KirkçEŞme tesisleri

KRİKOR LUSAVORİÇ (SURP) KİLİSESİ

Üsküdar İlçesi'nde, Kuzguncuk'ta, Çarşı Caddesi no. 49'dadır.

İstanbul'un dıştan görülebilen kubbeli az sayıdaki Ermeni kilisesinden biridir. İlk inşası Isdepanos Zakaryan Ağavni'nin patriklik zamanına (1831-1839) rastlar. Tasarımını ve yapımını hassa mimarı Hovhannes Amira Serveryan'ın üstlendiği kilise 11 Mayıs 1835'te ibadete açılmıştır. Daha sonra 4 Mart 1861 tarihli fermanla verilen izne dayanarak Bedros Ağa Şalcıyan'ın ve Ermeni cemaatinin maddi yardımlarıyla büyük bir onarım geçirmiştir. Bu büyük onarımdan yüzyıl kadar sonra, 19ö7'de bir iç onarım daha yapılmıştır.

Mimari: Girişi batı tarafından olan kilisenin biri ana, diğeri rüzgârlık olmak ü-zere iki kapısı vardır. Narteks gelenekselleşmiş tiptedir. Kuzey ve güneyde yerden iki rıht yükseklikteki bölümler neften demir kafesle ayrılır. İki köşedeki kolonlar arasındaki kapıdan nefe girilir. Narteksin üzeri tümüyle vernadunla (galeri kat) kaplıdır. Galeri kata çıkış dıştan, kuzey yönünden-dir.

Nef önce narteks genişliğinde başlar. Kuzeyde Surp Krikor Lusavoriç'in resmi, güneyde ise kilisenin ikincil girişi vardır. Asıl nef kareye yakın dikdörtgen planlıdır. Köşelerde kalın ayaklar oluşturan taş duvarın iç tarafına kolon görünümü verilmiştir. Köşeli ve yivli kolonlar, Korint yap-

raklı kolon başlıkları ile son bulur. Nefin yanal duvarlarına ve kuzey-güney doğrultusunda atılmış kemerler üzerine Bizans üslubundaki kubbe oturur. Dış görünüş itibariyle tam bir yarım daire oluşturan kubbe penceresizdir. Ahşap korkuluklarla son bulan neften sonra din adamları ve ayine katılan okuyuculara tahsis edilen "tas" bölümü yer alır. Kuzey ve güneyinde açılan kapılarla yanal şapellere girilen "tas"ın kuzeydoğu ve güneydoğusundaki basamaklarla "pem"e çıkılır.

Sunak ve "pem"i oluşturan absid, yarı dairesel planlıdır. Absidin merkezindeki sunak, stil bakımından kilisenin binasıyla bir bütünlük teşkil etmemekle birlikte kendine özgü bir güzelliğe sahiptir. Dört kolon üzerinde oturan sunağın tepesi bir gatoği-ge (külah örtü) ile son bulur. Ahşap sunağın bir bölümü varak kaplıdır. Absid doğu tarafından bir kapıyla arkadaki bir geçide açılır. Bu geçit ise yanal şapellerle absid arkasında oluşan odalara girişi sağlar.

"Tas"m iki yönündeki şapeller bazilik planlı küçük birer kilisedir. Bunlardan kuzeydeki vaftizhaneye ayrılmıştır. Bu tonozlu şapeller ayrı birer kiliseymişçesine ele alınabilir.

Absidin arkasındaki geçidin üzerinde kilisenin çan kulesi yükselir. Kilise gibi kubbeyle örtülü çan kulesinin ilk katına kemerli pencereler, ikinci katına ise kalın dört ayağın yanına dört kolon konmuştur.

Kilise aydınlanma açısından İstanbul' un en güzel kiliselerinden biridir. Nartekste giriş kapısı yanındaki kemerli iki pencere, galeri kata açılan üç pencere ve daha yukarıdaki üçgen pencere bu mekânı tümüyle aydınlatır. Nefin aydınlanması ise kuzey ve güney duvarlarında yer alan kubbe genişliğindeki yarı dairesel pencereler ile sağlanır.

Kilisede süsleme değişik tarzlarda ve değişik alanlarda yapılmıştır. Kubbe, pandantifler gibi yerler son derece sade iken, nefteki kolon nişleri, sütun başlıkları, kornişler, yalancı kemerler kiliseyi zarif göstermektedir. Ana sunağın üzerindeki oyma işçiliği de bu konuda yardımcı olmaktadır.

Süsleme açısından kilisedeki en önemli öğe nef-tas arasındaki korkuluklardır. Cevizden el oyması bu korkuluk, başlıbaşına bir sanat eseridir. Sunak üzerinde ise, biraz da süs unsuru olarak kullanılan ve Ermenice bir ilahiden alınan şu dize yazılıdır: "Ey Mesih! Tanrılığının nuruyla kutsal ki-