O‘tgan 2012-yilda mamlakatimiz agrar sektorining deyarli barcha tarmoqlarida ulkan yutuq va natijalar qo‘lga kiritildi.
Albatta,2012-yildaham,so‘nggiyillardagikabi,yangimavsumgatayyorgarlikko‘rishdavridayog‘ingarchilikko‘pbo‘lgani,bahorningkechkelganivanamgarchilikningyuqoribo‘lgani,yozfaslidahavoharoratininghaddan ziyod oshibketgani qishloqxo‘jalikishlariniamalga oshirishda jiddiymuammovaqiyinchiliklarniyuzagakeltirdi. Shungaqaramasdan,2012-yildaO‘zbekistondadeyarlibarchaqishloqxo‘jalikekinlari–g‘alla,paxta,sabzavot,polizekinlarivauzumdanyuqorihosilolindi.Mamlakatimizdehqonlarimo‘l hosilyetishtirishdi–3million460 mingtonnadanortiqpaxta,7million500mingtonnag‘alla,2milliontonnadanziyodkartoshkava9milliontonnadanortiqsabzavothamdapolizmahsulotlariyig‘ib-teribolindi. Bularningbarchasi,avvalambor,dehqonlarimiz,fermervamexanizatorlarimiz,qishloqxo‘jaligimutaxassislariningo‘ziniayamasdanqilganfidokoronamehnati,boytajribasivao‘zishigabo‘lgansadoqatiningamaliynatijasidir.Birso‘zbilanaytadiganbo‘lsak,buyutuqlarbarcharesursvaimkoniyatlarimiznito‘lasafarbaretaolganimizningnatijasidir. Bugunmanashuyuksakminbardanturib,barchaqishloqmehnatkashlarigaularningmardligivamatonati, mamlakatimizningtaraqqiyotivaravnaqigaqo‘shayotganulkanhissasiuchuno‘zimningchuqurhurmatimvasamimiyminnatdorligimnibildirishmengakattamamnuniyatbag‘ishlaydi. Mamlakatimizda,xorijiydavlatlartajribasinichuquro‘rganganholda,qishloqxo‘jaliginiiqtisodiyislohetishbo‘yichao‘tamuhimchora-tadbirlarningamalgaoshirilayotgani,qishloqdabozormunosabatlarinijoriyetishvaxususiymulkchilikshaklinirivojlantirish,fermerlikharakatiniqo‘llab-quvvatlashuchunhuquqiy,tashkiliyhamdamoliyaviyshart-sharoitlarnitug‘diribberishbundayyuksaknatijalarniqo‘lgakiritishdahalqiluvchiomilbo‘lmoqda,desam,hechqandaymubolag‘abo‘lmaydi. Bugungikundafermerxo‘jaligihaqliravishdaqishloqxo‘jaligiishlabchiqarishiningyetakchibo‘g‘iniga,unitashkiletishningasosiyshakligaaylandi.Hozirgivaqtdafermerlikharakatio‘ztarkibida66mingdanziyodfermerxo‘jaliginibirlashtirmoqda.Mamlakatimizdagijamihaydaladiganyerlarning85foizdanortig‘i,yetishtiriladiganqishloqxo‘jaligimahsulotlariningasosiyqismiaynanfermerlarhissasigato‘g‘rikelmoqda. Kunsayinmustahkamlanib,halqiluvchikuchgaaylanibborayotganfermerlikharakatiO‘zbekistondao‘zinito‘laoqladivabungahechqandayshubhabo‘lishimumkinemas,desam,o‘ylaymanki,barchamizningumumiyfikrimizniifodaetganbo‘laman. Fermerlarimizningongutafakkuridao‘zyerivaishlabchiqarayotganmahsulotiganisbatanegalikhissiyotiyildan-yilgatoboramustahkamlanib,ularningo‘zmehnatinatijasidanmanfaatdorligioshibbormoqda.Engasosiysi–odamlarimizningongivadunyoqarashitubdano‘zgarmoqda,bebahoboyligimizbo‘lganyervasuvresurslaridansamaralihamdaoqilonafoydalanishuchunmas’uliyattuyg‘usikuchaymoqda. So‘nggiyillardaqabulqilinganqonunlarvame’yoriyhujjatlarfermerxo‘jaliklarivakolatlarinisezilarliravishdakengaytirdi. Shubilanbirga,tanolishkerakki,fermerlikharakatiningFermerxo‘jaliklariuyushmasishaklidagitashkiliytuzilmasiqishloqxo‘jaliginiislohetishvasohadaishlabchiqarishsamaradorliginioshirish,fermerlaroldidaturganvazifalarnihaletishjarayonlarigakuchlita’sirko‘rsataolmadi. Fermerliko‘ziningtarixiyildizlarigaegabo‘lganxorijiymamlakatlartajribasinio‘rganish asosida Fermer xo‘jaliklariuyushmasiO‘zbekiston Fermerlarikengashiga,viloyatvatumanlardaesafermerlarkengashlarigaaylantirildi,engmuhimi,ushbutuzilmalarninghuquqvavakolatlarijiddiyravishdakengaytirildi. Bugungikundafermerxo‘jaliklarinitashkiletishvaqaytatashkiletish,ulargayeruchastkalariniuzoqmuddatgaijaragaberish,davlatvaxo‘jalikboshqaruviorganlaritomonidan fermerxo‘jaliklarinirivojlantirishvaularningfaoliyatko‘rsatishigadoirme’yoriy-huquqiyhujjatlarloyihalariniqabulqilishbilanbog‘liqdeyarlibirortamasalafermerlarkengashlariningbevositaishtirokisizhaletilishimumkinemas. Mazkurkengashlarningasosiyvazifasidavlatvaxo‘jalikboshqaruvi,joylardagidavlathokimiyatorganlaribilanmunosabatlarbo‘ladimi,tayyorlov,ta’minotvaxizmatko‘rsatadigantashkilotlarbilanhamkorlikqilishbo‘ladimi,shuningdek,sudlardaishlarniko‘ribchiqishbo‘ladimi–hammayerdafermerlarninghuquqivaqonuniymanfaatlarinihimoyaqilishdaniboratdir. Birso‘zbilanaytganda,fermerlarkengashlarifermerlikharakatiningo‘zagi,yo‘naltiruvchikuchibo‘lishi,uniqishloqnirivojlantirishvashuasnodaqishloqaholisifarovonliginioshirishdamas’uliyatnio‘zzimmasigaolishgaqodirqudratliijtimoiy-siyosiykuchgaaylantirishilozim.
