M. C. AtakiŞİyev n. M.ŞIXƏLİyeva r. N. NurəLİyeva maliYYƏ menecmenti (Dərslik)

Şəkil 4.1 Qiymətli kağızın bazar xətti 
Qiymətli kağızın bazar xətti, gözlənilən gəlirlə sistematik risk arasındakı bərabər 
ölçülü xətti nisbətdir. 
Şəkildən göründüyü kimi, risk artdıqca, gəlirin lazım olan səviyyəsi də artır. 
Risklə gözlənilən gəlir arasında müsbət əlaqə vardır və bu əlaqə qiymətli kağızların 
qiymətləndirilməsində böyük rol oynayır. 
Bu xəttin əyrilik bucağı investorların riskə olan münasibətinin dərəcəsini 
xarakterizə edir. Bucaq kiçik olduqca investorun riskə münasibəti artır. Əgər investorlar 
tamamilə riskdən qorxmazlarsa, qiymətli kağızın bazar xətti üfüqi vəziyyətdə olardı. 
Başqa sözlə bu halda investorlar həm dövlət qiymətli kağızlarından, həm də müxtəlif 
kompaniyaların qiymətli kağızlarından eyni səviyyədə gəlir gözləyərdilər. Belə bir hal 
real olmadığından, xəttin üfüqi xəttə əyrilik bucağının sıfırdan çox olması nəzərdə 
tutulur. 
Nəzərə alınmalıdır ki, qiymətli kağızların bazar xətti gözlənilən gəlirlə 
qaçılmayan risk arasındakı seçimi müəyyən vaxta görə əks etdirir. Faiz stavkaları və 
investorların psixologiyası dəyişildikcə, bu xəttin də vəziyyəti dəyişilə bilər. Risksiz 
stavka müəyyən nominal məna ilə etdirilir və burada inflyasiya nəzərə alınmır. 
Tutaq ki, risksiz nominal stavka 4%-dir və gözlənilmədən inflyasiya artarsa bu 
faiz 7-yə qədər yüksəlir. Nəticədə qiymətli kağızın bazar xətti əvvəlki xəttə paralel 
olaraq müəyyən vahid miqdarına yuxarı qalxır (şəkil 4.2). 

---

27 
Şəkil 4.2 Qiymətli kağızın bazar xətti stavkaları investorların psixologiyasının 
ölçülməsi 
Şəklin aşağı hissəsində investorun pessimizmdən optimizmə dəyişilən 
vəziyyətinin nəticəsi görünür. Qeyd edək ki, bu halda qiymətli kağızın bazar xəttinin 
yalnız bucağı dəyişir (yəni azalır) və paralel hərəkət etmir. Risksiz qiymətli kağızlar 
gəlirin həmin səviyyəsini təmin edirlər. Lakın, bütün riskli qiymətli kağızlar üçün 
gözlənilən gəlirin uyğun səviyyəsi azalır, qaçılmayan risk artdıqca, pessimizm dövrü 
ilə müqayisədə gözlənilən gəlirin səviyyəsi azalır. 
Deməli, risklə gözlənilən gəlir arasındakı nisbət həmişə sabit deyildir. 
Bazarın riskə meylli olmaması dərəcəsi vaxt keçdikcə dəyişilə bilər. Qiymətli 
kağızların dəyərinin müəyyən edilməsinin ümumi konsepsiyası öyrənildikdən sonra 
müxtəlif qiymətli kağızların qiymətləndirilməsi öyrənilə bilər.