Mała encyklopedia kultury antycznej

editio princeps

212

Eetion

rżą odkryto warstwy koptyjskie i ptolemejsko-

-rzymskie, które dają pogląd na urbanistykę tego okresu i warunki życia drobnokupieckiej i rzemieślniczej ludności zachodniej dzielnicy miasta. Do ciekawszych znalezisk należy zaliczyć dom lekarza-farmaceuty z niw. p.n.e., praco­wnię rzeźbiarza (n w. p.n.e.), rzymskie łaźnie publiczne i prywatne, mury obronne oraz papi­rusy i ostraka greckie, łacińskie i koptyjskie. Większość znalezionych zabytków sztuki i kul­tury materialnej znajduje się dziś w Muzeum. Narodowym w Warszawie.

editio princeps łac. pierwsze wydanie; termin używany przede wszystkim w odniesieniu do autorów antycznych wydawanych przez edyto­rów z okresu Odrodzenia.

Edonowie (gr. Edonóf) lud tracki zamieszkały pierwotnie w Mygdonii między rzekami Aksios i Strymon; wypędzony stamtąd przez Macedoń­czyków, osiedlił się na wschód od Strymonu, wzdłuż łańcucha górskiego Pangeos; szczególną czcią otaczał boga Bakchosa.

Eduowie (Aedui, Haedui) jedno z największych plemion galickich, zamieszkujące tereny między rzeką Arar i Liger, ze stolicą Bibracte. Najpierw sprzymierzyli się z Rzymianami, później przy­łączyli się do powstania Wercyngetoryksa i zo­stali pokonani przez Cezara w r. 52 p.n.e.

edykt (łac. edictum) opublikowane zarządzenie lub obwieszczenie władzy zwierzchniej ważne przez cały rok urzędowy lub przez krótszy, z góry określony przeciąg czasu, w węższym znaczeniu przepis prawny zawarty w takim ak­cie. Szczególne znaczenie miały corocznie wyda­wane bezpośrednio po objęciu urzędu e. pre­tora, zawierające zbiór zasad, jakimi pretor miał się kierować w ciągu swojej kadencji. E. pretora miejskiego i pretora dla peregrynów były decy­dującym czynnikiem w rozwoju rzymskiego pra­wa prywatnego.

edyl (łac. aediiis) urząd rzymski. Nazwa wy­wodzi się od wyrazu aedes, gdyż pierwotnie e. sprawowali pieczę nad świątynią Cerery, która stanowiła ośrodek życia religijnego plebsu rzym­skiego. Urząd ten powstał w r. 494 p.n.e., gdy plebs wywalczył sobie własnych przedstawicieli

—trybunów ludu oraz przydzielonych im do pomocy e. Pierwotnie byli oni mianowani przez trybunów ludu, potem byli wybierani rokrocznie na comitia tributa. Początkowo było dwu e. lu­dowych, aediies plebis, do ich obowiązków na­leżało także organizowanie igrzysk. Wobec tego,

że organizowanie igrzysk było związane z dużymi wydatkami, którym e. ludowi nie mogli podołać, a jednocześnie dawało okazję do zyskania popu­larności, od r. 367 p.n.e. wybierano rocznie spo­śród patrycjuszów 2 aediies curules, którzy mieli prawo do oznak wyższych urzędników, do sella curulis i toga praetexta. Organizowali oni m.in. ludi Roman! i Megalenses. W krótkim czasie plebejusze zyskali także dostęp do edylatu ku-rulnego. Zakres działalności jednych i drugich e. był zasadniczo taki sam: nadzór nad bezpieczeń­stwem publicznym, porządkiem, budowlami i apro­wizacją w mieście oraz organizowanie igrzysk. Prawo wydawania edyktów policyjnych i jurys­dykcji w sprawach handlowych mieli wyłącznie e. kurulni. W r. 44 p.n.e. Cezar mianował je sz-cze dwu nowych e. ludowych aediies cereales, którzy zajęli się rynkiem zbożowym i zaopa­trzeniem miasta w zboże. W miastach municy­palnych i w koloniach byli wyżsi urzędnicy zwani aediies duumviri, aediies auattwryiri itd.; w nie­których miastach italskich stanowili oni naj­wyższą władzę.

