KirkçEŞme tesisleri

MEHTERANE KASRI

bak. İBRAHiM PAŞA SARAYI

MEKTEB-İ HARBİYE

Osmanlı Devleti'nde 19. yy'da subay yetiştirmek amacıyla kurulan okul.

II. Mahmud 1826'da Yeniçeri Ocağı'nı kaldırdıktan sonra yerine Asâkir-i Mansu-re-i Muhammediye(-+) adı ile yeni bir ordu kurmuştu. Bu orduyu yönetecek eğitim görmüş ve bilgi sahibi subaylar yetiştirmek istiyordu. Bu nedenle Müşir Ahmed Fevzi Paşa'yı Selimiye Kışlası'nda(-») bir okul açmakla görevlendirdi. Ahmed Fevzi Paşa Selimiye Kışlası'ndaki genç askerler arasından istekli olan birkaç yüz kişiyi seçerek, bunları teşkilatlandırdı ve bu okulun adını da "Sıbyan Bölükleri" koydu (1831). Sıbyan bölüklerine ayrılan gençlere bir taraftan askeri eğitim yaptırılırken, diğer yandan da okuma yazma öğretiliyordu. Bu gençler Mekteb-i Harbiye'nin de ilk öğrencileri oldular.

1831'de Sıbyan Bölükleri kurulduğu zaman II. Mahmud Mehmed Ali Paşa'nın 18l6'da Mısır'da kurduğu harp okulunda yetişen subaylardan birkaçının öğretmenlik yapmak için İstanbul'a yollanmasını istemişti. Fakat Mehmed Ali Paşa bunların çoğunun askerlik konusunda sanıldığı gibi yeterli bilgi ve donanıma sahip olmadıklarını ileri sürerek II. Mahmud'un emrini münasip bir şekilde reddetmiştir.

Bu arada Maçka Kışlası okul olacak şekilde tadil ve tamir ettirilmiş, 400 öğrenci alabilecek sınıflar, l kütüphane, l cami, l hamam, mutfaklar, hastane ve eczane gibi üniteler de kışlaya eklenmiştir. La-boratuvar için ingiltere ve Fransa'ya aletler ısmarlanmış, sınıflara kara tahtalar ve sıralar yaptırılmıştır. 1834'te Sıbyan Bölükleri buraya taşınmıştır. Okul Mekteb-i Ulûm-ı Harbiye adıyla açılmış ve l Temmuz 1835'te II. Mahmud Mekteb-i Harbi-ye'yi ziyaret etmiştir. Açılış günü belli olmadığı için II. Mahmud'un bu ziyareti bugün Kara Harp Okulu'nun kuruluş yıldönümü olarak kutlanmaktadır.

O dönemde 9 yıl süreli olan okulda öğrencilere yaklaşık 20 kadar ders okutulmaktaydı. Son sınıfa geçenler ise matematik, geometri, resim, harita gibi derslerin yanında hafif ve büyük tahkimat, topçu, piyade ve süvari talimi derslerini görüyordu. Mekteb-i Harbiye öğretime başladıktan bir süre sonra bu okula öğrenci yetiştirmek üzere askeri idadi ve askeri rüştiyeler kuruldu (bak. askeri okullar).

ilkin Mekteb-i Harbiye 184l'de ikiye ayrılarak idadi kısmı (Mekteb-i Fünun-ı idadiye) kurulmuştur. Bu sırada Pangaltı' da Tophane-i Âmire Hastanesi olarak yapılan ve inşaatı bitmek üzere bulunan tek katlı binanın Mekteb-i Harbiye'ye tahsisi kararlaştırıldı. Binaya dershaneler, kutup- . hane, okuma salonu ve ahırlar ilave edildi, idadi kısmı ise, Maçka Kışlası esaslı bir tamirden geçirildikten sonra burada açılacaktı. Binaların hazırlanması bitinceye kadar Mekteb-i Harbiye eski Beşiktaş Sara-yı'nın Çinili Köşk(->) diye anılan binasına taşındı. Temmuz 1847'de Mekteb-i Harbiye öğrencileri Pangaltı'daki binaya, idadi öğrencileri ise Maçka Kışlası'na yerleştirildi. Mekteb-i Harbiye yeniden örgütlendi

