Küresel iKLİm değİŞİKLİĞİne karşi mücadelede sicak tartişMA: “kyoto protokolu ve tüRKİYE” ya da “TÜRKİye neden kyoto’yu imzalamali

4. Dünyada ve Türkiye’de Toplam Sera Gazı Salımları ve Etkileyen Faktörler:
Küresel ısınmaya neden olan sera gazı salımlarının düzeyi ülkeden ülkeye büyük değişiklikler gösterir. Bu düzey başlıca dört faktörle doğru orantılıdır: Ülkenin nüfusu, milli geliri (yani ekonomisinin büyüklüğü), endüstrileşme düzeyi ve ekonomisinin fosil yakıta olan bağımlılığı.
Dünya nüfusu 2006’da yaklaşık 6,5 milyardı. Kyoto’yu yürürlüğe sokan ülkelerin dökümüne bakıldığında dünya nufusunun yaklaşık %5’ini oluşturan, ama toplam karbondioksit emisyonlarının %25’den fazlasından sorumlu olan ABD ve Avustralya’nın Protokol’ü uygulamayı reddetmiş oldukları görülmektedir. Kyoto’yu imzalayarak ve/veya onaylayarak yürürlüğe sokan 166 ülkenin toplam nüfusu ise 6 milyara yakındır (dünya nüfusunun %92’si).
Türkiye’nin de aralarında bulunduğu, Kyoto’ya hiçbir şekilde taraf olmayan, 25 ülkenin toplam nüfusu yaklaşık 250 milyondur. Bu 250 milyonun 70 milyonu (yani %28’i) zaten Türkiye tarafından oluşturulur. Kalan nüfusun 60 milyonu (%24) ABD işgali altında bulunan Irak ve Afganistan’da yaşamaktadır. Nufusu 20 milyondan fazla olan Tayvan Birleşmiş Milletler’e üye olmayan ve çoğu ülke tarafından tanınmayan bir devlettir. Geri kalan 100 milyonu, nüfusları birkaç yüzbinle birkaç milyon arasında değişen 21 ülkeye dağıtabiliriz.
Ayrıntı için bkz. Tablo 2.
Tablo 2 – Kyoto sürecindeki durumlarına göre ülke sayısı ve nüfusları

Kyoto Sürecindeki Durum	Ülke Sayısı	Toplam Nüfus	%
İmzalamış ve/veya onaylamış, yürürlüğe sokmuş	166	5,922,327,505	91.0
İmzalamış, ancak onaylamayı ve yürürlüğe sokmayı reddetmiş	2	318,708,297	4.9
İmzalamış, ama onay süreci askıda	2	19,727,993	0.3
İmzalamamış ve onaylamamış	25	244,829,487	3.8
Toplam	195	6,505,593,282	100

Ülke nüfuslarına ve milli gelire bakmadan sera gazı emisyon düzeyleri anlaşılamaz. Türkiye dünyanın 17., Avrupa’nın (Rusya ve Almanya’dan sonra) 3. en kalabalık ülkesidir. (Dünyanın en kalabalık 25 ülkesi ve nüfusları EK-TABLO 2’de verilmiştir.)