Edyp (gr. Ojdipus, łac. Oedipus) mit. syn króla Teb, Lajosa i Jokasty. Wyrocznia przepowie­działa, że E. zabije swego ojca i poślubi matkę, dlatego Lajos kazał dziecię, po przebiciu kostek u nóg, wynieść w góry Kitajronu. Tam znaleźli go pasterze i oddali na wychowanie królowi Koryntu Polibosowi. Usłyszawszy w Delfach wyrocznię, że ma zabić ojca i ożenić się z własną matką. E, czym prędzej opuścił Korynt uważając Polibosa i jego małżonkę za swoich rodziców. W Beocji, w przypadkowej kłótni na drodze zabił starca, którym właśnie był jego ojciec. W dalszej wędrówce przybył do Teb, a rozwią­zawszy zagadkę Sfinksa uwolnił miasto od po­twora. W nagrodę dano mu za żonę królowę Jokastę, która była jego matką. Miał z nią czworo dzieci: Eteoklesa, Polinejkesa, Antygonę i Ismenę. Na skutek związku kazirodczego zaraza nawiedziła Teby. E. szukając jej przyczyn poznał straszliwą prawdę. Jokasta odebrała sobie życie wieszając się. E. się oślepił i udał się na wędrów­kę, prowadzony przez Antygonę, wreszcie zna­lazł oczyszczenie, ukojenie i śmierć w gaju po­święconym Eumenidom w gminie Kolonos pod Atenami. Jest on bohaterem dwu tragedii Sofo-klesa: Edyp Król i Edyp w Kolonos.

Eetion mit. 1. król Tebe w Cylicji, ojciec żony Hektora, Andromachy. Wraz z siedmioma synami został zabity przez Achillesa przy zdo-

efeb

213

Efialtes

bywaniu Tebe. Jako lup zabrał Achilles kosz­towną formingę, konia Pegaza i żelazny dysk E;

który stanowił potem nagrodę na igrzyskach podczas pogrzebu Patroklosa. 2. król wyspy Imbros, przyjaciel syna Priama, Likaona. Kiedy po upadku Troi Likaon został sprzedany jako niewolnik na Lemnos, E. wykupił go i wysłał do Arisbe na Hellesponcie.

cfeb (gr. efebos) młodzieniec grecki w wieku lat 18-20, odbywający obowiązkową służbę wojskową. Instytucja efebii została wprowadzona w Atenach prawdopodobnie w V w. p.n.e. Obo­wiązywała ona jedynie synów pełnoprawnych obywateli polis należących do trzech pierwszych klas ludności (zob. demokracja, Klejstenes). Przy­jęcie w poczet e. połączone było z równoczesnym wpisaniem młodzieńca na listę obywateli. E. ateńscy stanowili korpus wojskowy podlegający strategom i obowiązany do obrony Attyki. Nauka ich polegała na uprawianiu ćwiczeń woj­skowych i gimnastycznych oraz zajęć umysło­wych, jak recytacje poezji, muzyka i śpiew. Przedmiotów tych udzielali specjalni instrukto­rzy. Bezpośrednią opiekę nad e. sprawowali sofronistaj, wychowawcy. E. tworzyli małą spo­łeczność z własnym samorządem, zorganizowa­nym na wzór władz państwowych; otrzymywali też żołd w kwocie 4 oboli dziennie, który obra­cali na wspólne posiłki. Po roku otrzymywali na koszt państwa uzbrojenie, tj. lancę i pancerz, oraz ubiór składający się z ciemnego płaszcza chlamys, i kapelusza, petasos. Tworzyli oni oddziały piechoty i kawalerii. W ramach służby wojskowej odbywali wycieczki i marsze po Attyce; brali też udział w uroczystościach pań­stwowych i mieli dla siebie wyznaczone miejsca w teatrze. W okresie hellenistycznym instytucja efebii rozpowszechniła się w całym greckim świecie. Efebia trwała zazwyczaj jeden rok, a w wychowaniu położono mniejszy nacisk na służbę wojskową, większy zaś na ogólne wy­kształcenie. Było to w związku z ogólną zmianą sytuacji politycznej w Grecji. Najpiękniejszym wyobrażeniem e. w sztuce plastycznej jest frag­ment fryzu partenońskiego z V w. p.n.e., przed­stawiający grupę e. na koniach w procesji pana-tenajskiej.

