Mała encyklopedia kultury antycznej

Myrtiios mit. syn Hermesa, woźnica Ojno-maosa, króla Pizy, który obiecał oddać swą córkę, Hippodamię, temu, kto go zwycięży w wyścigach. Jednym z ubiegających się o rękę Hippodamii był Pelops; namówił on M. (czy też uczyniła to sama Hippodamia), aby uszko­dził koło rydwanu Ojnomaosa. W czasie wyścigu rydwan jego uległ katastrofie, a król zginął. Kiedy M. domagał się od Pelopsa jako zapłaty połowy królestwa Ojnomaosa, ten zrzucił go do morza, które odtąd nazywano Myrtoum marę. Hermes przemienił swego syna w gwiazdę, a na ród Pelopsa rzucił przekleństwo.

Myrtis z Antedonu w Beocji, poetka liryczna, wg Księgi Suda — nauczycielka Korinny i Pin-

dara, z którym miała współzawodniczyć w za­wodach poetyckich. Antypater z Tessaloniki wy­mienia M. w swoim kanonieepigramie poświę­conym największym poetkom greckim. Z twór­czości M. nic się nie zachowało, a tylko na pod­stawie różnych świadectw (np. dzięki Plutar-chowi znamy treść jednego z jej utworów) można wnioskować, że M., podobnie jak Korinnie, zawdzięcza swój rozwój genealogiczno-epicka po­ezja w Beocji pod koniec VI w. p.n.e., oparta w znacznej mierze na lokalnych motywach mi­tologicznych.

Myrtojskie Morze zob. Myrtoum marę.

Myrtos wysepka u południowego cypla Eubei.

Myrtoum marę (Myrtoon pelagos) Morze Myr­tojskie, w węższym znaczeniu — część Morza Egejskiego w okolicy wysepki Myrtos, u połud­niowego cypla Eubei. W znaczeniu szerszym — Morze Egejskie pomiędzy Eubeą i Attyką na północy, Argolidą i Lakoniką na zachodzie, Cykladami na wschodzie, na południu grani­czące z Morzem Kreteńskim (Marę Creticum).

Mys prawdopodobnie z Aten, słynny toreut.a w drugiej poł. V w. p.n.e., podobno wg rysunku Parrasjosa wykonał na tarczy do posągu Ateny Promachos scenę walki centaurów z Lapitami. Ceniony jeszcze w czasach cesarstwa.

Mysia zob. Mizja.

Myson syn Strymona, wymieniany jako jeden z Siedmiu mędrców w kanonach, które opusz­czają imię Periandra. Zob. Siedmiu mędrców.

Mytiiene zob. Mifylena.

Myus miasto w Karii na południowym brzegu rzeki Meander, przy ujściu tej rzeki do morza. Jedno z miast, które Artakserkses podarował Temistoklesowi. W czasach Augusta wyludnione do tego stopnia, że nielicznych mieszkańców uważano za obywateli pobliskiego Miletu.

N

Naarmalcha (dziś Nahr el-Malik) największy z kanałów łączących Eufrat z Tygrysem, przez Greków zw. królewską rzeką (ho bastlejos pota-mós) lub królewskim kanałem (ho basilejos dióryks), przez Rzymian zaś regium flumen.

Nabatejowie (Nabataei) lud w Arabii (w Arabia Petraea, potem także w Arabia Felix), stolicą ich było miasto Petra. Pierwotnie trudnili się pasterstwem, z czasem nabrali znaczenia dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu na szla­ku handlowym z Arabii na Zachód.

