Mała encyklopedia kultury antycznej

Eleuzynie (gr. Eleusinia) misteria eleuzyńskie, uroczystości i misteria na cześć Demetry i Per-sefony obchodzone w Eleusis. Wg tradycji miał je zapoczątkować Eumolpos. Pierwotnie E. były uroczystością ludową w czasie żniw, podczas której składano Demetrze dzięki za otrzymane płody. Stopniowo, wraz z rozwojem lokalnego

Eleuzys

222

Elizjnm

kultu Demetry, ustali} się obchód świąt eieuzyńskich, którego zasadniczą częścią byty mi­steria (zob.) wymagające wtajemniczenia, po­zwalającego na oglądanie świętego dramatu w świątyni eleuzyńskiej. Myślą przewodnią dramatu było twierdzenie, że człowiek jest nieśmiertelny i nie ginie po śmierci, podobnie jak ziarno rzucone w ziemię daje początek no­wemu życiu, jak Kora porwana przez Plutona corocznie powraca na ziemię. W czasie przed­stawienia dramatu śpiewano pieśni, które wy­jaśniały znaczenie ceremonii i obiecywały szczęśli­we życie po śmierci. Wtajemniczonym mógt zostać każdy, zarówno wolny jak i niewolnik. Ale wa­runkiem osiągnięcia nieśmiertelności, obok wta­jemniczenia, było również uczciwe i pobożne życie. Podkreślał to w czasie uroczystości kapłan, który wyłączał od udziału w nich wszystkich tych, którzy ściągnęli na siebie gniew bogów. Wyra­zem coraz większego znaczenia misteriów był fakt włączenia ich do ogólnopaństwowego kultu ateńskiego. Orficy złączyli z kultem Demetry kult Dionizosa-Zagreusa (zob. Zagreus). E. cie­szyły się popularnością jeszcze za czasów ce­sarstwa, jakkolwiek stopniowo wymagania etycz­ne dla wtajemniczonych były coraz mniejsze. Ostatecznie zakazał ich obchodzenia cesarz Teo-dozjusz.

Eleuzys zob. Eleusis.

Elian (gr. Ajlianos, łac. Aelianus) 1. Aelianus Ciaudius, sofista rodem z Praeneste, nauczyciel wymowy w Rzymie w drugiej poł. II w. n.e., uczeń sofisty Pauzaniasza z Cezarei. Dzieła jego: Pojkile historia (Różnorodne historie)— angedoty przyrodnicze i historyczne w 14 księ­gach, Peri zoon idiótetos (O naturze zwierząt) — opowieści o przymiotach zwierząt w 17 księgach, Agrafka/ epistoldj (listy wiejskie) — 20 listów są dla nas szczególnie cenne dzięki obfitym cyta­tom z dawniejszych autorów, których dzieła zaginęły. Nadto — fragmenty z dzieł filozoficz­nych w duchu stoickim. 2. Ajlianos Taktikos, Grek z pochodzenia, działał w Rzymie za czasów Trajana i Hadriana (II w. n.e.). W dziele z za­kresu strategii wojennej pt. Taktikt theorfa (Teoria taktyczna) przedstawił grecko-macedońską teorię strategii i taktyki, opierając się na autorach wcześniejszych: Posejdoniosie, Asklepiodotosie i in.

Elida (gr. Elis) kraj w zachodniej części Pelo­ponezu, górzysty na zachodzie i południu; uro­dzajny z powodu nawodnienia przez dwie duże

rzeki, Penejos i Alfejos. Główne miasta: Elis, Pisa, Pylos i Olimpia. Znaczenie kraju ogromnie wzrosło od czasu, gdy zaczęto tu organizować panhelleóskie igrzyska olimpijskie.

Elimeja (albo Elimiotis) południowo-zachod-nia kraina Macedonii, po obu stronach rzeki Haliakmon.

Elissa zob. Dydona.

