Mała encyklopedia kultury antycznej

Drusilla 1. Livia D. zob. Liwia 2. 2. lulia D. córka Germanika, siostra cesarza Kaliguli, zmarła w r. 38, w 21-szym roku życia. Kaligula kazał ją czcić pod imieniem Pantei, 3. córka króla żydowskiego Agryppy I, żona króla Azizosa z Emesy, potem prokuratora Judei, Antoniusza Feliksa; miała z nim syna Agry-ppę, który zginął przy wybuchu Wezuwiusza w r. 79 n.e.

Drusus przydomek używany przez dwa rody rzymskie, Klaudiuszów i Liwiuszów (zob. Ciaudii i Ltvu).

dryades zob. driady.

Dryas mit. 1. syn Aresa, brat króla trackiego, Tereusa, uczestnik polowania na dzika kalidon-skiego i walki Lapitów z centaurami. 2. ojciec króla trackiego Likurga (zob.).

Drymaja miasto w północnej Fokidzie, w do­linie rzeki Kefisos, ze świątynią Demetry Tes-moforos.

Drymos warowna twierdza na pograniczu Attyki i Beocji.

Dryopowie (Dryopeś) plemię pelazgijskie, które pierwotnie zamieszkiwało, krainę w pobliżu góry Ojte, w dolinie rzeki Sperchejos w Tesalii, stam-

Dryopg

206

Durto

tąd zaś przeszło na Peloponez i osiedliło się w Messenii.

Dryops mit. syn boga rzeki Sperchejos i Da-naidy Polidory, protoplasta plemienia Dryopów.

ducenarius toć. 1. nazwa sędziów ustanowio-nyct) przez Augusta, nazwanych tak dlatego, że majątek ich wynosił 200 000 sesterców. 2. w okre­sie cesarstwa nazwa dowódcy oddziału wojsko­wego liczącego 200 ludzi.

Duilii Duiliusze, ród rzymski pochodzenia plebejskiego. 1. Marcus Duilius, trybun ludowy z r. 471 p.n.e. 2. Caius D^ konsul w r. 260 p.n.e., odniósł zwycięstwo nad flotą kartagińską pod Myląc. Było to pierwsze zwycięstwo, jakie Rzym odniósł na morzu, dlatego D. w r. 259 odbył wyjątkowo uroczysty triumf, ponadto wzniesiono na jego cześć na Forum kolumnę przyozdobioną dziobami okrętów (columna rostrata) z odpo­wiednim napisem (zachowanym, w odpisie póź­niejszym, do naszych czasów). Ze zdobytych . łupów D. zbudował na Forum Olitorium świą­tynię Janusa.

Duketios król jednego z plemion sycylijskich, w r. 459 p.n.e. skolonizował Menajnon, w r. 453 założył nową stolicę swego państewka, Palike. Walczył z Grekami, pragnąc zahamować grecką kolonizację na Sycylii; w r. 451 pobił zjedno­czone wojska Syrakuzańczyków i Agrygentyj-czyków. Z kolei zwyciężony przez nich uszedł do Koryntu, skąd po pewnym czasie powrócił i próbował znów odzyskać władzę. W r. 440 umarł.

dułoś zob. niewolnictwo.

Dumnoryks (Dumnorix) wódz Eduów, naj­ważniejszego plemienia galickiego, staną) na czele obozu antyrzymskiego pragnąc zrzucić jarzmo najeźdźców. W r. 58 p.n.e. Cezar go ujął, lecz na prośbę jego brata Diyitiacusa, od­danego Rzymianom, darował D. życie. Trzymał go jednak przy sobie; w r. 54 udając się do Brytanii kazał mu sobie towarzyszyć, gdyż obawiał się wzniecenia nowych zamieszek w Galii w czasie swej nieobecności. D. usiłował uciec, został jednak schwytany i zabity.

duodecim tabulae zob. Prawo dwunastu tablic.

duoviri (duumviri) łac. dwuosobowe kolegium urzędnicze występujące często w okresie republi­kańskim zarówno przy zwyczajnych urzędach, jak i przy nadzwyczajnych. W Rzymie byli:

I. d. perduellioni iudicandae do osądzania spraw zdrady stanu; 2. d. sacris faciundis do strzeżenia interpretacji ksiąg sybillińskieh; 3. d. nawles,

którzy w czasie wojny mieli pieczę nad flotą i dowodzili na morzu; 4. d. aedi dedicandae, komisja zajmująca się poświęcaniem gruntów publicznych przeznaczonych na budowę świątyń lub poświęcaniem świątyń; 5. d. agris dandis adsignandis, komisja zajmująca się przydziela­niem gruntów; 6. d. viis pwgmdis, czuwający nad czystością dróg poza murami miasta, do pierwszego kamienia milowego. — W miastach italskich byli: 7. d. iure dicundo, wyżsi urzędnicy miejscy; 8. d. aediies, d. aerarii i in.

dupondius łac. moneta rzymska wartości dwóch asów; niekiedy termin ten oznaczał miarę dłu­gości == dwu stopom.

Dura Europos starożytne miasto w Syrii nad Eufratem, zwane Pompeją pustyni syryjskiej. Pierwotnie była to forteca asyryjska Dura, opuszczona i ponownie zajęta przez wojska macedońskie Seleukosa, nazwana Europos od miejsca jego urodzenia w Macedonii. W drugiej poł. II w. p.n.e. tym ważnym punktem handlo­wym na drodze z Syrii do Zatoki Perskiej owład­nęli Partowie. W II w. n.ę. miasto zajęli i rozbu­dowali Rzymianie. W r. 272 n.ę. zostało zdobyte przez Persów i zburzone. Prace wykopaliskowe rozpoczęto w r. 1920; prowadzili je J. Breasted (1920), Fr. Cumont (1922-1923) i M. Ros-towcew (1927 -1937). Zabytki archeologicz­ne D. E.: budowle, rzeźby, freski, przedmioty użytkowe oraz występujące w wielkiej ilości inskrypcje stanowią ważny dokument orientalizacji kultury hellenistycznej i rzymskiej. Znaj­duje to swój wyraz w języku, w kulcie i w sztuce, na którą największy wpływ wywierała produkcja artystyczna sąsiadującej Palmiry.

Duris 1. malarz i garncarz attycki, prawdo­podobnie jońskiego pochodzenia; przedstawiciel techniki czerwonofigurowej stylu surowego na przełomie VI i V w. p.n.e. Znamy około 200 dzieł D; w większości niesygnowanych. Długi okres działalności D. da się podzielić na trzy etapy:

a) w warsztatach Pytona i Kleofradesa; b) w war­sztacie Kalliadesa; c) we własnym warsztacie. Ulubionym kształtem naczyń D. był kyliks (zob.); tematykę czerpał głównie z mitologii i z żyda codziennego. Do najsłynniejszych dzieł tego artysty należy czara z Luwru ze sceną wyobrażającą Eos, która unosi ciało Memnona. 2. D. z Samos, historyk z okresu hellenistycznego, uczeń Arystotelesa i Teofrasta (r. 340 - 270 p.n.e.). Najważniejsze jego dzieła: Historia], składające się przynajmniej z 23 ksiąg, obejmujące dzieje

Dorius

207

dyk

Grecji od bitwy pod Lcuktrami, nie wiemy jednak, na czym się kończyło; Ta perl Agatho-klea (Historia Agatoktesa); Samion horo] (Rocz­niki Samijskic) zarys historii i kultury ojczyzny autora, wyspy Samos. W dziełach historycz­nych D. dba przede wszystkim o wzbudzenie zainteresowania w czytelniku. Stara się więc, aby akcja była żywa i interesująca, wprowadza liczne dygresje i anegdoty, dąży do osiągnięcia dramatyczności i patetycznośd w opowiadaniu. Jest on przedstawicielem perypatetyczncgo kie­runku w historiografii hellenistycznej. Napisał ponadto szereg prac z zakresu literatury, sztuki, teatru itd.

Durius dziś Duero, rzeka w Hiszpanii, wy­pływająca z gór Idubeba w Hispania Tarraco-nensis.

