M. İ. MƏMMƏdov V. T. AĞAyev

< userid> @ < nodeid>

burada – istifadəçinin identiflkatoru, – şəbəkə qovşağının identifıkatorudur. Bu iki identifıkator arasında

«@» (“at commercial”) işarəsini yazmaq vacibdir. Bu səbəbdən də o «elektron poçt işarəsi» adını almışdır.

İstifadəçinin identifikatoru (userid) baxılan şəbəkə qovşağı çərçivəsində unikal olmalıdır. Qovşağın identifikatoru (nodeid) nöqtə işarəsi ilə ayrılmış domenlərin adlarından ibarət olan mətni sətirdir. Qovşağm identifikatoru bütöv İNTERNET çərçivəsində unikal olmalıdır.

Elektron poçt ünvanlarının yazlışma aid misal: [e-mail]

Elektron poçtu ilə işləmək üçün ən çox OUTLOOK EXPRESS və NETSCAPE proqramlarından istifadə edilir. Bu məqsədlə Rusiyada THE BAT adlı proqram da yaradılmışdır.

1. www.mail.az – elektron poçt xidməti portalı

Qeyd olunan bu səhifədə qeydiyyatdan keçib özünüzə elektron poçt ünvanı yarada bilərsiniz.

Şək. 2.2. Mail.az baş səhifəsi
Bu veb-səhifənin “qeydiyyatdankeçin” (1) linkindən yeni elektron poçt yaratmaq olar. Bu link açıldıqda ekranda qeydiyyat pəncərəsi açılır istifadəçi uyğun sorğuları cavablandırıb qeydiyyatdan keçir.

Şək. 2.3. Mail.az qeydiyyat səhifəsi səhifəsi
Sorğular düzgün cavablandırılarsa elektron poçt qeydiyyatdan keçmiş hesab olunur.

Yaradılmış elektron pocta daxil olmaq üçün www.mail.az portalının sistemə giriş bölməsindən istifadə edilir.

2. www.box.az- e-mail xidməti

Azərbaycanda ən böyük servislərdən biri Box.az-dır. Box.az inkişaf tempinə görə digərlərindən müsbət istiqamətə fərqlənir: Xüsusən son dövrlərdə digər jabber sistemləri ilə inteqrasiyası, Box.az Chat-ın istifadəyə verilməsi. Digər servisləri yoxlayanda, Box.az mail servis kimi daha güclü təsir bağışlayır. Məktubları yollayanda xarici mail servislərdə spam-a düşmürdü. Başqa maillərə baxanda, Azərbaycanca

versiyası olduğunu da qeyd əhəmiyyət kəsb edir.

Brauzder proqramı vasitəsilə www.box.az səhifəsinə keçildikdə

Şək. 2.4. box.az baş səhifəsi

Əgər boxşaz-da elektron poçtunuz yoxdursa yeni eliktron poçt yaratmaq lazımdər bunun üçün keçidi sixilir (basılır).

Bu zaman qeydiyyat səhifəsi açılır.

Şək. 2.5. box.az qeydiyyat səhifəsi

İstifadəçi zəruri sorğuları cavablandırıb “qeydiyyat” düyməsini sixir. əgər sorğular tam və düzgün cavablandırılarsa elektron poçt qeydə alınır və istifadəçiyə uyğun məlumat gəlir.

Yaradılmış elektron poçtdan yararlanmaq üçün login və paroldan istifadə edilir.
Bu məlumatlar

Şək. 2.6. box.az e_mail-ə daxil olma səhifəsi

.

Şəkildə göstərilən qayydaya uyğun daxil edilir və “Daxil ol” düyməsi sıxılır.

Bu zaman

Şək. 2.7. box.az e_mail-ə baxiş səhifəsi

Pəncərəsi açilir ki, bu pəncərə istifadəçiyə elektron məktubları almaq, göndərmək imkanlarını yaradır.

2.3. Faylların ötürülməsi protokolu
FTP, faylların ötürülmə protokolları (ing. File Transfer Protocol) – faylları ötürmə protokolunun köməyi ilə faylların bir kompyuterdən digərinə otürülməsi reqlamentləşdirilir.

Uzaq məsafədə yerləşən kompyuterlə əlaqə yaradan istifa- dəçi istədiyi faylı öz kompyuterindən ona və əksinə göndərə bilər. Başqa sözlə desək FTP şəbəkədəki istənilən kompyuterlə istifadəçi arasında ikili və mətni fayllar mübadiləsi aparmağa imkan verir. Bu protokolun bazası əsasında ümumdünya şəbə- kəsində verilənlərin daonlad (download) və apload (upload) əməliyyatı realizə olunur. Daonlad (download) faylların uzaq şəbəkə kompyuterindən (server) kliyent kompyuterinə köçürül- məsi/yuklenmesi prosesidir. Apload (upload) – əks proses, yəni faylın uzaq məsafədəki kompyuterə yüklənməsi deməkdir¹.

Bu xidmət vasitəsilə bir şəbəkə komputeri ilə digəri arasında fayllar mübadiləsi aparıla bilər. FTP protokolu TCP/IP (Trans- mission Control Protocol over/based on Internet Protocol- İnter- net Protocolu vasitəsilə informasiya Ötürülməsini İdarə edən Protokol) standart protokollar ailəsinin tətbiq səviyyəsinə aid protokollarından biridir. Nəqliyyat səviyyəsində TCP protokolu tətbiq edilir. FTP protokolu ilə proqram istifadəcisi uzaq məsafəli kompüterin fayllar kataloquna baxa, bir kataloqdan digərinə keçə və faylları öz kompüterinə köçürə bilər.

FTP xidməti WEB-də yerləşdirilməsi əhəmiyyət kəsb etməyən informasiya resurslarını arxiv rolunu oynayan kom- püterlərdə saxlamağa və onlardan istifadə etməyə imkan verir. Həmin kompüterlərə başqa sozlə FTP-serverlər deyilir.

FTP arxivinin resurslarının axtanşı üçün «Archive» adlanan və WEB-də yerləşdirilən qlobal axtarış sistemi mövcuddur.
¹ http://az.wikipedia.org/wiki/FTP
Həmin sistemin saxlandığı WEB-serverlərindən birinin ünvanı belədir: http://ftpsearch.ntnu.no. FTP resurslarınm axtanşı üçün regional axtarış sistemləri də mövcuddur, məsələn, Rusiyada

«Filesearch» adlı sistemdən həmin ölkənin FTP-serverlərində saxlanan fayylların axtanşında geniş istifadə edilir. Həmin sistemin İnternet ünvanı belədir: http: //fılesearch.ru.

1.