efedros (gr. źfedros, dosł. będący w rezerwie) zawodnik, który z powodu nieparzystej liczby zawodników nie wylosował przeciwnika i prze­chodził bez walki do następnej tury. Jeśli liczba

zawodników była nadal nieparzysta, jeden po­zostawał nadal jako e.

efemeris (gr. efemerls) 1. dziennik podróży odnoszący się przede wszystkim do wypraw wojennych. 2. księga rachunkowa, do której wpisywano codzienne dochody i wydatki. 3. ka­lendarz używany przez astrologów, którzy wpi­sywali w nim układ gwiazd na każdy dzień.

efesis (gr. efesis) odwołanie od wyroku sądo­wego lub decyzji władz. Nie można było odwołać się od wyroku heliai, gdyż stanowiła ona naj­wyższą instancję sądową; możliwe było jednak w niektórych wypadkach wznowienie procesu w heliai.

Efez (gr. Efesos, łac. Ephesus) jedno z 12 miast jońskich w Azji Mniejszej, położone przy ujściu rzeki Kaystros. Założone w IX w. p.n.e., dzięki dogodnemu położeniu geograficznemu staje się najważniejszym ośrodkiem handlowym i reli­gijnym Jończyków. Słynną efeską świątynię Ar­temidy, Artemizjon, uważaną za jeden z 7 cu­dów świata, spalił w r. 356 p.n.e. Herostrat.Odbu-dowana została w końcu IV w. p.n.e., zniszczona powtórnie przez Gotów w r. 263 p.n.e. E. za­słynął też ze swych szkól retorycznych. Urodzili się tutaj Heraklit, Apelles i Parrasjos. Wykopa­liska dokonywane przez Anglików i Austriaków począwszy od r. 1863 odsłoniły ruiny Artemi-zjonu oraz miasta hellenistycznego i rzym­skiego.

Efezje (gr. Efesia) święto ku czci efeskiej Artemidy, obchodzone w Efezie, stanowiło sym­bol więzi politycznej Greków z Jonii. Odpra­wiano je w nocy, czasem uświetniano zawodami sportowymi.

eflatum fac. modlitwa lub formuła, którą od­mawiał rzymski augur przy poświęcaniu miejsca przeznaczonego do odbywania wróżb; stąd także czynność wyznaczenia granic świętego miejsca nazywano effari templum.

Efialtes 1. mit. zob. Aloadzt. 2.-E. z Malis zdrajca, w czasie bitwy pod Termopilami w r. 480 p.n.e. przeprowadził wojsko perskie ścieżką gór­ską na tyły Greków i w ten sposób przyczynił się do ich klęski. Ok. 10 lat potem został za­mordowany; mordercę jego Spartanie czcili jako bohatera. 3. E. z Aten, syn Sofronidesa, przy­wódca stronnictwa radykalno-dcmokratycznego w Atenach. Sprzeciwił się wnioskowi Kimona, aby posłać Spartanom pomoc przeciw zbunto­wanym helotom. Przyczynił się również w r. 461 p.n.e. do odebrania aeropagowi jego kompeten-

efippion

214

egejska kultur

cji politycznych. Wtedy został skrytobójczo za­mordowany za sprawą partii oligarchicznej.

efippion (gr. efippion, tac. ephippium) derka końska, z której z czasem powstało siodło. Do V w. p.n.e. w Grecji jeżdżono na oklep. Najpierw zaczęli używać e. Grecy w Azji Mn., w n w. p.n.e. zwyczaj ten przyjmują Rzymianie; Cezar np. uważa używanie e. za dowód upadku męstwa. Z czasem e. staje się coraz kosztowniejsze. Za cesarza Trajana (r. 98-117 n.e.) e. składało się z dwu kawałków materiału nałożonych na sie­bie i ozdobionych frędzlami; część spodnia się­gała poniżej kolan konia, część wierzchnia do­chodziła do kolan jeźdźca. Za Marka Aureliusza (r. 161 -180 n.e.) używano jako e. nawet podu­szek puchowych. Z czasem e. zmienia się w sio­dło z wysokimi wyściełanymi łękami. Wytwórcy e. nazywali się ephipparii.

efodion (gr. efódion) diety wypłacane posłom i innym osobom delegowanym w podróż służ­bową, wynoszące w Atenach l Ys - 3 drachmy dziennie. Otrzymywali je także jeńcy wojenni po powrocie do ojczyzny.