Bir ülkenin toplam milli geliri, ülke halkının refah düzeyini değil, ama ülkede üretilen toplam ekonomik değeri gösteren kaba bir ölçüt olarak, nüfus ve endüstriyel üretimin büyüklüğüyle orantılıdır. Türkiye kalabalık ve ekonomik faaliyeti artan bir ülke olarak dünya milli gelir sıralamasında 19. sıradadır. Orta-yüksek gelir seviyesine sahip ülkeler kategorisinde yer alır. (Milli gelir (GSMH) sıralamasına göre ilk 25 ülke EK-TABLO 3’de verilmiştir.)
Dünyanın yıllık toplam sera gazı emisyonu miktarı (Ek-1 listesinde olmayan ülkelerin bildirimlerinin sağlıklı olmaması nedeniyle) ancak tahmini olarak belirlenebilir. Bu toplamı 2004 yılı için yaklaşık 30 milyar ton olarak verebiliriz.
Sözleşmede Ek-1 listesine alınan 40 ülkenin toplam nüfusu yaklaşık 1 milyar 250 milyondur. Bu ülkelerin yıllık emisyon miktarı ise yaklaşık 18 milyar tondur. Kyoto’yu onaylayan 36 Ek-1 ülkesinin toplam emisyonu ise 10 milyar tonda kalmaktadır ve aradaki 8 milyar tonun yaklaşık 7 milyarını ABD, 530 milyonu Avustralya, 300 milyonu Türkiye tarafından salınmaktadır. Toplam nüfusu 5 milyarın üzerinde olan Ek-1 dışı 155 ülkenin emisyon toplamı ise 11 milyon ton civarındandır.
Türkiye gibi Kyoto Protokolü’ne taraf olmayan ve toplam nüfusu 250 milyon olan 25 ülkenin toplam emisyonu yılda 500 milyon tona yakındır ve bu miktarın %60 kadarını tek başına Türkiye salmaktadır.
Bu noktada Türkiye tarafından verilen emisyon rakamlarındaki bir tutarsızlığa dikkat çekmek gerekmektedir.Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK – eski DİE) tarafından hazırlanan ve UNFCCC sekreteryasına sunulan ulusal sera gazı envanterinde (Nisan 2006) Türkiye’nin 2004 yılı sera gazı emisyonları (CO2 eşdeğeri olarak) 357,39 milyon ton olarak verilmektedir³⁴. Ancak daha sonra, Ocak 2007’de Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yine sözleşme yükümlülükleri çerçevesinde hazırlanan iklim değişikliği bildirimi raporunda, yine 2004 sera gazı salım düzeyi 296,6 milyon ton olarak görünmektedir³⁵. Birleşmiş Milletler’in sera gazı 2006 raporunda ise aynı düzey 293,8 tondur³⁶. Bu farklı rakamların nereden kaynaklandığı konusunda yetkili makamlar tarafından bir açıklama yapılmış değildir. Farkın, toprak kullanımından kaynaklandığı düşünülse bile aynı miktarlar elde edilmemektedir³⁷. Kaldı ki, bu tür raporlarda kullanılan tüm emisyon verileri (söz konusu son BM raporu da dahil) “toprak kullanımı/toprak değişimi hari申⁸ ibaresini taşır. Dolayısıyla Türkiye’nin verilerinde 8 ay içinde bir “düzeltme” yapılmış gibi görünmektedir. Üstelik Türkiye’nin bildirimi bazı sanayi kollarını (örneğin solvent üretimi) kapsamadığı için eksiktir.
Bu çalışmada Türkiye verileriyle ilgili olarak Birleşmiş Milletlerin verdiği rakam esas alınmıştır. Dolayısıyla Envanter raporundaki rakamın bundan 60 milyon ton fazla olduğu ve bu rakam esas alındığında Türkiye’nin sıralamadaki yerinin yükseleceği hatırlanmalıdır.
Saldıkları toplam sera gazı (veya CO2 – 36 no’lu dipnota bakınız) emisyon düzeylerine göre, tüm ülkeler arasında küresel ısınmaya neden olan gazları en fazla üreten 25 ülke Tablo 3’de verilmiştir³⁹. Türkiye bu listede 22. sıradadır.
Tablo 3 – Tüm ülkelerin toplam sera gazı (veya Ek-1 dışı ülkeler için CO2) emisyonu sıralamasında ilk 25 ülke

