KubâDÂBÂd sarayi

VI. İcazı Ve Üslubu

Hz. Muhammed, kendisinin Allah'ın el­çisi olduğunu ve Allah katından vahiy al­dığını insanlara ilân edip herkesi yeni dine davet faaliyetlerine girişince genellikle Mekke'nin aristokrat kesiminin öncülük ettiği putperestler ona karşı şiddeti gi­derek artan bir muhalefet hareketi baş­latmışlardı. Allah'ın hiçbir şey indirmedi­ğini ⁷⁴⁵ Kur'an'ın Allah kelâmı değil beşer sözü olduğunu, onu Muham­med'in kendisi uydurup Allah'a nisbet et­tiğini söylemeleri.⁷⁴⁶ Hz. Muhammed'i çeşitli zamanlarda mecnun, şair, kâhin veya sihirbaz ya da büyüye tutulmuş olmakla itham etmeleri üzerine ⁷⁴⁷ Kur-'an'da bu iddiaların gerçek dışı olduğu be­lirtilmiştir.⁷⁴⁸ Kur'an'ı şeytanlar tarafından kâ­hinlere telkin edilen sözler olarak gören inkarcıların iddiaları reddedilmiş.⁷⁴⁹ Kur'an'ın Cebrail tarafın­dan ⁷⁵⁰ yeri ve gökleri yaratan âlemlerin rabbi ka­tından indirildiği beyan edilmiştir.⁷⁵¹ İnkarcılar, Kur'an ve kaynağı hakkında öne sürdük­leri iddiaların tutarsızlığını görünce baş­ka yollar aramaya başladılar. Eski kavim­lere dair kıssaların anlatıldığını görünce Kur'an'a başkalarının da yardımıyla Mu­hammed'in uydurduğu bir yalan, kendi­sine dikte edilen eski milletlerin efsane­leri yakıştırmasını yaptıkları gibi ⁷⁵² Kur'an'ı Muhammed'e bir ya­bancının öğrettiğini de söylediler. Kur'an, apaçık Arapça ile nazil olan bir kitabı ana dili Arapça olmayan bir kişinin dikte et­mesini mantık dışı bulup reddeder.⁷⁵³ İnkarcıların. Hz. Peygamber ve Kur'an hakkında söyledikleri bu sözle­rinden Kur'an'ın kaynağıyla ilgili itirazları kendilerini de tatmin etmeyince durma­dan fikir değiştirdikleri anlaşılmaktadır.⁷⁵⁴

Nitekim Arap edebiyatını en İyi bilenlerden olan müş­riklerin önde gelen ismi Velîd b. Mugire1-nin Kur'an'dan etkilenerek onun bilinen hiçbir edebî türe benzemediğini, rekabet edilemeyecek bir üstünlüğe sahip oldu­ğunu itiraf ettiği, buna rağmen inadını ve kibrini yenemeyip, -Başkalarından ak­tarılmış bir sihir, beşer sözü" iddiasına sı­ğındığı bildirilir.⁷⁵⁵

Peygamberliğini ilân eden bir kişinin doğru sözlü olup olmadığının anlaşılabil­mesi için benzerini insanların yapamaya­cağı mucize denilen harikuladelikler orta­ya koyması gerekir. Peygamberlerin gös­terdiği mucizeler genelde kendi dönem­lerinde en çok önem atfedilen konularda olmuştur. Hz. Muhammed'in en büyük mucizesi ise Kur'ân-ı Kerîm'dir. Kur'an, kendisinin mucize oluşunu Allah'tan baş­ka hiçbir gücün onun bir benzerini ger­çekleştiremeyeceğini bildirmek ve bu hususta inkarcılara meydan okumak su­retiyle ispat etmiştir. Kur'an'ın i'câzını is­patlamak üzere meydan okuma yolunun seçilmesinde Arap şair ve hatiplerinin o dönemdeki âdetlerinin etkili olduğu dü­şünülmektedir. Araplar arasında çok ateş­li bir edebî rekabetin yaşandığı bu devir­de önde gelen şairler panayırlarda bazan yıllarını vererek hazırladıkları kasideleriy-le, hatipler nutuklarıyla yarışırlardı. Jüri­lere sunulan edebî ürünlerin nasıl titiz eleştirilere tâbi tutulduğu kaynaklarda belirtilmektedir.⁷⁵⁶ Kur'an'ın i'câzıy-la ilgili çalışmalarda üzerinde durulan en önemli husus, böyle bir edebî ortamda Hz. Muhammed'in peygamberliğini in­kâr ve Kur'an'ın Allah kelâmı değil insan sözü olduğunu iddia edenlere karşı yine Kur'an'la meydan okunması, onun, bü­tün insanları benzerini ortaya koymaktan âciz bırakan (i'câz) bir mükemmelliğe sahip olduğunun ilânıdır. Üç aşamada ger­çekleşen bu meydan okumada önce in­karcılardan, eğer gerçekten Kur'an'ın kul sözü olduğuna inanıyorlarsa o zamana kadar inen kısmının bir benzerini kendi­lerinin yazıp getirmeleri istenmiştir.⁷⁵⁷ Bunu başaramadıkları an­laşılınca ikinci aşamada iddialarında sa­mimi iseler Kur'an'ınkine benzer on sûre hazırlayıp getirmeleri, aksi halde gerçeği kabul edip müslüman olmaları talep edilmiştir.⁷⁵⁸ Üçüncü aşamada ise Kur'an'ın Allah'tan başkası tarafından uydurulmuş bir söz olmadığı, âlemlerin rabbinden geldiğinde kuşku bulunmadığı teyit edildikten sonra inkâr edenlerden Kur'an'ın bir süresinin benzerini getirme­leri istenmiştir.⁷⁵⁹ Bu son aşamadaki meydan okuma Medine döne­minde tekrar edilmiştir.⁷⁶⁰