Nabis tyran spartański (207 -192 p.n.e.), na­stępca tyrana Machanidasa, zamordowanego przez Filopojmena, wodza Związku Achajskiego. Jak podaje Polibiusz, N. oparł swą władzę na niewolnikach, wszelkiego rodzaju wygnań­cach i uchodźcach. Nieubłagany wróg arysto­kracji, skonfiskowane ziemie i bogactwa przy­dzielał swoim zwolennikom, powierzając im sta­nowiska w wojsku i administracji. Polityka N. podważała podstawy ustroju niewolniczego i sprzyjała połączeniu się wszelkiego rodzaju bezpośrednich wytwórców w jedną kategorię posiadaczy ziem państwowych, zależnych od króla lub tyrana, co stanowi pierwszy krok w przejściu od ustroju niewolniczego do feuda-lizmu. Panowanie N. wypełniały walki ze Związ­kiem Achajskim, z królem macedońskim, a wresz­cie z Rzymianami. Z początku Rzym wykorzy­stywał N. jako sojusznika w walce z pozostałymi państwami greckimi i z Macedonią, jednakże arystokratyczna polityka konsula Tytusa Kwin-cjusza Flamininusa, pogromcy Filipa, nie dała się pogodzić z rewolucyjnymi zmianami w Spar-cie i Rzymianie zawarli przymierze z głównym wrogiem N., Związkiem Achajskim. W r. 195 p.n.e. N. został pokonany, władzę jego ograni­czono do Sparty, a w 3 lata później (r. 192) poniósł klęskę w walce z Achajami, po czym

został zdradziecko zamordowany w Sparcie przez Aleksamenesa, wodza Etolczyków. Po śmierci N. Sparta weszła w skład Związku Achajskiego.

naenia zob. nenia.

Naełii Newiusze, dawny plebejski ród rzym­ski. 1. Cnaeus Naevius zob. Newiusz. 1. Quintus N. Crista, w r. 214 p.n.e. pomagał skutecznie mieszkańcom Apollonii w walce z wojskami macedońskimi. 3. N. Sertorius Macro, naczelnik cesarskiej straży przybocznej, następca Sejana w r. 31, ulubieniec Tyberiusza. Kiedy Tyberiusz był bliski śmierci, N. nawiązał porozumienie z Kaligulą: miał na jego rozkaz zgładzić Tybe­riusza. Później sam został przez Kaligulę skazany na wygnanie, a wreszcie zmuszony do samo-. bójstwa.

Nahanaryali (także w formie skróconej — Naharvali) plemię zamieszkujące kraj między rzekami Yiadus i Vistula. Podobno czcili bóstwo zw. Alcis, które Tacyt porównuje z Kastorem i Polluksem.

Naharvali zob. Nahanaryali.

Naisos (Nalsós) miasto w górnej Mezji, nad prawym dopływem rzeki Margus; miasto ro­dzinne Konstantyna W.

najady (gr. Nalddeś) nimfy (zob.).

najemnicy zob. mercenarius.

Naksos (łac. Naxus) 1. (dziś Naxia) wyspa grecka na Morzu Egejskim, największa z Cyklad. Łączy się z nią podanie o Bakchusie, który tu znalazł opuszczoną Ariadnę. N. znana była z wy­robu win. 2. Najstarsza kolonia grecka na Sycylii, założona w r. 735 p.n.e. przez miesz­kańców Chalkis. W r. 403 p.n.e. została zbu­rzona przez Dionizjosa Starszego, tyrana Syrakuz.

Namnetowie (Namnetes) plemię galijskie mie­szkające we wschodniej części Gallia Lugdimen-sis, na północnym brzegu rzeki Liger, w pobliżu

Nanno

506

Nasidius

jej ujścia do Oceanu Atlantyckiego. Stolicą N. było Condiyincum, później Namnetes (dziś Nantes).

Nanno fletnistka opiewana przez Mimner-mosa w jego elegiach miłosnych.

naos (gr. naós) 1. określenie świątyni grec­kiej. 2. obecnie używany w architekturze termin techniczny, synonim celli w świątyni greckiej.

Napaeae łac. (gr. Napoją]) nimfy dolin i lesi­stych parowów, jarów.

Napata miasto w Etiopii, na północ od Meroe nad Nilem, zniszczone przez Rzymian w r. 24 p.n.e. podczas wyprawy Petroniusza (namiest­nika Egiptu) przeciwko królowej etiopskiej Kandake.