ve öğrenim süresi 4 yıl olarak tespit edildi. Programı da askerlik bilgilerine ağırlık verecek biçimde yeniden düzenlendi. Mekteb-i Harbiye içinde 1848'de Erkan-ı Harb sınıfı (kurmay sınıfı) oluşturuldu. Aynı yıl mezun olan ilk 5 öğrenci bu sınıfa alınarak 1849'da kolağası (ön yüzbaşı) rütbesi ile ilk kurmaylar mezun oldu. Daha sonra bina bir yangın neticesinde harap olunca okul 1853'te Taksim'deki Taşkışla'ya, 1858'de de Gülhane'deki Mekteb-i Tıbbiye binasına taşındı. 1862'de inşası biten Pangaltı'daki yeni binasına geçti. 1868'de Avrupa'daki örneklerine göre programı değiştirilen okulun öğretim süresi 3 yıla indirildi. II. Meşrutiyet döneminde kıta e-ğitimine ağırlık verilmesi amaçlanarak öğretim süresi 2 yıl olarak belirlendi. Mütareke döneminde öğrencilerinin büyük bölümü Milli Mücadele'ye katılmak üzere Anadolu'ya geçtiklerinden okul kapalı kaldı. 1923'te Harbiye Mektebi olarak yeniden açılan okul 1936'da Ankara'ya taşınana kadar Pangaltı'daki binasında öğretimi sürdürdü. Erkan-ı Harb sınıfı ise o-kulun gelişmesine koşut değişmeler geçirdikten sonra günümüzde Harp Akademi-leri(->) adıyla eğitim, öğretim faaliyetini sürdürmektedir.

Mimari: Taksim-Pangaltı arasında, Cumhuriyet Caddesi(->) üzerinde bulunan Mekteb-i Harbiye bugün 54.000 m2'lik bir alan üzerinde kurulu 18.600 m2'lik binası ile ayaktadır. Alan ve yapılar kuzey-güney yönünde uzanmaktadır. Mekteb-i Harbiye binası bir yapılar kompleksi olup, Cumhuriyet Caddesi, Valikonağı Caddesi, Maçka Parkı, Darülbedayi Caddesi, Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu ve Harbiye Orduevi ile sınırlanan geniş bir alana yayılır.

Yapı 1862'de inşa edilmiştir. Ancak başlangıcından bugüne kadar yapıda mekânsal ve işlevsel değişiklikler meydana gelmiştir. Mekteb-i Harbiye asıl okul binası, 1887'de II. Abdülhamid tarafından yaptırılan yemekhane ile jimnastikhaneden o-luşmaktadır.

Asıl okul binası yüksek bir bodrum üzerinde iki katlıdır ve kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Bu bina ortadaki büyük, yanlardakiler küçük ol-

• •*^»SrJ0fÇ5«'î^;*pi

19H'de

Mekteb-i

Harbiye son

sınıf öğrencileri

Yıldız'daki

talimgahta.

Şehbal, S. 38 (15

Nisan 1327)/

Nuri Akbayar

koleksiyonu

larak kullanımına karar verilmiş ve restorasyonunu İstanbul Teknik Üniversitesi'n-den mimar Prof. Dr. Nezih Eldem yapmıştır. 1966'da başlayan restorasyon çalışmalarının 1986'da bir bölümü (çadır, kıyafet, bayrak ve sancak seksiyonları), 1991'de ise kalan kısımları bitirilmiştir.

Bina okuldan müzeye çevrilene kadar gerek iç, gerekse dış görünümü itibariyle birçok değişikliklere uğramıştır. Öncelikle Cumhuriyet Caddesi'ne bakan cephe tamamen değiştirilmiş ve bu cephenin arkasında kalan mekânlar müze için kullanılabilir hale getirilmiştir. Orta avlunun güneyine mehter konserleri için 500 kişilik bir amfi eklenmiştir. İç mekânlarda yapının işlevine bağlı olarak bölümler değiştirilmiştir. Yıkılan bazı bölümlerin yerine iki katlı otopark yapılmıştır.

Havuzlar ve bahçeler yeniden tanzim edilip, orijinaline uygun olduğu düşünülerek arnavutkaldırımı taşlarla kaplanmıştır.