Kur'an'ın i'câzının risâlet dönemiyle sınırlı olduğunu, daha sonraki asırlarda benzerinin getirilebileceğini öne sürenler olmuşsa da başta Bâkıllânî olmak üzere âlimlerin ço­ğu i'câzın kıyamete kadar geçerli olduğu görüşündedir. Çünkü meydan okuma âyetlerinde zaman sınırlaması yapılma­mıştır. Ayrıca Kur'ân-ı Kerim. Hz. Muham­med'in en büyük mucizesi olup ⁷⁶¹ mantıkî olarak risâleti ebedî olan Peygamber'in mucizesinin de ebedî olması gerekir. Dolayısıyla bazı şarkiyatçı­ların iddia ettiğinin aksine Kur'an'ın i'câzı müslümanlar tara­fından sonraki asırlarda ortaya atılan bir görüş değildir. Kur'an'ın Hz. Muham­med'in mucizesi oluşu, âyetlerde ifade edildiği üzere onun beşer sözü değil Al­lah kelâmı olmasından kaynaklanır; bir benzerini ortaya koymanın imkânsızlığı da Allah kelâmı oluşunun zorunlu bir so­nucudur. İ'câzın hangi yönde ortaya çık­tığı konusunda tarih boyunca birçok gö­rüş İleri sürülmüştür. İslâm coğrafyasının ilmî, kültürel ve sosyal yapısındaki de­ğişim ve gelişime bağlı olarak özellikle Kur'an'ın i'câz vasfını taşımadığını öne sürenlerin ortaya çıkmasıyla III. (IX.) yüzyılın başlarından itibaren üzerinde önem­le durulmaya başlanan i'câzü'l-Kur'ân hu­susunda İlk farklı görüş Mu'tezile âlimleri tarafından geliştirildiği söylenen "sarfe" nazariyesi olmuştur. Buna göre Kur'ân-ı Kerîm'in bir benzerinin insanlar tara­fından ortaya konulamamasının sebebi, Kur'an'ın yapısı itibariyle taklit edilemez oluşu değil onu taklit etme gücünün Al­lah tarafından insanlardan kaldırılmış ol­masıdır. Kur'an'ın bir sûresinin dahi ben­zerinin asla getirilemeyeceğinin açıkça ifade edilmiş olması ⁷⁶² bunun kanıtıdır. Daha sonraki dönemlerde i'câzü'l-Kur'ân sahasında sa­vunma amaçlı çalışmalar yapılması ihti­yacını doğuran bu fikir Sünnî âlimler ta­rafından birçok yönden eleştirilmiştir. On­lara göre insanların Kur'an'in benzerini getirememelerinin asıl sebebi onun Allah kelâmı oluşudur. Kur'an'da öncelikle onu insan sözü olarak görenlere karşı meydan okunması da bunu göstermektedir. Bu meydan okuma âyetlerinde muhatapla­rın başkalarından yardım alabileceklerinin ifade edilmesi de sarfe görüşüne uy­gun düşmemektedir.⁷⁶³ Kur'an'ın başlıca i'câz noktaları hak­kında ortaya konan görüşler şu şekilde özetlenebilir: