KirkçEŞme tesisleri

MAZHAR OSMAN

bak. USMAN, MAZHAR OSMAN

MAZHARPAŞA

(1836, İstanbul -1892, İstanbul) Şehremini (2 Nisan 1881 - 21 Eylül 1890).

Belediyecilik II. Abdülhamıd döneminde belirli bir düzen içerisine girdi. Şehre-minliği giderek kurumsallaşti; işlerin yürütülmesi belirli kurallara bağlandı. Emanet, resmi bir dairede bulunması gereken nüfuz, kudret ve onura sahip oldu.

Şehremanetinin kurulduğu 1855'tenMaz-har Paşa'nın göreve geldiği 1881'e kadar

Luigi Mayer'in çizdiği bir istanbul panoraması. Levant Koleksiyon 3. Kartpostal -Kitap ve Gravür Müzayedesi Katalogu, 1993

geçen 26 yılda İhtisab Ağası Hüseyin Efen-di'nin toplam 7 yıl süren şehreminliği dışında, emanet makamında 27 kez değişiklik olmuş ve her defasında hizmet görenlerin görev süresi 2 yıla ancak ulaşabilmişti. Kimi kez bir ayı bile dolduramadan görevden ayrılanlar oluyordu. Daha önceleri, kadılık döneminde de bu böyleydi, istanbul Kadılığı'nda 2 yıldan fazla kalanların sayısı pek azdı. Mazhar Paşa ilk kez 10 yıla yakın görevde kalarak hizmette süreklilik sağladı.

I. Meşrutiyet Meclis-i Mebusan'ının e-seri olan Belediye Kanunu Mazhar Paşa' mn döneminde, onun çabaları ve diraye-tiyle uygulanabildi. Göreve başlar başlamaz Babıâli'ye kanun gereği alınması gereken önlemleri gösteren bir rapor verdi. Sayıları 20'yi bulan belediye dairelerini yarıya indirdi. Maaşları düzenledi. Memur fazlalığını yeni açtığı dairelerde yeni görevlere kaydırdı. Dersaadet Vergisi'ni belediyelerin tahsil etmesini; Dolmabahçe Gaz-hanesi'nin, emanetçe idaresini ve hasılatının emanete devrini sağladı.

Bu yıllarda mülki yapıda önemli değişikliklere gidildi. Belediye görevi ile mülki görev şehremanetinde toplandı. 1870'ten beri Zaptiye Müşirliği tarafından yönetilen istanbul civarındaki kazalar ve Çatalca, İzmit, Biga sancakları şehremanetine katıldı. Şehreminine istanbul ile bu mutasarrıflıkların ve kazaların valisi sıfat ve yetkisi verildi. Bu doğrultuda emanet meclisinden ayrı vilayet üyelerinden oluşan bir idare meclisi kuruldu. Vilayet jandarma kumandanı da şehremaneti bünyesinde yer aldı. Bu değişiklikler sonucu bir kısım e-manet memurları ek görev edindiler; hükümetten de bir miktar maaş aldılar.

Mazhar Paşa döneminde İstanbul Def-terdarlığı'nın ve maliye tahsil şubelerinin ilk şekli olan vergi daireleri belediye ile birleştirildi. Vergi tahsilatı hükümet adına ve hesabına belediyece sağlandı ve Maliye Nezareti'ne verildi. Öte yandan, istanbul ve kazalarında Evkaf Nezareti'nce toplanan bazı vergilerin ve gelirlerin tahsili de şeh-remanetince üstlenildi, istanbul'a su sağlayan Su Nezareti şehremanetine bağlandı. Şehremini, Jandarma Kumandanlığının da mercii oldu; asayişin sağlanmasıyla görevlendirildi.

Çağdaş belediyecilik hizmetleri Mazhar Paşa döneminde geliştirildi. Temizlik işleri belirli bir düzene bağlandı, istanbul Gazhanesi ve Terkos Su Şirketi Mazhar Paşa'nın şehreminliği sırasında gerçekleşti. O yıllarda Beyoğlu'nun su sorunu had safhadaydı. Bu semtte İstanbul yakasındaki gibi çeşmelerin ve sakaların olmayışı sürekli sorun doğuruyordu. Terkos şirketi buna önemli ölçüde çözüm getirdi.

Mazhar Paşa kentin çevre sorununa da eğildi. Divanyolu'nda, Beşiktaş ve Beyazıt gibi yörelerde cadde ve sokaklar ağaçlandırıldı. Beşiktaş-Yıldız Caddesi ile Ihlamur ve Nişantaşı yöresindeki yollar yine onun zamanında açıldı.

Tarih boyunca İstanbul'un iaşesinde ana sorun ekmekti. Ekmek buhranı sık sık baş gösteriyor; halk galeyana geliyordu.

Ülkedeki iktisadi ve mali buhran nedeniyle fırınlar kapanma tehlikesi ile karşı karşıya kalıyorlardı. Nitekim bir önceki şehremini Rıza Paşa, halkın aç kalma tehlikesiyle karşılaşması üzerine istifa etmek zorunda kalmıştı. Ekmek sorunu Mazhar Paşa'nın şehreminliği döneminde büyük ölçüde giderildi. 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında çıkarılmış olan, kaime adlı kâğıt paralar neredeyse değerce sıfırlanmıştı. Halkın elinde altın ve gümüş para yoktu; olan ise gömüdeydi. Mazhar Paşa duruma el koymuş; paralar arasındaki farkı her akşam kontrol memurları aracılığıyla saptatıp emanet veznesinden ödemek suretiyle fırıncıları tatmin etmişti. Böylece belediyenin devreye girişiyle açlıkla karşıya kalan halk ekmek ihtiyacını giderebilmişti.

Mazhar Paşa yöneticiliği sırasında sorumluluk gerektirecek kararlar almaktan çekinmedi. Ancak keyfi denebilecek durumlar yaratmaktan da geri kalmadı. Bu nedenle döneminde zaman zaman yolsuzluk söylentileri çıktı.

Mazhar Paşa maiyetini gözetirdi. Cömert, fakirsever, gururlu bir kişiydi. Eğlenceye düşkündü. Ramazan aylarında Beşiktaş'taki konağının yarısı ziyafet sofrala-rıyla dolar boşalır; yansında ise aşevi gibi, fakire yemek dağıtılırdı, iftara gelenlerin sayısı yüzden aşağı düşmezdi. Diğer bir deyişle, israftan kaçmmazdı. Bu nedende sıkıntıya düştüğü dönemler oldu.

Mazhar Paşa kalp hastasıydı. Bu nedenle emanet kimi kez vekâleten yönetildi. ZAFER TOPRAK