Xulosa Demak, shartnoma muayyan bitimlarni amalga oshirishning institutsional doiralarini o`zida namoyon etadi. Har qanday institut singari, shartnoma nafaqat o`zaro hamkorlikni chegaralaydi, balki uning uchun zamin yaratadi, bu hol ayniqsa bitimlarni tuzish va amalga oshirish lahzalarining vaqt bo`yicha mos kelmasligida yaqqol namoyon bo`ladi. Bunday turdagi bitimlar ular ishtirokchilarining maqsadlariga bog`liq bo`lmagan holatlarning paydo bo`lishi xatari bilan bog`liq. Insonlar xatarni qabul qilish darajasi bo`yicha farq qiladi, bu esa ikki turdagi shartnomalarning – xatarga betaraf bo`lgan sheriklar o`rtasidagi munosabatlarni tartibga soluvchi sotish to`g`risidagi shartnoma hamda xatarga betaraf bo`lgan va xatarga qarshi insonlarga o`zaro hamkorlik qilish imkonini beruvchi yollash to`g`risidagi shartnomaning mavjud bo`lishini izohlaydi.
Tashkilot miniatyuradagi buyruqbozlik iqtisodiyotini o`zida namoyon etadi. Tashkilot ichki o`sishining cheklanishlari aynan shu bilan bog`liq: tashkilot ko`lamlarining kengayishi monitoring va opportunizmni oldini olish xarajatlarining oshishiga olib keladi. Institut (bozor) bilan tashkilot (firma) o`rtasidagi eng aniq chegara quyidagi ko`rsatkichlar darajasini baholash yordamida aniqlanadi: aktivlarning o`ziga xosligi, noaniqlik, bitim tomonlarining xatarga
I.A.Karimov. Bosh maqsadimiz – keng ko`lamli islohotlar va modernizatsiya yo`lini qat’iyat bilan davom ettirish: Ўzbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo`ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo`nalishlariga baғishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi. Xalq so`zi gazetasi 2013 yil 19 yanvar, 13-son.
moyilligi, bitimning murakkabligi, shuningdek qonundan foydalanish narxi bilan xufyonalik narxining o`zaro nisbati.
Siz bugun qanday xildagi shartnomalarni tuzishingizga to`g`ri keldi? Amalga oshirilgan bitimlardan birini shu nuqtai nazardan tavsiflang.
«Lavz puldan ham qimmat» degan mashhur maqolni institutsional nuqtai nazardan talqin eting. Unda qanaqa shartnoma ideali o`z aksini topgan?
Bugungi kunda Siz qanday eng o`ziga xos aktivga egasiz? Javobingizni asoslang.
Institut va tashkilot kategoriyalaridan foydalangan holda institutsional yondashuv asosida siyosiy partiya bilan ijtimoiy-siyosiy harakat o`rtasidagi farqni izohlang.
Yollash to`g`risidagi shartnomaning institutsional va marksistik talqinini taqqoslang. (Eslatib o`tamiz, marksistik nazariyaga ko`ra yollash to`g`risidagi kapitalistik shartnomaning asosida tovarning qiymati va iste’mol qiymati spetsifikasi «ishchi kuchi» yotadi.)
Nima uchun implitsit shartnomani amalga oshirish jarayonida yuzaga keladigan nizolarni hal etish uchun uchinchi tomonni jalb etishga zarurat yo`q? Boshqacha aytganda, boshqa turdagi shartnomalar bilan solishtirilganda implitsit shartnomaning o`ziga-o`zi yetarliligining sababi nimada (self-enforcing)?
Firmaning tabiatini tushuntirishga nisbatan institutsional yondashuv va Frenk Nayt bilan namoyon etilgan Avstriya maktabining yondashuvini qanchalik taqqoslash mumkin? (F.Naytning asosiy tezisi kapitalist o`z zimmasiga oladigan xatar uchun o`ziga xos mukofot sifatida uning daromadlarini aniqlashdan iborat edi.)