Nar dopływ Tybru, wypływający na granicy Umbrii i Picenum. Rzeka znana z białawej barwy wody, wywołanej obecnością siarki.

Naraggara (Naragara) miasto w Numidii, nie­daleko Zamy, w którym odbyło się spotkanie Hannibala ze Scypionem przed bitwą pod Zamą.

Narbo (później Narbona) dziś Narbonne; mia­sto w Gallia Narbonensis, położone na wybrzeżu Morza Śródziemnego nad rzeką Atax. Od r. 118 p.n.e. było kolonią rzymską i stolicą prowincji Gallia Narbonensis.

Narcissus zob. Narcyz.

Narcyz 1. (gr. Ndrkissos, łac. Narcissus) mit. piękny młodzieniec, syn boga rzeki Kefisos i nimfy Lejriope; wzgardził miłością nimfy Echo, za co został ukarany przez Afrodytę w ten spo­sób, że zakochał się we własnym odbiciu w źró­dle. Umarł, nie mogąc oderwać wzroku od swego wizerunku. Przez bogów został zamienio­ny w kwiat poświęcony Hadesowi. 2. Narcissus, wyzwoleniec, ulubieniec i sekretarz cesarza Klau­diusza, posiadał wielkie wpływy na dworze, ce­sarskim. Ujawnił przed Klaudiuszem niemoralne życie Messaliny i jej związek z Siliuszem. Ściąg­nął na siebie nienawiść Agrypiny, która, powzią-wszy decyzję zamordowania Klaudiusza, usunęła N. z Rzymu, a później kazała go zamordować (w r. 54 n.e.). Podobno zgroi.iadził olbrzymi ma­jątek w wysokości 400 milionów sesterców.

Narkissos zob. Narcyz l.

Narnia (dziś Nami) miasto w Umbrii, nad rzeką Nar, przy via Flaminia; od początku III w. p.n.e. kolonia rzymska.

Narona miasto w Dalmacji, ważny punkt handlowy przy drodze do Dyrrachium.

Narses, dowódca działający we wschodniej

części cesarstwa rzymskiego za panowania Ju-styniana. Data i miejsce urodzenia nieznane. Eunuch, cieszył się łaską Justyniana i jego żony Teodory. Pełnił szereg najwyższych funkcji na dworze i w administracji państwowej. Oddał szczególne usługi Justynianowi podczas tzw. buntu Nika (532), gdy udało mu się przeciągnąć na swoją stronę potężną frakcję błękitnych. W r. 537 otrzymał misję załagodzenia sporów religijnych w Aleksandrii, w r. 538 prowadził posiłkowe wojska do Italii podczas wojny Belizariusza z Gotami. W r. 550 dowodził wojskami w Italii przeciwko Gotom, w r. 551 organizował armię w Dalmacji. W latach 552 - 5 kierował decydującą kampanią przeciwko Gotom; poło­żyła ona kres panowaniu gockiemu w Italii, która przeszła odtąd pod panowanie Justyniana. Umarł w r. 568, w przeddzień inwazji Longo-bardów na Italię.

Narthakion 1. szczyt górski w Tesalii, poło­żony na południe od Farsalos i rzeki Apidanos. 2. miasto u stóp N.

Naruszewicz Adam (1733 1796) znakomity historyk, profesor poetyki w szkołach jezuickich, nadworny poeta Stanisława Augusta, liryk i pa-negirysta. Tłumaczył na polski wszystkie dzieła Tacyta (1773 -1783), Anakreonta i Horacego. Jego własne liryki wyrosły z natchnień i nastro­jów horacjańskich.

Narycium zob. Naryks.

Naryks (gr., także Ndrykos, Narykion, łac. Naryx, Narycium, Narycus) miasto w kraju Lo-krów. Wg mitologii stąd pochodził Ajas, syn Ojleusa.