Efor (Eforos) 1. E. z Kyme (IV w. p.n.e.), historyk grecki, wprowadził wraz z Teopom-pem kierunek retoryczny do historiografii grec­kiej. Jest on autorem pierwszej historii powszech­nej Historia/, którą od czasów mitycznych do­prowadził do r. 340 p.n.e. Ostatnią, 30-tą księgę dzieła dopisał jego syn, Demofilos. Dzieło to jest zachowane, jak i cala twórczość E., tylko we fragmentach. W jednej z przedmów, którymi E. poprzedzać poszczególne księgi swego dzieła, wykazywał podobieństwo zachodzące między historiografią a wymową epidejktyczną (zob.). Wg niego dzieło historyczne powinno być zaj­mujące i pozbawione monotonii, a więc materiał należy ugrupować dramatycznie, przeplatać i oży­wiać główny nurt opowiadania różnymi cieka­wostkami dodając nawet szczegóły niezgodne z prawdą, byle były' interesujące. Napisał on również dziełko Perl lekseos (O stylu), oraz 2 księgi Perl hewematon (O wynalazkach). 2. ma­larz grecki z Efezu, żyjący w pierwszej poł. IVw. p.n.e.

eforowfe (gr. źforoj) najwyżsi urzędnicy w Spar-cie i w innych państwach doryckich. Na czele państwa spartańskiego początkowo stali dwaj królowie, których władza była stopniowo ogra­niczana; w VI w. p.n.e. sądownictwo cywilne zostało przekazane e. Jednemu z królów pozo­stawiono dowództwo w czasie wojny, 'pcz i tutaj

musiał on się liczyć ze zdaniem e., którzy w cią­gu VI w. osiągnęli pełnię władzy. Pierwotnie mianowani przez króla, teraz byli wybierani przez lud i skupiali w swych rękach właściwie całą władzę. E. przewodniczyli geruzji i apelli, mogli pociągnąć do odpowiedzialności, zawiesić w urzędowaniu urzędników, czuwali nad finan­sami państwa, prowadzili sądownictwo cywilne, mieli nadzór nad obyczajami, kierowali poli­tyką zagraniczną i w razie potrzeby mogli wy­dalać cudzoziemców. Równorzędność e. w sto­sunku do królów była zaznaczona już w fakcie, że oni jedni ze Spartan nie podnosili się z miejsca na widok króla. E. sprawowali swój urząd przez rok. W Sparcie było ich pięciu; pierwszy spośród nich był eponimem (zob.). Urzędowa siedziba e., tzw. eforejon znajdowała się przy agorze.

Efyra¹ mit. nimfa morska.

Efyra² 1. wcześniejsza nazwa Koryntu. 2. mia­sto w Elidzie nad rzeką Selleis.

Egackie Wyspy (Aegates insulae) dziś Egadi;

grupa wysp przy zachodnim wybrzeżu Sycylii, pomiędzy przylądkiem Lilibaeum i Drapanum:

Ajgusa (Aegusa) albo Capraria, Wera i Forbantia. Tutaj w r. 241 p.n.e. Rzymianie pod wodzą Lutacjusza Katulusa zniszczyli flotę kartagińską, co zadecydowało o wyniku I wojny punickiej.

