965; Rahip Kemahlı Krikor, Jamanagakrutyun (Kronoloji), Kudüs, 1915; B. Zobyan, "Ğalatio Surp Krikor Lusavoriç Yegeğetzin yev Paroyagan Bardaganutyun mı" (Galata'daki Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi ve Ahlaki Bir Borç), Şoğagat, 15. yıl, S. l (1966).

VAĞARŞAG SEROPYAN