Naryx zob. Naryks.

nascetur ridiculus mus łac. urodzi się śmieszna myszka. Część przysłowiowego powiedzenia: par-turient montes, nascetur ridiculus mus góry ro­dzą, a urodzi się śmieszna myszka (Horacy, De arte poetica 139). Por. „z wielkiej chmury mały deszcz".

Nasidienus Rufus bogaty i niewykształcony dorobkiewicz rzymski, znany z satyry Horacego (11,8). Horacy opisuje wystawną ucztę wydaną przez N., na której ów podejmuje Mecenasa oraz poetów: Fundaniusa, Yariusa i Yiscusa.

-Nasidius l.' rycerz rzymski, zwolennik Pom-pejusza, pokonany przez Brutusa pod Massilią (r. 49 p.n.e.), przeciwnik Antoniusza. 2. Quin-tus N., syn poprzedniego, zwolennik Pompejusza Młodszego; po jego śmierci (r. 39 p.n.e.) prze­szedł na stronę Antoniusza i jako dowódca

Naso

507

Nauplios

jego floty został przez Agryppę pokonany pod Patraj.

Naso zob. Owidiusz.

Nasos 1. mała wysepka na rzece Acheloos, należąca do miasta Ojniadaj w Akarnanii; znaj­dował się na niej zamek warowny. 2. nazywano tak również wyspę Orthygię, która stanowiła najstarszą część Syrakuz (zob. Syrakuzy).

naturalia non sunt turpia łac. to, co wynika z natury (człowieka), nie przynosi hańby (wsty­du). Przekład (z greckiego) powiedzenia Eury­pidesa, zawartego we fragmentach tragedii Hypsipyle.

nauarch (gr. nduarchos) naczelnik floty w Spar-cie, sprawujący władzę w zastępstwie króla.

Naubolos mit. syn Omytusa, ojciec Ifitosa, król Tanagry, jeden z Argonautów.

Naucellius poeta łaciński z IV w. n.e., który według świadectwa Symmachusa (Epistulae, 3, -11) przełożył jakiś utwór historyczny z języka greckiego na łaciński,

Nauklejdas efor spartański, który towarzyszył Pauzaniaszowi królowi spartańskiemu w wypra­wie do Attyki w r. 403 p.n.e. i wraz z nim pro­wadził układy z Atenami.

naukraria (gr. naukraria od mus okręt i krdjnff wykonać, sporządzić) termin z zakresu admini­stracyjnego podziału Attyki; 4 fyle miały razem 50 (ewent. 48) n., tj. niby gmin, z których każda obowiązana była wystawić l okręt i 96 jeźdź­ców. Na czele n. stał ndukraros, niby kapitan. W V w. p.n.e. zastąpiono je trierarehiami.

Naukrates historyk grecki, znany jedynie ze wzmianek u późniejszych pisarzy, uczeń mówcy Isokratesa (TV w. p.n.e.); wg Księgi Suda stanął do konkursu retorycznego (wraz z Teopompem i Teodektesem) urządzonego przez Artemizję (zob. Artemizja¹ 2) dla uczczenia zmarłego króla Mauzolosa.

Naukratis miasto w Egipcie, w delcie Nilu, założone w końcu VII lub na początku VI w. jako kolonia Miletu. Zamieszkałe niemal wyłącz­nie przez Greków, było przed założeniem Alek­sandrii ważnym ośrodkiem handlowym i prze­mysłowym oraz centrum handlu między Egip­tem i światem helleńskim. Miasto rodzinne Atenajosa. . '

Naukydes 1. brat Polikleta, rzeźbiarz grecki działający pod koniec V w. p.n.e. Współpraco­wał z Polikletem przy odbudowie świątyni Hery w Argos, spalonej w r. 423. Miał wykonać chryzelefantynowy posąg Hebe. 2. N. z Argos, syn