egejska kultura. Na przełomie m i II tysiąc­lecia p.n.e. przodkowie późniejszych historycz­nych Greków, zwani w nauce Protohellenami, przybywając zza Dunaju wtargnęli na Półwysep Bałkański. Obszar nad Morzem Śródziemnym był wówczas zamieszkany przez ludność na­zwaną azjanicką, która mówiła językiem nie należącym ani do grupy indoeuropejskiej, ani do grupy scmickiej. Grecy, z wyjątkiem Do-rów, uważali się na swej ziemi za autochto­nów, mimo to w świadomości ich zacho­wało się przeświadczenie, że przed nimi mieszkała w ich kraju ludność przedgrecka, któ­rą oni nazywali Karyjczykami, Lelegami czy Pelazgami. Prace archeologiczne, zapoczątkowa­ne przez Schliemanna, prowadzone dalej przez archeologów francuskich, włoskich, greckich, an­gielskich i in. odsłoniły w Troi, Mykenach, Tiryn-sie, Epidaurze, Amyklaj, Vaphio, na Eginie, wreszcie na Krecie szereg warstw kulturowych;

w rezultacie tych prac wyłonił się obraz długo­trwałej k. e., stworzonej przez ludność przed­grecka, w której w II tysiącleciu p.n.e. uczestni­czą również ojcowie późniejszych historycznych Greków, Achajowie, jako twórcy kultury my-

egejska kultura

215

egejska kultura

końskiej. Tak więc w rejonie Morza Egejskiego wyróżniono trzy zespoły kulturowe przenikające się nawzajem, a mianowicie: najstarszą kulturę kreteńską, czyli minojską (taką nazwę dał jej odkrywca najważniejszych zabytków na Kre­cie, Evans) ź ośrodkiem na Krecie (r. 3000 -1200 p.n.e.), kulturę cykladzką kwitnącą na wy­spach i kulturę helladzką w Grecji. Odbiciem kultury kreteńskiej jest w Grecji lądowej kul­tura mykeńska, w której tworzeniu niewąt­pliwie odegrali .znaczną rolę artyści i rzemieśl­nicy kreteńscy przywiezieni jako niewolnicy przez zwycięskich Achajów. Kulturę kreteńską czyli minojską dzieli się, nie licząc neolitu, na 3 okresy: a) okres wczesnominojski (3200-2300);