Eliasze zob. Aeiii.

elizja (łac. elislo) termin metryczny oznacza­jący wyrzutnię wygłosowej samogłoski wyrazu występującą w wypadku, gdy wyraz następny zaczyna się od samogłoski, np.: ktemat' edontes (Homer Odyseja I 375) zamiast ktematu edontes. W języku greckim ulegają elizji jedynie samo­głoski krótkie a, e, i, o, nigdy nie ulega elizji samogłoska y=u. Samogłoska f nie jest elido-wana w wyrażeniach perl, tl, ti, dchri, mechrl, hóti oraz w dat. sing. deki. III. Nie ulegają również elizji wyrażenia ho, ho, hę, to, ta, ona (voc. od anaks), idę, pro. Dopuszczalna jest eli­zja dwugłoski -ai w końcówkach czasowniko­wych -mai, -sal, -tai, -ntai, -sthai oraz dwugłoski -oi w zaimkach osobowych moi, soi, toi i w wy­razie oimoi. W wierszu łacińskim zachodzi elizja, jeżeli wyraz kończący się na samogłoskę lub na -m z poprzedzającą samogłoską zbiega się z wyrazem zaczynającym się od samogłoski lub od spółgłoski h. Np. Wergiliusz Aeneis 138:

nęć poss(e) Italia Teucror(um) avertere regem? lub I 65: atqu(e) hominum rex. Najłatwiej ulegają elizji samogłoski krótkie, częsta jest również elizja zgłosek kończących się na -m z poprzedza­jącą samogłoską, zwanych syllabae mediae, na­tomiast rzadko dopuszczali poeci łacińscy elizję zgłosek długich. Szczególnie unikano elizji zgło­ski długiej przed następną samogłoską krótką. Rzymianie epoki klasycznej nie wyrzucali praw­dopodobnie pierwszej z dwu stykających się ze sobą samogłosek, lecz łączyli je w wymowie razem, dlatego elizja łacińska bywa określana również mianem synalefy (gr. synalojfe stopienie się, złączenie).

Elizjum (łac.; gr. Elysion, Elysion pedion) mit. pola Elizejskie, kraina na zachodnich krańcach świata, u brzegów Oceanu. Panowała tam wiecz­na wiosna, wiał chłodzący Zefir; pędzili tam szczęśliwy żywot, uniknąwszy śmierci, m.in. Ra-damantys i Menelaos. Poeci greccy wspominają o wyspach szczęśliwych, na których przebywali po śmierci wybrani przez Zeusa bohaterowie, zażywając niezmąconego szczęścia. Poeci rzymscy

elogium

223

Emmaus

lokalizowali pola elizejskie w świecie podziem­nym.

elogium łac. 1. napis o charakterze nekrologu, uświetniający czyny zmarłych i wyliczający peł­nione przez nich urzędy; Rzymianie umieszczali je albo na nagrobkach (z zachowanych najbar­dziej znane są elogia na sarkofagach Scypionów), albo na portretach czy pomnikach znajdujących się w świątyniach. August kazał ustawić posągi sławnych Rzymian na Forum nazwanym jego imieniem i umieścić na nich odpowiednie elogia;

zachowa) się napis wysławiający Mariusza. 2. w języku prawniczym e. oznacza klauzulę testamentową, a od n w. n.e. także raport poli­cyjny lub sentencję wyroku w sprawie karnej.

Elpenor mit. jeden z towarzyszy Odyseusza, których Kirke zamieniła w wieprze, a potem przywróciła im postać ludzką. Podczas przygo­towań do odjazdu E. zasnął po pijanemu na dachu domu, spadł i poniósł śmierć; ciało jego nie zostało pogrzebane. Odyseusz spotkał go w podziemiu i na jego prośby powrócił na wy­spę Kirki, spalił jego zwłoki i usypał mu grób.

Ełymais kraina położona między Babilonią a Persją (w zachodniej części dzisiejszego Iranu). *

Ełymowie (gr. Elymoj) plemię sycylijskie zaj­mujące tereny w pómocno-zachodniej stronie wyspy. Według tradycji E. przybyli tu z płonącej Troi i założyli miasto Elyrna, a na górze Eryks wybudowali świątynię bogini, którą Fenicjanie utożsamiali z Astarte, Grecy zaś z Afrodytą.

Ełysion, Ełyslum zob. EUijum.

emancipatio fac. uwolnienie syna, córki lub wnuka spod władzy ojcowskiej; emancypacja syna odbywała się w ten sposób, że ojciec drogą mancypacji dokonywał trzykrotnie pozornej je­go sprzedaży. Do uwolnienia córki lub wnu­ka wystarczała jedna mancypacja. W prawic justyniańskim emancypacja była dokonywana przez złożenie oświadczenia przed właściwym urzędnikiem.

Emada część Mecedonii położona między rzekami Haliakmon i Aksios, między górami Bermios i Dysoron. Nazwa E. przez poetów często nadawana całej Macedonii.

Ematioo (gr. Emathfon) mit. syn bogini Boś i Titonosa, brat króla Etiopów, Memnona, heros-eponim Ematii.

embateria gr. ofiary, które udający się w po­dróż morską składali na wybrzeżu przed wypły­nięciem okrętu.

embaterion gr. pieśń wojenna śpiewana w cza­sie pochodu w rytmach anapestycznych lub też grana na aulosach.

emblema (gr. dosł. wstawka, inkrustacja) 1. kamyczek w mozaice. 2. cyzelowane w sre­brze lub w zlocie reliefy lub drobne figurki, stanowiące główną ozdobę kosztownych waz dekoracyjnych wykonywanych najczęściej ze sre­bra. E. wtapiano za pomocą ołowiu lub srebra w najbardziej eksponowane partie wazy (środek czaszy, brzuśca), umiejętnie maskując miejsce połączenia. Najsłynniejsze wazy tego typu po­chodzą ze skarbców znalezionych w Boscoreale i w Hildesheim.

Embolima miasto hinduskie w prowincji Gan-dhara. Dokładniejsze jego położenie nie jest ustalone. Do czasów Aleksandra Wielkiego było pod rządami satrapy perskiego. Aleksander czy­nił tu ostatnie przygotowania przed wyruszeniem w głąb Indii.

emboUon, embollom gr. i łac. krótkie przed­stawienie rozrywkowe wykonywane w antrak­tach długiej, poważnej sztuki lub dodawane po sztuce krótkiej dla wypełnienia programu. Mógł to być monolog, taniec, krotochwila itp. E. znane były zarówno w Grecji, jak w Rzymie.

Emesa miasto w Syrii, na wschód od rzeki Orontes, za Karakalli kolonia rzymska; słynęła ze wspaniałej świątyni Słońca, w której cesarz Heliogabal pełnił obowiązki najwyższego ka­płana. W E. urodził się cesarz Aleksander Sc-werus. W r. 273 n.e. cesarz Aurelian odniósł tutaj decydujące zwycięstwo nad królową Pal­miry, Zenobią.

emfyteuds (gr. emfyteusiś} długoterminowy kontrakt dzierżawy dziedzicznej z obowiązkiem uprawy gruntu.

Emilia (Aemilia) tak nazywała się już w I w. n.e. prowincja ciągnąca się dokoła Via Aemilia Lepidl; obejmowała ona dolinę Padu i ciągnęła się od północnego zbocza Apeninów na wschód aż do Adriatyku. Przez kilka wieków stanowiła prowincję konsularną razem z Ligurią, w V w. n.e. stała się osobną prowincją.

Emiliusze zob Aemilii.

emissariom łac. kanał służący do odprowa­dzenia wód ściekowych, wody ze zbiornika sztucznego lub naturalnego, do odwodnienia terenu.

