KirkçEŞme tesisleri

KÜÇÜKÇEKMECE

Küçükçekmece Gölü'nün güneydoğu kıyısında yer alan semt. Günümüzde, bu kıyı kesimini içine alan Fatih Mahallesi'ni i-çerir. Batı ve kuzeyde göl, kuzeydoğuda Kanarya Mahallesi, doğuda Yeni Mahalle, güneydoğuda Bakırköy İlçesi'nin Zümrüt-yuva Mahallesi (Basınköy), güneyde Marmara Denizi, güneybatıda da Avcılar İlçesi'nin Gümüşpala Mahallesi'yle çevrilidir. Belediyesi eskiden kurulmuş olan Küçükçekmece, göl çevresindeki yerleşmelerin gelişmesi dikkate alınarak 1987'de yapılan yönetsel düzenleme sırasında Bakırköy'den ayrılan ilçeye adını vermiştir.

Adının kaynağı oldukça tartışmalıdır. Genel olarak kenarında kurulduğu gölle ilgili olduğu kabul edilir. "Çekmece" olarak anılan iki gölün boyutlarıyla adları uygunluk göstermez (bak. Küçükçekmece Gölü). Büyükçekmece Gölü'nden daha büyük olduğu halde tam tersi bir ad taşımasının genel kabul gören açıklaması, gölün deniz bağlantısını sağlayan geçit üzerindeki köprünün küçüklüğüdür. Osmanlı döneminde yazılmış birçok Batılı kaynakta bu köprü, "küçük köprü" anlamında "Ponte Piccolo" adıyla geçer. İki göle de verilmiş olan "çekmece" adının, balık tutmak için denize açılan geçitlerde kurulan ve yukarı çekilerek açılan kafesli setlerden geldiği kabul edilir.

Bugünkü Küçükçekmece'nin bulunduğu yerde ya da yakınında kurulmuş olan en eski yerleşmenin Bathonea olduğu sanılır. Ama Bizantion'a bağlı bir "phyle" (mahalle) olan Bathonea'nın yeri kesin olarak saptanamamıştır. Küçükçekmece'nin yüksek kesimlerinde, bazı kaynaklarda Re-gium olarak geçen Region adlı bir bölge vardı. Region'a ilişkin en eski bilgilere MÖ 2. yy'a ait kaynaklarda rastlanmaktadır. Roma İmparatorluğu'nun en önemli yollarından biri olan ve Bizantion'u Avrupa'ya bağlayan Via Egnatia, Region'dan geçerdi. 6. yy'da önündeki denizde gemilerin demirlediği bilinen Region, bu yüzyılın ortalarındaki şiddetli depremde büyük ölçüde yıkıldı. Region'daki Stratonikos ve Kallinikos kiliselerinin bu deprem sonucunda yerle bir olduğu bilinir. Region, ikinci yıkımı 9. yy'm başlarında yaşadı. Konstan-tinopolis surları önüne kadar ilerleyen Bulgarlar Region'u yakıp yıktılar. Buradaki ahşap köprü, imparator I. lustihianos tarafından kısmen taş olarak yaptırılmıştı. Bu köprünün tümüyle kagir olarak yapılması 9- yy'a rastlar. Bu köprü, L Basile-ios (hd 867-886) tarafından yaptırılmıştır. Region'da varlığı bilinen önemli yapılardan biri de Bizans sarayıdır. Seferden dönen imparatorlar ve önemli konuklar Region'da karşılanarak, bu sarayda dinlenirlerdi. Bazı kaynaklara göre 5. yy'da yaptırılan bu saray, Konstantinopolis'i kuşatan Araplar tarafından karargâh olarak kulla-

Küçükçekmece'nin bir sayfiye yeri özelliğini yitirmeden önceki hali. Ergun Çağatay, 1978/Cumhuriyet Gazetesi Arşivi

midi. Region 1204'te Latin İmparatorluğu' nün sınırları içinde kaldı. Daha sonra tüm Trakya ve Region, Bulgar istilasına uğradı.

15. yy'm ikinci çeyreği Türklerin Trak-ya'daki etkinliklerinin çoğalmaya başladığı bir dönemdir. Bu dönemde Region'dan geçen gezginler, köprünün harap durumda bulunduğunu, buradaki Rum köyünün Türkler tarafından tahrip edilmiş olduğunu belirtirler. Region, Nisan 1453'te Rumeli Beylerbeyi Karaca Bey tarafından ele geçirildi. 1453'ten önce boşaldığı sanılan Region, 1455'te kışı geçirmek için Edirne'den İstanbul'a gelen II. Mehmed'in (Fatih) emriyle imar edildi. Köprü onarıldı, bataklık alandaki yol yeniden yapıldı, han ve kervansaray inşa edildi. Böylece önemli bir konaklama noktası haline gelen Region, İstanbul'un Rumeli'ye açılan kapısıydı, istanbul'a giriş ve çıkışlar köprü üstünde kurulmuş olan bostancı karakolunda denetlenirdi. Buradaki kolcular İstanbul'a girmesini uygun görmedikleri yolcuları geri çevirebilirlerdi.

Çevresi tarıma elverişli alanlar ve ormanlarla kaplı olan bu eski Rum köyüne Türkler de yerleşti. 16. yy'da Çekmece-i Sa-gir, daha sonra da Küçükçekmece olarak anılan bu eski köy gelişerek kasaba haline geldi. Bu gelişme yerleşimin göl kıyısına doğru inmesi biçiminde gerçekleşmiş, yüksekte kalan eski yapıların kalıntıları yeni binalarda yapıtaşı olarak kullanılmış; eski ve yeni yerleşimler arasındaki yamaç, zaman içinde mezarlığa dönüşmüştür. 1517'de fethedilen Mısır'dan gelen ve I. Süleyman'a (Kanuni) (hd 1520-1566) baş-defterdarlık yapan Abdüsselâm Bey, Kü-çükçekmece'de medrese, zaviye, imaret yaptırmıştır. Küçükçekmece yakınlarında padişahlara ait kasır ve av köşkleri, elçilik heyetlerinin konakladıkları bir de kervansaray vardı.

Bir geçiş ve konaklama merkezi olması nedeniyle Küçükçekmece'de birçok dükkân açılmıştı. Bunlar daha çok saraç, demirci ya da nalbant ve yiyecek satılan dükkânlardı. Pek çok han ve ahır bulunan Kü-çükçekmece'deki yiyecek dükkânlarında balık ve et pişirilerek satılırdı. Halkının yarısını oluşturan Rumlar, 17. yy'm sonlarında Rumca "küçük köy" anlamında "Mik-ro Horio" derlerdi. Aynı döneme ait bazı kaynaklara göre 12 gözlü olarak tanımlanan Küçükçekmece Köprüsü'nün uzunluğu da yaklaşık 200 m idi. Oysa 19. yy'a ait bazı kaynaklarda bu köprünün tek gözlü olduğu belirtilir. 19. yy'm ortalarında halkının çoğunluğu Türklerden oluşan Küçükçekmece Kasabası'ndaki 80 kadar evde yaklaşık 300 kişi yaşamaktaydı. Bu sıralarda veba salgınına uğrayan kasaba neredeyse tümüyle boşalmış olup 1847'de yalnızca 3 Türk ve 4 Rum hanesi kalmıştı. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında Rusların Küçükçekmece Kasabası'nı yaktığı söylenir. Daha sonra yine meskûn hale gelen Küçükçekmece Kasabası, 1894 depreminde büyük ölçüde zarara uğradı. Bunların yanısıra ticari mal ve yolcu taşımacılığının 19. yy'm sonlarından itibaren denizyoluna kayması da kervan yolunun ö-nemini yitirmesi ve Küçükçekmece'nin sö-nükleşmesine yol açtı. Göl kenarında kurulu olması nedeniyle sıtma da Küçükçekmece'ye çok zarar verdi.

20. yy'm başlarında Rumların azınlıkta olduğu bir kasaba olan Küçükçekmece'ye Balkan Savaşı'ndan sonra Bulgaristan'dan gelen Müslüman göçmenler yerleşti. 1924' te evlerinden ayrılmak zorunda kalan Rumların evlerine Yunanistan'dan gelen göç-menler yerleştirildi. Küçükçekmece'ye 1935' te yine Yunanistan'dan, 1954'te de Yugoslavya ve Bulgaristan'dan göçmen geldi. 1928'de kıyıya yerleşerek gölde havyar ü-

retimine girişen bir Kazak topluluğu daha sonra buradan ayrıldı.

Küçükçekmece Kasabası 19. yy'da Ça-talca'ya(->) bağlı bir köy statüsündeydi. 1908'de aynı statüde Bakırköy'e(->) (Mak-riköy) bağlanan Küçükçekmece, Cumhu-riyet'in ilk döneminde de bu konumunu korudu. 1935'te 707 olan nüfusu 194l'de 780'e çıktı. Oysa 1878 tarihli vilayet salnamesinde buranın erkek nüfusu 1.824 olarak gösterilmektedir. 194l'de köy kanununa göre yönetilen Küçükçekmece' de köy konağı, okul, karakol, gümrük, mezbaha, cami, samanlıklar, ahırlar, 8 resmi bina, 43 dükkân ve 105 ev vardı. Eskiden tek hat olan demiryolunun 1951'de çift hatlı olarak yapılmasıyla banliyö treninden düzenli biçimde yararlanması, sonraki yıllarda hemen kenarından geçen Londra Asfaltı adlı karayolunun tamamlanması, Küçükçekmece'nin. gelişmesinde önemli roller oynadı.

1950-1955 arasında nüfusu üç kata yakın artan Küçükçekmece'de belediye örgütünün kuruluşu 1956'ya rastlar. Daha sonra gelişimim büyük bir hızla sürdüren Küçükçekmece'nin nüfusu 1970'te 43.385'e ve 1980'de de 81.503'e ulaştı. Ancak bu nüfus yalnızca istasyon çevresindeki eski kasabanın değil, günümüzde her yöne genişleyerek büyüyen geniş anlamda Küçükçekmece'nin nüfusudur. 1990 sayımı sonuçlarına göre eski Küçükçekmece Ka-sabası'mn çekirdeği niteliğindeki istasyon çevresinde yer alan Fatih Mahallesi'nin nüfusu ise 12.494'tür. Cennet (26.054), Cumhuriyet (26.467), Kanarya (33.990) ve Yeni (13.459) mahalleleriyle birlikte ele alındığında Küçükçekmece'nin nüfusu 1990' da 112.264'tü.

Eskiden İstanbulluların sayfiye ve gezi yerlerinden biri olan Küçükçekmece, kebapçı dükkânları ve kasaplarıyla ünlüy-