Patroklosa, brat rzeźbiarza Dajdalosa, działa­jący ok. r. 400 p.n.e., współcześnie z młodszym Kanachosem, uczniem Polikleta. Starożytni ce­nili jego posągi: Hermesa, dyskobola oraz posąg mężczyzny ofiarującego barana.

naumachia (gr. naumachia, dosl. walka okrę­tów), widowisko przedstawiające bitwę morską. Pierwszą n. urządził w r. 46 p.n.e. Juliusz Cezar, drugą August w 2 r. n.e. z okazji poświęcenia świątyni Marsa Ultora. Najsłynniejszą n. urzą­dził Klaudiusz w r. 52 na Fucinus lacus. W wi­dowisku tym wzięło udział 100 okrętów i 19000 ludzi. N. urządzali również następni cesarze w Rzymie i w innych miastach. Do walk uży­wano jeńców wojennych i skazańców kryminal­nych. Walczących dzielono na dwie partie i ubie­rano w kostiumy narodowe, np. Ateńczyków i Persów. Podobrie jak w walkach gladiatorów.. walczono aż do wymordowania jednej z grup, chyba że cesarz okazał łaskę. Miejscem (zwa­nym także n.) widowisk mógł być naturalny zbiornik wody lub też — specjalnie wybudo­wany, zaopatrzony w urządzenia amfiteatralne.

Naumachios poeta, lekarz i filozof grecki z II w. n.e. U Stobajosa zachowały się poszcze­gólne heksametry wiersza gnomicznego N. (ogó­łem 73 wiersze) traktujące o obowiązkach ko­biety i stąd zatytułowanego Gamikd parangel-mata.

Naupaktos (dziś Lepanto) miasto portowe w zachodniej części Lokrydy Ozolskiej nad Za­toką Koryncką. Wg tradycji Heraklidzi mieli tu wybudować swoją flotę, aby przeprawić się na Peloponez. Po trzeciej wojnie messeńskiej Ateńczycy osiedlili w N. Messeńczyków, wypę­dzonych z ich ojczyzny przez Spartan. W czasie wojny peloponeskiej N. było jedną z głównych baz operacyjnych floty ateńskiej w Grecji za­chodniej. Po bitwie pod Ajgospotamoj (r. 405 p.n.e.) wróciło do Lokrydy, w r. 191 p.n.e. we­szło w skład państwa rzymskiego.

Nauplia miasto w Argolidzie położone nad zatoką. Dość wcześnie zdobyte przez Argiwów, zostało portem miasta Argos.

Nauplios mit. 1. syn Posejdona i Amymone, sławny żeglarz argiwski, ojciec Projtosa i Dama-stora, założyciel miasta Nauplia w Argolidzie. 2. potomek poprzedniego w piątym pokoleniu;

brał udział w wyprawie Argonautów, był do­świadczonym żeglarzem i astrologiem. 3. król Eubei, mąż Klimene, ojciec Palamedesa, Ojaksa i Nausimedona. Chcąc się zemścić za śmierć

Nauportus

508

Neapolis

Palamedesa, wysłał pozostałych synów do żon wojowników greckich walczących pod Troją, aby przynosząc zmyślone wiadomości o losach mężów, wywołać niepokój kobiet. Kiedy Grecy, wracając spod Troi, przepływali w burzliwą noc koło Eubei, kazał zapalić na Skale Kafarejskiej pochodnie, wskutek czego niektóre okręty gre­ckie rozbiły się na skałach.

Nauportus (dziś Laibach) spławny dla okrę­tów dopływ rzeki Savus w górnej Pannonii;

nad rzeką tą położone było miasto tej 'samej nazwy (zwane też Nauportuni), znane ze stosun­ków handlowych z Akwileją.

Nausifanes z Teos, filozof ze szkoły Demo-kryta, uczeń Pirrona z Elidy (zob.) i później­szy nauczyciel Epikura, którego miał wprowa­dzić w filozofię Demokryta.

Nausikaa zob. Nauzykaja.

