KirkçEŞme tesisleri

MORAL, ŞAZİYE

sokaktaki yaşama ilişkin güncel yazıları, politik ve ekonomik sıkıntıların günlük yaşama yansımadığım düşündürüyordu.

istanbul kadınlarına duyduğu büyük hayranlık, mektuplarının ana konusunu o-luşturdu. Hareme, paşa konaklarına, halka açık hamamlara girdi. Kadınların uygarlığı ve güzelliği, davranışlarındaki zarafet, giysi ve takılarmdaki zenginlik ve incelik, en çok da davranışlarındaki nezaket ve alçakgönüllülük onu etkiliyor, ve onları sayfalar dolusu tanımlamasına yol açıyordu. Türk kadınlarının belki de dünyanın en özgür kadınları olduğunu, kocalarının onları el üstünde tutarak her isteklerini yerine getirdiğini, evlilikte erkeğin rolünün para kazanmak, kadınınkinin ise parayı ziyaretler, banyolar ve modayı izleyerek harcamak ve eğlenmek olduğunu yazıyordu.

istanbul'dan Batı'ya aktardığı bir diğer konu çiçek aşısı oldu. Bu hastalık yıllar önce hem çok sevdiği erkek kardeşinin 20 yaşında ölümüne neden olmuş, hem de Lady' nin olağanüstü yüz güzelliğim cildini delik deşik ederek ve kirpiklerini dökerek noktalamıştı, istanbul ve çevresindeki kasaba ve köylerde çiçek aşısının uygulanışını dikkatle inceledi. Edirne'den yazdığı bir mektupta uygulamanın çok güvenli ve yan etkisiz olduğunu belirtti ve sevgili küçük oğluna da bu aşıyı yaptıracağını açıkladı. Bunu Nisan 1718'de gerçekleştirdi. Londra'ya dönüşünde bu kez kızına gözlemcilerin önünde aynı yöntemi uygulattı. Hekimler, politikacılar, din adamları ve kraliyet ailesinin acımasız tepkilerine ve Tanrı'mn isteğine karşı gelme suçlamasına göğüs gerdi. 1796'da Edward Jenner'in aşıyı yaygın olarak uygulamasıyla daha da alevlenecek bir savaşımı başlattı ve birçok konuda olduğu gibi herkesten bir adım daha ileri attı.

Lady Mary Wortley Montagu Türk giysisiyle bir tabloda.

Victoria and Albert Museum, The Searight Collection Gazanfer Aksakoğlu fotoğraf arşivi

Londra'ya döndüğü 1719'dan sonra .istanbul mektuplarına ve günlüğüne dayanarak kaleme aldığı birbirinden güzel 52 mektubu Embassy Letters ismiyle basmak için yoğun çaba harcadı. 1762'de bu kez italya'dan yemden Londra'ya döndüğünde çabasını sürdürdü. Ölüm döşeğinde kitabın mutlaka basılması gerektiğini heyecanla vurguluyordu. Ancak mektupların tümünün basılması için tanı 200 yıl daha geçmesi gerekecekti (1965-1967). Istanbulla ilgili mektuplar Türkçede Şark Mektupları (1933), Lale Devri Başlarında Türkiye (1938) ve Türkiye Mektuplan (1973) adlarıyla yayımlanmıştır.

istanbul'daki kısacık öyküsü Lady'nin yaşamını çarpıcı biçimde etkiledi ve yönlendirdi, istanbul'u Batı'ya anlatan ve etkileyen önemli ürünler oluşmasına da yol açtı. Bunların arasında V. Woolf un Orlan-do isimli yapıtındaki istanbul betimlemeleri ve İngres'nin başta "Türk Hamamı" olmak üzere ünlü tablolarının da bulunduğu kabul edilir. Voltaire, onun mektuplarının yalnızca kendi ulusu için değil, yönlendirilmek isteyen tüm uluslar için yazıldığım, bu nedenle çok üstün olduklarım ifade eder.

Bibi. C. Pick, Embassy to Constantinople, Londra, 1988; R. Halsband (haz.), The Comp-lete Letters of Lady Mary Wortley, I-III, Londra, 1965-1967.

GAZANFER AKSAKOĞLU