	Ülke	Nüfus (2006)	Toplam sera gazı (veya CO2) emisyonu (ton)	% (tüm ülkeler içinde – yaklaşık)
1	ABD	298,444,215	7,067,600,000	23.6%
2	Çin	1,313,973,713	4,151,400,000	13.8%
3	Rusya Federasyonu	142,893,540	2,024,200,000	6.7%
4	Japonya	127,463,611	1,355,200,000	4.5%
5	Hindistan	1,095,351,995	1,275,600,000	4.3%
6	Almanya	82,422,299	1,015,300,000	3.4%
7	Kanada	33,098,932	758,100,000	2.5%
8	Birleşik Krallık	60,609,153	665,300,000	2.2%
9	İtalya	58,133,509	582,500,000	1.9%
10	Fransa	60,876,136	562,600,000	1.9%
11	Avustralya	20,264,082	529,200,000	1.8%
12	Güney Kore	48,846,823	456,700,000	1.5%
13	İspanya	40,397,842	427,900,000	1.4%
14	Meksika	107,449,525	416,700,000	1.4%
15	Ukrayna	46,710,816	413,400,000	1.4%
16	Polonya	38,536,869	388,100,000	1.3%
17	İran	68,688,433	382,300,000	1.3%
18	Güney Afrika	44,187,637	364,900,000	1.2%
19	Suudi Arabistan	27,019,731	302,900,000	1.0%
20	Brezilya	188,078,227	298,900,000	1.0%
21	Endonezya	245,452,739	295,600,000	1.0%
22	Türkiye	70,413,958	293,800,000	1.0%
23	Tayland	64,631,595	246,300,000	0.8%
24	Hollanda	16,491,461	218,100,000	0.7%
25	Cezayir	32,930,091	163,946,000	0.5%

Birleşmiş Milletler raporunda verildiği gibi, sadece 40 Ek-1 ülkesi ele alındığı zaman (ki Kyoto sürecinde emisyon azaltma yükümlülüğü Ek-1’de yer alan 40 ülkeyi ilgilendirdiği için genelde bu Ek-1 listesinin anılması doğaldır), Türkiye’nin sıralamada 13. sırada yer aldığı görülür. (Tablo 4)

Tablo 4 – Ek-1 ülkelerinin toplam sera gazı emisyonu sıralamasında ilk 25 ülke

	Ülke	Nüfus	Toplam Sera Gazı Emisyonu (ton)	% (Ek-1 ülkeleri içinde)
1	ABD	298,444,215	7,067,600,000	39.4
2	Rusya Federasyonu	142,893,540	2,024,200,000	11.3
3	Japonya	127,463,611	1,355,200,000	7.6
4	Almanya	82,422,299	1,015,300,000	5.7
5	Kanada	33,098,932	758,100,000	4.2
6	Birleşik Krallık	60,609,153	665,300,000	3.7
7	İtalya	58,133,509	582,500,000	3.2
8	Fransa	60,876,136	562,600,000	3.1
9	Avustralya	20,264,082	529,200,000	3.0
10	İspanya	40,397,842	427,900,000	2.4
11	Ukrayna	46,710,816	413,400,000	2.3
12	Polonya	38,536,869	388,100,000	2.2
13	Türkiye	70,413,958	293,800,000	1.6
14	Hollanda	16,491,461	218,100,000	1.2
15	Romanya	22,303,552	154,600,000	0.9
16	Belçika	10,379,067	147,900,000	0.8
17	Çek Cumhuriyeti	10,235,455	147,100,000	0.8
18	Yunanistan	10,688,058	137,600,000	0.8
19	Avusturya	8,192,880	91,300,000	0.5
20	Portekiz	10,605,870	84,500,000	0.5
21	Macaristan	9,981,334	83,900,000	0.5
22	Finlandiya	5,231,372	81,400,000	0.5
23	Yeni Zelanda	4,076,140	75,100,000	0.4
24	Beyaz Rusya	10,293,011	74,400,000	0.4
25	İsviçre	7,523,934	69,900,000	0.4
	TOPLAM (40 EK-1 ÜLKESİ)	1,256,762,624	17,931,375,000	100.0

Bu verilerden küresel ısınmaya neden olan gazları salmakta Türkiye’nin payının nüfusu ve ekonomisinin büyüklüğü ile doğru orantılı olduğu ve ekonomik etkinliklerinde fosil yakıtların payının yüksek olduğu anlaşılmaktadır.