b) okres średniominojski (2300-1600); c) okres późnominojski (1600-1200); każdy z tych okre­sów dzieli się jeszcze na podokresy. Podziałowi kultury minojskiej odpowiada podział chrono­logiczny kręgu kulturowego cykladzkiego i toęgu helladzkiego. Ze wszystkich ziem egejskich naj­starszą kulturę, sięgającą neolitu, reprezentuje Kreta. W okresie wczesnominojskim kultura rozwijała się raczej we wschodniej i południowej części wyspy, w okresie średniominojskim cen­trum władzy i kultury przenosi się do Knossos, Fajstos i Mallii. Na przełomie III i n tysiąclecia odbywa się wielka migracja ludów, wtedy Proto-hellenowie wdzierają się na Półwysep Bałkański, podbijają zamieszkałą tam ludność przedgrecką i budują nowe osiedla na miejscu zburzonych przez siebie osiedli wczesnohella^izkich. Doko­nywają oni również zaborczych wypraw na wy­spy i dlatego okres średniominojski kończy się dla Rreteńczyków katastrofą. Achąjowie burzą piękne pałace w Knossos, Pajstos, w Mallii, w Tylisos. Jednakże w pięćdziesiąt lat po tej klęsce Kreta wchodzi w nowy okres rozkwitu, który trwa aż do r. 1400, kiedy następuje drugi najazd Achajów i ostateczny podbój wyspy. W czasie swego największego rozkwitu Kreteńczycy posiadali potężną flotę i dlatego czuli się zupełnie bezpieczni, toteż na wyspie nie budo­wali zupełnie obwarowań; rozwinęli natomiast ożywiony handel nie tylko z Grecją lądową i z pobliskimi Cykladami, ale i z Egiptem, Syrią, Azją Mn., Sycylią i nawet z odległym Polwy-spem Iberyjskim. Eksportowali oni wino, oliwę, naczynia, tkaniny, broń i biżuterię, importowali zaś z Egiptu szkło kolorowe i fajanse, z Cypru miedz, z syryjskich pastwisk konie, z Libii sil-fion, roślinę używaną jako przyprawa i do wy­robu leków, ponadto kość słoniową i drogocenne metale. Struktura monarchii kreteńskiej przypo­minała zapewne wielkie despotyczne monarchie wschodnie; ziemia była prawdopodobnie własno­ścią państwa; obok króla, będącego najwyższym kapłanem, i arystokracji istniała warstwa rze­mieślnicza, jak: garncarze, rzeźbiarze, złotnicy, kamieniarze. Niewolnictwo było zapewne typu wschodniego, tzw. niewolnictwo domowe. Nie­wolnicy byli zatrudnieni w gospodarstwie zarów­no króla, jak i bogatej arystokracji, rzadko na­tomiast w rolnictwie, gdzie wolne chłopstwo odgrywało zapewne rolę decydującą. Być może, że na Krecie, jak w innych despotycznych mo­narchiach wschodnich niewolnicy jako własność państwa byli zatrudnieni przy wznoszeniu wiel­kich budowli. Okres niewolnictwa domowego, odpowiadający centralizacji władzy książęcej w kilku ośrodkach pałacowych, poprzedzony był niewątpliwie długotrwałym okresem pierwotnej wspólnoty rodowej, o czym świadczą tolosowe groby zespołowe odnalezione w dolinie Messara, z połowy III tysiąclecia, lub 'piętrowe domy w Yasiliki. Sztuka kreteńską daje obraz kultury wykwintnej, o rysach pewnego przerafinowania. Życie dworskie odznaczało .się wytwornością i przepychem. Kobieta odgrywała na Krecie bardzo poważną rolę, na co wskazują nie tylko wyobrażenia w sztuce plastycznej, lecz i fakt, że w świecie bogów postacie kobiece wysunięte są na plan pierwszy. Niektórzy uczeni uważają bó­stwa kobiece czczone na Krecie za prototyp bogiń greckich. Są również pewne dane, że w kulturze kreteńskiej istniały pewne relikty matriarchatu. Na szeregu wyobrażeń widać sceny z walk z bykami, tzw. tawomachie, które łączyły .się prawdopodobnie z kultem religijnym. Kult byka na Krecie żył jeszcze u Greków w micie o Minosie, Minotaurze, Ariadnie i Tezeuszu. Ok. r. 1400 szczepy acbajskie wtargnęły na Kretę i położyły kres jej świetności. Rejon Morza Egejskiego dostał się pod panowanie Achajów, którzy po dwu wiekach mieli z kolei ustąpić Dorom. Kulturę mykeńska dzielimy na 3 okresy: a) wczesnomykeński do r. 1550; b) średniomykeński r. 1550-1400; c) późnomykeński r. 1400 -1200. Achąjowie ulegają wpływom wyż­szej kultury kreteńskiej, ale zachowują pewne cechy przyniesione z północy, pewien rys suro­wości, w przeciwstawieniu do wyrafinowanej kultury kreteńskiej. Wznoszą oni potężne, wa­rowne zamki dla ochrony przed najazdem z pół-

egejska kultura

216

egida

nocy i przed buntem podbitej ludności. Wielkie grody, budowane na wzgórzu i otoczone potęż­nymi murami obronnymi, są symbolem potęgi wielkich dynastów. Budowle wznoszone z ol­brzymich bloków kamiennych byty owocem ciężkiej pracy niewolników, dla których zdo­bycia Achajowie podejmowali dalekie wyprawy wojenne. Świadectwem tych zdobywczych wy­praw jest m.in. podanie o zdobyciu Troi, które wg chronologii greckiej miało nastąpić ok. r. 1184 p.n.e., co wydaje się dosyć bliskie prawdy. Za­chowało się w nim wspomnienie o władcy achaj-skim pragnącym zdobyć ten ważny pod wzglę­dem strategicznym i handlowym punkt na wy­brzeżu maloazjatyckim. Zasięg kultury myken-skiej zwiększa się coraz bardziej, groby tolosowe spotyka się nawet na Sycylii i w południowej Italii, a znaleziska egipskie w Mykenach świad­czą o ożywionych stosunkach z Egiptem. Cały rejon Morza Egejskiego przyjął jednolicie kul­turę mykeńską, która była kompromisem pew­nych form odziedziczonych z Krety i silnie za­akcentowanych pierwiastków achajskich. Prze­wadze achajskiej w świecie egejskim i kulturze późnomykeńskiej położył kres na przełomie XII i XI w. najazd nowych plemion greckich, znany pod nazwą wędrówki Dorów. Badania archeo­logiczne na Krecie doprowadziły do odkrycia w Knossos, obok innych bezcennych zabytków, również wielkiej ilości tabliczek glinianych z in­skrypcjami w trzech rodzajach pisma. Znaleziono teksty, zapisane hieroglificznie, a pochodzące z pierwszej poł. II tysiąclecia p.n.e.; po wtóre odkryto teksty w piśmie tzw. linearnym, starszym i nowszym. Pismo linearne starsze, które na­zwano pismem A, można odnieść do czasu od XVII do XI V w., pismo nowsze linearne, które nazwano pismem B, do XIV-XIII w. p.n.e. W ostatnich latach opublikowano prawie cały znaleziony materiał, co po wielu wysiłkach do­prowadziło uczonych ostatecznie do odcyfrowa-nia tekstów zachowanych w piśmie linearnym B. Ostatnią próbę ogłosili w r. 1953 dwaj uczeni angielscy: Michael Ventris (zm. w r. 1956) i John Chadwick. Okazało się, że językiem pisma kreteńskiego B jest język grecki; w ten sposób nauka zdobyła dla swoich badań teksty greckie z XIII w. p.n.e., a więc o 500 lat starsze od naj­dawniejszych dotąd znanych zapisów w tym języku. Pismo linearne B jest sylabiczne i biegnie od lewej ręki do prawej. Zostało ono niewątpli­wie przez Greków zapożyczone z pisma istnieją­cego poprzednio i przystosowanego do innego, niegreckiego języka. Brak w nim było znaków na pojedyncze głoski. Być może, że brak ten zadecydował o przyjęciu przez Greków nowego, spółgłoskowego alfabetu fenickiego i o jego świadomym przystosowaniu do potrzeb języka greckiego. Zdaje się, że ten nowy alfabet grecki powstał pod koniec IX w. p.n.e. Jedną z przyczyn jego powstania była zapewne chęć utrwalenia graficznego zabytków rodzimej literatury, jak to od dawna czyniono na Wschodzie. Utrwalenie ich w piśmie linearnym B przedstawiało zbyt wielkie trudności i dlatego Grecy przechowywali je w tradycji ustnej aż do czasu wynalezienia nowego alfabetu, a właściwie przystosowania alfabetu fenickiego do potrzeb greckich. Teksty w piśmie B są natomiast w ogromnej swej więk­szości dokumentami administracyjnymi: są to kwity, listy danin dla ludzi i bogów, wykazy niewolników, inwentarza żywego i martwego itd. Być może, że ważniejsze teksty nie były ryte na glinianych tabliczkach, lecz pisane na papi­rusach.

Egejskie Morze (Ąjgajon pelagos, marę Aegaeum) morze, które oddziela Grecję i Trację od Azji Mniejszej. Najczęściej jednak nazwą tą okre­śla się jego część środkową; część północna nosi zwykle nazwę Morza Trackiego, a południową której przedłużeniem jest Morze Kreteńskie, na­zywa się zwykle marę Myrtoum. Na M. E. roz­siane są liczne wyspy stanowiące pomost między Grecją i Azją, a mianowicie: Cyklady, Sporady, Skyros, Tasos, Lemnos, Lesbos i Tenedos, od południa zamyka archipelag największa wyspa, • Kreta. M. E. stanowiło od najdawniejszych cza­sów doskonały teren dla żeglugi i handlu. Według legendy nazwę swą otrzymało od imienia króla Ajgeusa.

Egeria mit. nimfa leśna, wg legendy zmieniona przez Dianę w źródło lub nimfę źródlaną. Król rzymski Numa Pompiliusz twierdził, że otrzy­muje od niej rady dotyczące układania ustaw państwowych i religijnych. Centrum kultu E. był święty gaj Diany Nemorensis w Ariela oraz gaj koło porta Capena w Rzymie.