Nausikles jeden z czołowych przywódców po­litycznych w Atenach w okresie walki z Fili­pem Macedońskim. Dowodził wojskiem ateń­skim w r. 352 p.n.e. przeciwko Filipowi pod Termopilami, a następnie w r. 346 był jednym z posłów ateńskich wysłanych do Filipa; w r. 338 stronnik Demostenesa. Zmarł przed r. 325/24.

Nausikrates grecki komediopisarz, przedsta­wiciel komedii nowej; ze sztuk N. zachowały się większe fragmenty.

Nausithoos mit. syn Posejdona i Periboji, oj­ciec Alkinoosa i Reksenora, król Feaków, któ­rych wyprowadził z Hyperii na Scherię, aby uciec przed Cyklopami.

Naustathmos 1. miasto portowe na wschod­nim wybrzeżu Sycylii. 2. miasto portowe w Cy-renajce. 3. miasto portowe nad Morzem Czar­nym. 4. port miasta Pokaja w Azji Mn.

Nautii stary rzymski ród patrycjuszowski prawdopodobnie pochodzenia etruskiego. Wg niektórych wersji miał wywodzić się od towa­rzyszy Eneasza. 1. Spurius Nautius, jeden z de­legatów Senatu wysłany do plebejuszy w czasie secessio in mantem sacrum (r. 493 p.n.e.). Konsul w r. 488. 2. Caius N. Riitiius, konsul z r. 475 p.n.e., walczył przeciw Wolskom i Ekwom. W r. 458 wybrany ponownie konsulem dowodził wojskiem w wojnie z Ekwami i Sabinami; tych ostatnich pobił pod Eretum. 3. Spurius N., jako legat konsula Papiriusza Kursora w r. 293 p.n.e. walczył z Samnitami.

nautikon zob. flota.

nautodikowie (gr. nautodikaj) niżsi urzędnicy sądowi w Atenach. Załatwiali spory między ma­rynarzami, kupcami i cudzoziemcami, ponadto prowadzili procesy przeciw tym, którzy bez­prawnie przywłaszczali sobie prawa obywatel­skie (prawdopodobnie chodziło o kupców za­morskich). Za czasów Demostenesa urząd ten już nie istniał.

Nauzykaja (Nausikaa) jedna z bohaterek Ody­sei, córka Alkinoosa i Arete; ją pierwszą spotkał Odyseusz na Scherii, kiedy wylądował na wyspie jako rozbitek.

Nava (dziś Nahe) dopływ Renu wpadający doń koło Bingium.

Nayigius astrolog wspomniany przez Firmi-cusa Matemusa.

navis zob. flota.

Naxus zob. Naksos.

Nazarius retor działający w czasach Konstan-tyna (pierwsza poł. IV w. n.e.).

nazwisko zob. nomen.

ne quid nimis łac. nic ponad miarę (Teren-cjusz, Andria I, l, 34). Por. meden agan.

ne sutor supra crepidam łac. szewc niech tylko butów pilnuje; Pliniusz (Historia naturalis XXXV, 36,10) łączy to powiedzenie z osobą Apellesa, malarza greckiego z IV w. p.n.e. Kiedy jakiś szewc skrytykował obuwie na obrazie Apeilesa, malarz poprawił je, lecz kiedy szewc zaczął inne braki wytykać, miał z gniewem wypowiedzieć powyższe słowa.

Neaera (z gr. Neajra) imię kobiece występujące w poezji miłosnej Tibullusa i Horacego.

Neaethus (gr. Neajthos) rzeka w Italii ucho­dząca do Morza Jońskiego na północ od Krotony.

Neajra (łac. Neaera) mit. 1. córka Okeanosa, żona Heliosa, matka Faetuzy i Lampetii. 2. żo­na boga rzeki Strymon.

Neajthos zob. Neaethus.

Nealkes malarz grecki działający w poł. III w. p.n.e.; po zdobyciu Sikyonu miał podobno wy­prosić u stratega Aratosa obraz pędzla Melan-tiosa, ratując go w ten sposób przed zniszcze­niem.