Emmaus miasto w Palestynie, w odległości 12 km od Jerozolimy na drodze do Jamnia, znane z Ewangelii, później nazwane Nikopolis.

emmeleja

224

enallage

enuneleja gr. poważny taniec wykonywany przez chór w tragedii greckiej.

emmenoj dikaj (gr. emmenoj dikaj) proces są­dowy w Atenach, w którym wyrok musiał być wydany w ciągu 30 dni od wniesienia sprawy do sądu.

Empedokles z Akragas (ok. 490 • 430 r. p.n.e.) filozof grecki, należał do szkoły eleatów, pewne jednak poglądy zaczerpnął z filozofii Heraklita. W dziele poetycko-filozoficznym Peri fyseos (O przyrodzie), jak również w poemacie Ka-tharmoj (Oczyszczenia) stwierdzał wieczność przy­rody, a jej cechy jakościowe i różnorodność jej zjawisk sprowadzał do czterech elementów: zie­mi, wody, powietrza, ognia. Wszystko, co ist­nieje, było wg E. wynikiem odpowiedniej mie­szaniny elementów, których rozkład powoduje śmierć. Rozwój świata E. wyobrażał sobie jako olbrzymi dramat, w którym walczą ze sobą dwie siły: Filotes (Miłość) i Nejkos ( (Nienawiść). Miłość jest źródłem łączenia się elementów;

pod wpływem nienawiści elementy się rozdzie­lają, co prowadzi do zagłady świata. W zależ­ności od przewagi jednej czy drugiej z tych sil panuje w świecie harmonia lub niezgoda. E. przyjmował rozwój cykliczny świata: po przemi­nięciu czterech okresów świata, z których dwa poddane były miłości, dwa—nienawiści, cały gigantyczny dramat miłości i nienawiści zaczyna się od początku. O życiu E. krążyło wiele aneg­dot; uważany był za natchnionego cudotwórcę i proroka; wg legendy miał zakończyć życie wskoczywszy do Etny czy też jako łuna miał się rozpłynąć po niebie.

empeloroj gr. urzędnicy spartańscy, do których należała kontrola rynku i targów.

empiromancja (gr. empyromanteja) sztuka wró­żenia z ognia, znana u Greków, Etrusków i Rzy­mian obok sztuki wróżenia z wnętrzności zwie­rząt ofiarnych, z lotu ptaków itd. (zob. dmnattó).

empirycy nazwa szkoły medycznej, za której założyciela uchodzi Filinos z Kos, uczeń słyn­nego lekarza Herofilosa. Powstała ona ok. r. 280 p.n.e. i istniała do II w. p.n.e. Empiryści, idąc śladami Hippokratesa, opierali się w me­dycynie przede wszystkim na doświadczeniu. Zajmowali stanowisko, że nie można zbadać przyczyn powstawania chorób, dlatego należy się ograniczyć do obserwacji działania poszcze­gólnych lekarstw i na tej podstawie przeprowa­dzać leczenie. Mniejszą wagę przypisywali oni wiedzy teoretycznej. Głównymi przeciwnikami e.

byli przedstawiciele szkoły dogmatycznej, zało­żonej przez Herofilosa. Pogodzeniem obu kie­runków, empirycznego i dogmatycznego, zajęta się szkoła metodyczna (zob. metodycy).

emporia (gr. emporla) zob. kapeleja.

Emporiae (albo Emporium, gr. Empórion, Em-poriaj) dziś Ampurias; miasto i port w Hispa-nia Tarraconensis, skolonizowane przez Greków z Fokidy, później municypium rzymskie.

emporium łac. (gr. empórlon) plac lub miejsco­wość, gdzie składano towary przywożone drogą morską. Najsławniejsze e. w Grecji znajdowało się w porcie ateńskim Pireus; nazwą tą objęta była część wielkiego portu przeznaczonego dla okrętów handlowych wraz z przyległymi maga­zynami i bazarem, gdzie wystawiano towary. W Rzymie znajdowało się e. na brzegu Tybru, u stóp Awentynu, założone w r. 192 p.n.e.

emporos (gr. emporos) kupiec-hurtownik pro­wadzący handel na wielką skalę, w przeciwsta­wieniu do autopóles, który sprzedawał tylko towary własnego wyrobu lub produkty z wła­snego gospodarstwa, oraz do kdpelos, kupca detalicznego.

emptio yenditio łac. kontrakt kupna-sprzedaży;

pierwotnie umowy kupna-sprzedaży nie miały w Rzymie znaczenia prawnego i nie były za-skarżalne. Dopiero ok. r. 100 p.n.e. wyposażono tego rodzaju umowy w normalną zaskarżalność. Za pomocą actio empti, kupujący mógł skarżyć sprzedawcę o niewypełnienie obowiązków, sprze­dawca zaś kupującego—o niewypłacenie ceny kupna.

emptor łac. kupujący, nabywca; familiae e. osoba zaufana, której za pomocą mancypacji spadkodaw.ca sprzedawał cały swój majątek i która otrzymywała jednocześnie od spadko­dawcy instrukcje, komu i w jaki sposób ma wydać spuściznę.

Empusa mit. grecka bogini strachu: towarzy­szyła Hekacie w jej nocnych wędrówkach po ziemi. Ukazywała się ludziom w postaci cienia osoby zmarłej i zwiastowała nieuchronne nie­szczęście.

Empylos z Rodos retor grecki z I w. p.n.e., przyjaciel Brutusa, autor dzieła historycznego pt. Brutus, w którym przedstawił zamordowanie Cezara.

enallage gr. figura retoryczna polegająca na użyciu określenia ogólniejszego zamiast szcze­gółowego, np. Urbs zamiast Roma, Poenus (Pu-nijczyk) zamiast Hamibal itp.

Enaria

225

Enneady

Enaria (Aenaria, gr. Ajna-id) dziś Ischia, wy­spa w Zatoce Neapolitańskiej, pochodzenia •wul­kanicznego, stąd mit o pochowaniu tutaj giganta Tyfeusa przez Epomeosa (główny wulkan wyspy nazywa się Epomeo). Została skolonizowana w VI w. p.n.e. przez Eubejczyków z Chalkidy i Eretrii. Częste wybuchy wulkanów nieraz zmu-szały ludność do opuszczania swoich siedzib. Ziemia jest tu nadzwyczaj żyzna, a liczne źródła termiczne słynęły już w starożytności.

encomiologicum zob. elegijambus.

endeiksis (gr'. endeiksis) doniesienie; w sensie węższym jedna z form oskarżenia* w Atenach pociągająca za sobą aresztowanie oskarżonego.

Endojos prawdopodobnie z Aten, rzeźbiarz żyjący w drugiej poł. VI w. p.n.e., uczeń Dedala, twórca wielu dzieł rzeźbiarskich, m.in. posągu Ateny z kości słoniowej dla Tegei (wywiezio­nego przez Oktawiana Augusta i ustawionego w Rzymie na Forum Augusta), posągu kulto­wego Artemidy dla Efezu (wg wiadomości po­danej przez Pliniusza), posągu kultowego Ateny Polias dla jońskich Erytraj oraz grupy Charyt i Hor dla tej samej świątyni. E. znany jest rów­nież z dwu inskrypcji na bazach znalezionych w Atenach. Przypisuje mu się także posąg sie­dzącej Ateny, który znajduje się w muzeum na Akropolis ateńskiej. »

endromis (gr. endromts) 1. obuwie skórzane używane w Grecji przez biegaczy, atletów i my­śliwych; e. były dosyć wysokie, gdyż dochodziły przynajmniej do połowy łydek, a nawet do kolan;

z przodu były otwarte i luźno zasznurowane. Pod sznurowaniem nogę osłaniał język skórzany, nieco dłuższy od cholewki, niekiedy ozdobnie zakończony. 2. ciepły płaszcz wełniany, którym sportowcy okrywali się po zakończeniu ćwiczeń, aby uniknąć przeziębienia.