Bu arada Türkiye’nin emisyon düzeyi Envanter raporundaki gibi 357 milyon ton olarak alındığında Türkiye tüm ülkeler sıralamasında 19. sıraya ve payı da %1,2’ye çıkmakta; Ek-1 ülkeleri arasındaki yeri değişmemekte, payı ise %1,9’a çıkmaktadır.
5. Küresel Adalet Açısından Sera Gazı Salımları:
Bir ülkenin atmosfere ne kadar sera gazı saldığı, küresel ısınmaya olan katkısını belirler ve bu açıdan asıl kriter toplam sera gazı salımlarıdır. Öte yandan en fazla sera gazı üreten ülkelerle küresel ısınmadan en çok zarar gören ülkeler aynı değildir. Özellikle Sahraaltı Afrika ülkeleri toplamda yılda birkaç yüzbin ton, kişi başına ise birkaç yüz kilogram CO2’den sorumludurlar, ancak kuraklık, susuzluk ve açlıkla karşı karşıya kalan ülkeler bunlardır. Aynı şekilde 150 milyon nüfusa sahip Bangladeş gibi topraklarının yarısı deniz seviyesinin altında olan bir ülke ABD’nin binde beşi, AB’nin binde sekizi, Türkiye’nin onda biri kadar (yılda 35 milyon ton) CO2 ürettiği halde topraklarını kaybetme ve iklim göçlerine sahne olma tehdidi altında bulunmaktadır.
Dolayısıyla iklim değişikliğinin en önemli boyutları arasında yer alan küresel adalet(sizlik) açısından bakıldığında kişi başı sera gazı salımları önemli bir göstergedir.
Kişi başına sera gazı üretimi en yüksek ilk 3 ülke olan Birleşik Arap Emirlikleri, Kuveyt ve Bahreyn petrol üreten körfez ülkeleridir ve karbondioksit emisyonunda ucuz petrolün ve petrol kuyularının payı önemlidir (Tablo 5). Bu sıralamada Türkiye 64. sıradadır (ilk 25 ülke arasında olmadığı için tabloda son satıra eklenmiştir).
Tablo 5- Tüm ülkeler arasında kişi başı sera gazı salımı en yüksek ilk 25 ülke ve Türkiye

	Ülke	Nüfus	Kişi Başı Sera Gazı Emsiyonu (ton)
1	Birleşik Arap Emirlikleri	2,602,713	52
2	Kuveyt	2,418,393	32.5
3	Bahreyn	698,585	31.4
4	Trinidad ve Tobago	1,065,842	26.9
5	Lüksemburg	474,413	26.8
6	Avustralya	20,264,082	26.1
7	ABD	298,444,215	23.7
8	Kanada	33,098,932	22.9
9	Yani Zelanda	4,076,140	18.4
10	İrlanda	4,062,235	16.9
11	Estonya	1,324,333	16.1
12	Finlandiya	5,231,372	15.6
13	Çek Cumhuriyeti	10,235,455	14.4
14	Balçika	10,379,067	14.2
15	Rusya Federasyonu	142,893,540	14.2
16	Hollanda	16,491,461	13.2
17	Yunanistan	10,688,058	12.9
18	Danimarka	5,450,661	12.8
19	Almanya	82,422,299	12.3
20	Norveç	4,610,820	11.9
21	Suudi Arabistan	27,019,731	11.2
22	Avusturya	8,192,880	11.1
23	Birleşik Krallık	60,609,153	11
24	İsrail	6,352,117	10.8
25	Singapur	4,492,150	10.7
64	Türkiye	70,413,958	4.2