Durocortorum dziś Reims; stolica kraju Remów, później rzymskiej prowincji Go/Aa Belgica, odgrywała ważną rolę jako miejsce skrzyżowania licznych dróg handlowych.

Duronia dziś Duronia; miasto Samnitów w Italii, w pobliżu Wąwozu Kaudyńskiego.

duunmri zob. dwvlri.

Dydona (gr. Didó) mit. zwana również Elissą, córka króla Tyru, Belosa, żona kapłana Hc-raklcsa imieniem Sicheos. D. uchodząc przed Pigmalionem udała się wraz ze skarbami i garstką swych rodaków do Afryki pomocnej, gdzie w po­bliżu kolonii tyryjskiej Utyki założyła w IX w. p.n.e. miasto Kartaginę na ziemi zakupionej od króla numidyjskiego Hiarbasa. Aby uniknąć na­tarczywych starań o swoją rękę ze strony Hiar­basa, miała zginąć śmiercią samobójczą na stosie. Kartagińczycy oddawali jej cześć boską. Wcr-giliusz połączył jej losy z losami swego bohatera Encasza i przypisał jej samobójczą śmierć z roz­paczy po wyjeździe Eneasza.

dyktator (łac. dictator) urzędnik rzymski mia­nowany w nadzwyczajnych okolicznościach, kiedy szczególnie groźne położenie wymagało skupienia władzy w rękach jednego człowieka. Podobno po raz pierwszy miano powołać d. w 501 r. p.n.e. Początkowo nosił on tytuł magister popali (w tym wypadku: dowódca piechoty) i miał do pomocy mianowanego przez siebie dowódcę jazdy, ma­gister eguitum. D. był powoływany przez konsula, na żądanie senatu na 6 "miesięcy. W tym okresie był on naczelnym wodzem i skupiał w swym ręku całą władzę. Władza jego była nieograni­czona zarówno w obrębie miasta, jak i poza nim. Symbolem jej było 24 liktorów, którzy

kroczyli przed d. z rózgami i toporami. Pier­wotnie d. mógł pochodzić jedynie z rodu patry-cjuszowskiego; w r. 356 p.n.e. spotykamy na tym stanowisku pierwszego plebejusza. W 82 r. p.n.e. na podstawie lex Yaleria de imperia Sidła otrzymał dyktaturę na czas nieograniczony, co dotąd nie miało precedensu w historii rzymskiej. Również Cezar w 49 r. p.n.e. otrzymał dyktaturę bez ograniczenia w czasie, dictator In perpetuum. Były to jednak dyktatury o innym charakterze ustanowione przez specjalne akty prawodawcze. Na wniosek Marka Ant-miusza uchwalona zo­stała ustawa znosząca dyktaturę na zawsze. Z tego powodu Oktawian nie przyjął ofiaro­wanej mu przez senat godności d.

Dymas mit. ojciec małżonki Priama, Hekaby.

Dyme 1. albo Dyma/, miasto nadmorskie w Achai na zachód od Olenos. 2. miasto w Tracji położone nad rzeką Hebros.

dymetr (łac. dimeter versus) wiersz, na który składają się dwa metra, a więc d. anapestyczny, daktyliczny itd., złożony z dwu anapestów, dwu daktyli itd.

dynasteja (gr. dynasfejd) jedna z wymienionych przez Arystotelesa form oligarchii, w której władza spoczywa w ręku niewielu uprzywilejo­wanych i przechodzi z ojca na syna.

dynastes (gr. dyndstes) władca, panujący;

nazwą tą określano także władców małych za­leżnych państewek.