Endymion mit. syn Aethliosa (lub Zeusa) i Kałyke; wg jednej z wersji usiłował uwieść Herę, za co został skazany przez Zeusa na wie­czny sen, bez starzenia się. Artemida, zako­chawszy się w nim, umieściła go w grocie na górze Latmos, gdzie odwiedzała go co noc w po­staci Selene. Według innej wersji E. zapadł w wieczny sen dopiero po pocałunku Selene. Postać śpiącego E. przedstawia m.in, relief znaj­dujący się w Muzeum Kapitolińskim w Rzymie.

Eneasz (łac. Aeneas, gr. Ajnejas) 1. mit. syn Anchizesa i Afrodyty, jeden z Trojan, walczą­cych w obronie swego miasta. Z płonącej Troi uszedł z ojcem, którego wyniósł na barkach,

z małym synem Askaniosem i z garstką towa­rzyszy. Wędrówki jego objęły Trację, Delos i Kretę, potem udał się na zachód, a burza za­pędziła go do Kartaginy, gdzie zakochała się w nim Dydona. W rezultacie dalszej wędrówki wylądował w Italii, gdzie poślubił Lawinie, córkę króla Latinusa, pokonał Rutulów i osiedlił się wreszcie w Lacjum. Założył miasto, które od imienia swej żony nazwał Lawinium. Jest boha­terem poematu Wergiliusza Aenets (Eneida). 2. E. Taktyk (Taktikos), pisarz grecki z IV w. p.n.e., autor traktatów z dziedziny sztuki woj­skowej; opisał on rodzaj telegrafu wodnego, za którego pomocą wojska mogły się porozumie­wać na odległość. Zachowany traktat O obronie oblężonego miasta daje charakterystyczne obraz­ki ze stosunków społeczno-politycznych IV w. p.n.e. 3. E. z Gazy (druga poł. V w. n.e.), filozof grecki ze szkoły neoplatońskiej, autor dzieła Teofrast albo o nieśmiertelności duszy i zmar­twychwstaniu ciot.

enechyrasia (gr. enchyrasid) zajęcie przez wie­rzyciela rzeczy dłużnika, w wypadku jeśli ten ostatni nie uiścił wierzycielowi w ustawowym lub umownym terminie kwoty, na której zapła­cenie został zasądzony.

Enezydem zob. Ajnesidemós.

Engyion dziś Gangi; miasto w pomocnej czę­ści Sycylii.

Enipeus 1. dziś Tsarnalis; rzeka w Tesalii, wpadająca do rzeki Apidanos. Wg mitu bóg rzeki E. był ukochanym Tyro, córki króla Sa-lomoneusa. Przybrawszy jego postać Posejdon posiadł Tyro; z tego związku narodzili się Pelias i Neleus. 2. rzeka w Pierii, wypływająca z Olim­pu i wpadająca do Zatoki Termaickiej (Sinus Thermaicus) w pobliżu Dium.

eokaustyka technika malarska wprowadzona wg opinii starożytnych przez malarza Pausjasa ze szkoły sikiońskiej (IV w. p.n.e.); zob. malarstwo Mtyczne.

Enkelados mit. jeden z gigantów walczących z bogami; został rażony piorunem przez Zeusa i padł przywalony Etną. Przedstawiony na fry­zie ołtarza Zeusa w Pergamonie.

enkomion gr. pieśń pochwalna na cześć zwy­cięzcy w zawodach, którą odśpiewywano w cza­sie pochodu, w przeciwstawieniu do śpiewanego w świątyni epinikion; później termin e. oznaczał w ogóle pochwalny wiersz lub mowę.

Enna zob. Henna.

Enneady (gr. enneddes dziewiątki, od ennea

15 — Mala encyklopedia kultury antycznel

Ennion

226

eolskie wiersze chorijambiczne

dziewięć) tytuł 54 rozpraw Plotyna (zob.), twórcy ostatniego systemu filozoficznego starożytności, nadany im przez ucznia, Porfiriusza, który uło­żył je rzeczowo w sześciu grupach po dziewięć rozpraw.

