KirkçEŞme tesisleri

MAHMUD n TÜRBESİ VE SEBİLİ 264

265

MAHMUD CELALEDDİN

II. Mahmud Türbesi'nin planı. Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, 1992

ki birer mekâna ait oldukları için, madeni şebekeleri arkasında ayrıca doğrama bulunmaktadır. Bu odalardan biri muvak-kithanedir. Türbenin arkasında bitişik tek katlı yapı, saraydan yapılan ziyaretlerde kullanılan hünkâr dairesidir ve türbe girişi bu yapının içindendir.

Üslup açısından bakıldığında II. Mahmud Türbesi ve ona bağlı yapılar, Batı' dan gelen ikinci üslup dalgası olan kla-sisist eğilimi yansıtır. Yüzyıl önce başlayan ilk Batılı dalga Avrupa'nın barok ve rokoko üsluplarının biçim dünyasını istanbul'a taşımıştı. Osmanlı başkentinde 19. yy'ın başından itibaren görülen klasisist üslup dalgası ise çok daha yalındır ve geçmişteki Yunan/Roma mimarlığının biçimlerini yeniden canlandırmayı amaçlamıştır. Ancak bu klasisist üslup Fransa'da aldığı özel bir uygulama biçimiyle ithal edilmiştir. Fransa'da I. Napoleon döneminden (1804-1815) başlayarak 1830'lara kadar süren ve III. Napoleon döneminde (1852-1870) yeniden canlanan bu klasisist üslup türüne verilen ampir adı istanbul'da Tanzimat (1839) sonrası dönemin benzer özellikler gösteren yapıları için de kullanılır. II. Mahmud Türbesi, ampir üslubunun İstanbul'daki en önemli temsilcilerinden biridir.

II. Mahmud Türbesi ve bağlı yapıların Divanyolu cephesi, onun girinti ve çıkıntılarım izleyen, kesintisiz basamak çizgilerinin oluşturduğu bir kaide üzerine oturur. Yapının basamaklarla yerden koparılması, 18. yy'dan itibaren Osmanlı dünyasına giren Batılı bir yaklaşımdır, ancak ilk kez burada bütün bir külliyeye, tek bir kaide oluşturacak büyüklükte uygulanmıştır. Basamaklı kaidenin üzerindeki alçak subas-man ve onun üst bilimindeki silme de aynı yükseklikte yatay bir bant olarak bütün cepheyi kuşatır.

Sekizgen türbenin yan yüzeyleri, kenarlardan biraz içeri çekilmiş birer pilast-ra sahiptir. Subasman üzerindeki silmeden başlayıp, saçak altındaki enli attikamn alt silmesine kadar uzanan bu pilastrlar antik Korint/kompozit düzeninden yola çıkılarak oluşturulmuş daha stilize birer başlı-

ğa sahiptirler. Pilastrların arasındaki yüzeyler yarım daire kemerli iri birer pencere ve üzerlerindeki yatay dikdörtgen, boş kartuşlarla doldurulmuştur. Pencere kemerlerinin üzengi hizasındaki bir silme türbeyi kuşattıktan sonra yandaki uzun cephenin pencereli duvarlarının üst bitimini oluşturur. Bu silmenin türbe pilastrla-nnın üzerine rastlayan bölümlerinde birer palmet frizi vardır. Saçak altındaki attikamn her yüzeyinde pilastrların üzerlerine rastlayan çifter kılıçlı birer kalkan kabartması bulunur. Kalkanların üst bitiminden meşale alevleri yükselir. Kalkanlar arasındaki enine bezeme ise, gerek Fransız gerekse Osmanlı ampiri için tipik olan bir biçime sahiptir. Her iki eksende de simetrik düzenlenmiş olan ve merkezinde iri bir rozet taşıyan bu kompozisyon stilize bitki betimlerinden oluşur. Attika üzerindeki saçak Yunan/Rönesans üslubunda bir kornişe oturur. Bunun da üzerinde biraz geri çekilmiş bir tanbur ve kurşun kaplı kubbe bulunur.

Türbedeki yalınlık ve biçimsel özellikler Sultanahmet'e doğru uzanan cephede de sürer. Dörder pencereli duvar birimlerinin pencere aralarında birer pilastr ve yarım daire biçimli kemerlerin üzerinde, türbeden farklı olarak bu kez yalın tutulmuş olan birer kilit taşı bulunur, iki yanındaki pilastrlar ve yarım daireli kemeriyle çevre duvarını hem öne, hem de yukarı doğru biraz aşan kapılar, üzerlerinde birer kitabe taşırlar. Yapı grubunun türbeden sonraki en dikkat çekici öğesini oluşturan sebil, Toskan sütunları ve yalın bir arşitrav bandı olan, dairesel bir antik tapınak biçimindedir. Avrupa'da özellikle parklarda ve saray bahçelerinde çok sayıda örneği bulunan bu tür yapıların İstanbul'daki ilk ve tek örneğidir.