Neanthes 1. N. z Kyzikos, retor z III w. p.n.6., autor dzieł historycznych: HÓroj Kyzikenon (Hi­storia Kyzikos), Hellenikd (Dzieje greckie, w 6 księgach). Ta peri Attalon (Historia Attalosa I), biografii sławnych mężów (peri endóksón an-drori) i innych dzieł. 2. N. Młodszy, również z Kyzikos, żyjący ok. r. 200 p.n.e., autor historii Attalosa, Peri Attalon historia].

Neapolis 1. miasto na wschodnim wybrzeżu

JNearchos

509

nemejskie igrzyska

Macedonii, naprzeciw wyspy Tazos, port miasta Filippi. 2. (dziś Napoli) Neapol, najsławniejsze z miast noszących tę nazwę, położone w Kam­panii, w Zatoce Kumańskiej, .na zachód od 'Wezuwiusza, nad rzeką Sabatus. Założyli je ko­loniści z Kumę oraz Chalkis w okolicy zwanej Partenope. Nową część miasta nazwano N. (gr. nźos nowy) w odróżnieniu od starej, PalafopoHs (gr. palajós stary). W r. 327 p.n.e. opanowali miasto Samnici, w r. 290 Rzymianie. N. został municypium rzymskim. Był to jeden z najważ- • niejszych portów południowej Italii. Do czasów cesarstwa N. zachował charakter miasta grec­kiego. Za Tytusa został prawie całkowicie znisz­czony przez trzęsienie ziemi, wkrótce jednak od­budowano go. Ze względu na piękne położenie, okolice i klimat stał się ulubionym miejscem letniskowym arystokracji rzymskiej. Opiewany przez poetów. Niedaleko N. znajduje się rzekomo grób Wergiliusza. (Starożytne miasto leżało pra­wdopodobnie w pobliżu dzisiejszego portu). 3. W Azji znajdowało się dziewięć miast tej nazwy, w Afryce trzy.

Nearchos 1. Ateńczyk, syn. Sosinomosa, wy­słany w poselstwie do króla Filipa w r. 340 p.n.e. 2. syn Androtimosa z Krety, przyjaciel Aleksandra W., brał udział w jego wyprawie do Azji i był namiestnikiem Likii. Brał również udział w wyprawie od Indii w r. 327 p.n.e. i badał wybrzeże do ujścia Indu do Eufratu. Wyniki opisał w dziele Oplynięcie (Paraplus), z którego korzystali Arrian, Strabo i Eratostenes. Zachowane fragmenty. 3. filozof ze szkoły pitagorejskiej w III w. p.n.e., przyjaciel i nau­czyciel Katona Starszego.

Nebrodes montes łańcuch górski w północno--wschodniej części Sycylii.

Necessitas łac. uosobienie konieczności, nie­uchronnego losu, odpowiednik gr. Andnke. U nie­których pisarzy starożytnych bóstwo to występu­je w towarzystwie bogini losu. Fortuny. Stąd Horacy wspomina, że N. kroczy przed Fortuną, niosąc gwoździe, klamry i kliny, niby symbole konieczności.

Neda rzeka na Peloponezie. Wypływała z gór Lykajon, płynęła na zachód, tworząc granicę między Messenią a Arkadią i Elidą.

Neera zob. Neajra.

Nefele mit. żona Atamasa (zob.), matka Pryk-sosa i Helle, uosobienie chmury.

negotiator łac. hurtownik czy bankier, który na prowincji wypożyczał swoje kapitały na wy­soki procent lub skupował zboże. Pochodził najczęściej ze stanu rycerskiego lub był zamoż­nym plebejuszem.

Nejkon Młodszy zob. Nikodemos 1.

Nejlos zob. Nil.

Nejtaj pylaj (gr. Nfjtaj pylą]) nazwa jednej z siedmiu bram w Tebach.