Ennion właściciel słynnych warsztatów szklar­skich z wczesnego okresu cesarstwa. Na wielu pięknych naczyniach znajdują się jego sygnatury.

Enniusz (Qumtus Emius) z Rudiae w Kalabrii (239 - 169 p.n.e.), najwybitniejszy poeta rzymski z okresu przedklasycznego. W czasie drugiej wojny punickiej znalazł się na Sardynii, gdzie walczył pod dowództwem Tytusa Maniiusza;

poznał tam Marka Katona, który zabrał go ze sobą do Rzymu, gdzie E. rozwinął bardzo ożywioną działalność literacką. Najważniejszym jego dziełem są Annales (Roczniki) w 18 księ­gach, epopeja narodowa przedstawiająca dzieje państwa rzymskiego od Eneasza aż do dni współczesnych. Po raz pierwszy E. użył tutaj, zamiast rodzimego wiersza rzymskiego (tzw. sa-turnijskiego), heksametru daktylicznego stworzo­nego na wzór grecki. Wystawił na scenie szereg tragedii przerobionych przeważnie z Eurypidesa, były jednak i dwie fabulae praetextatae (Sabinae

1 Ambracid). W czterech księgach pt. Satwae zebrał różnorodne utwory; przeróbką utworu poety hellenistycznego Sotadesa jest zbiór wier­szy Sota, na utworze Archestratosa z Geli wzo­rowany jest poemat gastronomiczny Hedypha-getica. Mistykę pitagorejską i filozofię grecką spopularyzował wśród nobilów rzymskich za pomocą utworu Protrepticus; w wierszowanej zapewne przeróbce utworu Euhemerosa Wera anagrafe (Święte pismo) przedstawił sceptyczne poglądy na bogów, którzy wg pisarza greckiego nigdy nie istnieli; Zeus i inni bogowie olimpijscy byli ludźmi, którym ze względu na ich niezwykłą mądrość zaczęto oddawać cześć boską. Utwór ten nazwał poeta Euhemerus, od imienia autora oryginału greckiego. Z tej ogromnej wszech­stronnej twórczości zachowały się tylko frag­menty.

Ennodius z Aries (r. 473 - 521 n.e.) biskup Pawii, jeden z Ojców Kościoła łacińskiego, au­tor biografii Epifaniusza, panegiryku na cześć króla Teodoryka Wielkiego, 9 ksiąg Listów,

2 ksiąg utworów wierszowanych.

enomotia (gr. enomotia) jednostka wojska spar­tańskiego związana wspólną przysięgą; wg Tukidydesa składała się ona z 32 ludzi, wg Kseno-fonta z 36.

enoplios zob. parojmiak.

entasis gr. zgrubienie kolumny narastające łagodnie aż do trzeciej części jej wysokości, szczególnie widoczne w przypadku archaicznych kolumn doryckich.

entelechia (gr. entelechejd) termin filozoficzny wprowadzony przez Arystotelesa, -oznaczający celowo działającą, niematerialną siłę, dzięki któ­rej urzeczywistnia się i konkretyzuje to, co jest możliwe, potencjalnie zawarte w zarodku, np. forma rośliny jest zawarta w jej nasieniu. Dusza jest wg Arystotelesa e. ciała.

Entella dziś Entella; miasto w środkowej części Sycylii, kolonia kartagińska, zdobyte na początku IV w. przez tyrana Syrakuz, Dionizjosa.

Enyalios mit. 1. przydomek Aresa utworzony od imienia bogini wojny Enyo; pierwotnie może czczony jako odrębny bóg wojny. 2. syn Posej-dona i Libii, brat Agenora i Belosa, uważany za inicjatora wyścigów wozów dwukonnych.

Enyo mit. 1. grecka bogini wojny, towarzyszka Aresa, utożsamiana z rzymską Belloną. 2. zob. Graje.