Dyrrachium dziś'Durazzo; miasto w Illirii grec­kiej, położone na półwyspie Morza Adriatyckie­go, poprzednio zwane Epidamnos: ważny port handlowy i punkt przeładunkowy, w drodze z Brundyzjum na wschód.

dysk (gr. dfskos. łac. discus) 1. duży metalowy płaski krążek wykonywany w Grecji w VIII w. p.n.e. z żelaza techniką odlewu; w tradycji epic­kiej spotykamy też dysk kamienny. W następnych wiekach d. kuty zazwyczaj w brązie miał w prze­kroju poprzecznym kształt soczewki. Wykopa­liska archeologiczne, np. w Olimpii i w Egipcie, wydobyły na światło dzienne kilka d. wykona­nych w brązie, dekorowanych nieraz rytymi ko­łami koncentrycznymi lub opatrzonych inskryp­cjami. Średnica ich wynosi 17-30 cm,'grubość ponad 10 mm; waga waha się w granicach 1,35-4,76 kg. Rzut d. należał do konkurencji pcntatlonu.* Znana rzymska kopia marmurowa słynnego posągu brązowego dłuta Myrona z V w. p.n.e. przedstawia dyskobola, tj. mło­dzieńca rzucającego d. (zob. tabl. XVI, 4).

Dyspontion__208__dzień'>Dyspontion

208

dzień

Liczne przedstawienia d. znajdują się w greckim czarno- i czerwonofigurowym malarstwie wa­zowym (VI - V w. p.n.e.), w scenach ukazujących wnętrze palestry, tj. miejsca ćwiczeń atletów. Są one dekorowane niejednokrotnie motywami geo­metrycznymi, jak: punkty, koncentryczne koła, krzyżyki, oraz motywami zwierzęcymi, jak: del­fin, sowa itd.; często umieszczane w pokrowcach ściągniętych tasiemkami, zawieszone na ścianach palestry. Wg legendy ulubieniec Apollina, Hiacynt, zginął od rzutu d. z ręki samego boga; po śmier­ci został przemieniony w kwiat o tej nazwie. 2. płaski, okrągły talerz do potraw. 3. płaski zegar słoneczny w kształcie koła. 4. grecki i rzymski instrument muzyczny perkusyjny, w postaci metalowego płaskiego krążka, słu­żący do oznajmiania gotowej kąpieli i początku ćwiczeń gimnastycznych. Dźwięk wydobywano z instrumentu bądź przez uderzanie weń pałecz­ką (rodzaj gongu), bądź przez uderzanie o drugi d. 5. d. z Fajstos, odnaleziona na Krecie w miejsco­wości Fajstos w początkach XX w. okrągła, płyta gliniana, pokryta po obu stronach biegną­cymi spiralnie znakami pisma obrazkowego względnie hieroglificznego z lat 1750 -1600 p.n.e. Rozróżniono tam 45 różnych znaków pisarskich, wyobrażających głowy ludzkie, naczynia, narzę­dzia, okręty. Każdy z nich, oddzielony kreską, wyciśnięty jest odrębnym stemplem. Treść d. dotąd nie została odczytana. Znajduje się on w muzeum w Heraklejonie na Krecie.

Dyspontion miasto w środkowej Elidzie, dosz­czętnie zniszczone w wojnie między Elejczykami a Pisatami. Za herosa-eponima D. uważany był syn Pelopsa, Dyspontios.

dystych (gr. dfstichon) dwuwiersz składający się z dwu niejednakowych wierszy, który w utwo­rze poetyckim może być powtórzony wielokrot­nie. W najczęstszym użyciu w poezji antycznej był d. elegijny, stanowiący połączenie heksametru i pentametru daktylicznego. Bardzo często za­wierał on zamkniętą myśl, tak że koniec d. zbiegał się z końcem zdania. Często zdarzało się również, że nawet każdy wiersz d. stanowił zamkniętą całość syntaktyczną. D. elegijny jest tak w poezji greckiej, jak i łacińskiej miarą elegii i epigramu.

dytyramb (gr. dithyrambos) pieśń kultowa na cześć Dionizosa, o nastroju podniosłym, pełnym entuzjazmu i wzburzenia, opiewająca cierpienia i radości boga. W Attyce, na wyspach jońskich, w Beocji, w Koryncie i w innych miejscach

szczególnej czci Dionizosa śpiewano podczas uroczystości dionizyjskich d; początkowo pry­mitywne i surowe; formę literacką nadał im w VII w. p.n.e. Arion z Metymny, żyjący w Ko­ryncie, on też ustalił sposób wykonania d. Naj­większą sławę uzyskał d. śpiewany przez chóry tzw. kozłów. Z niego miała narodzić się attycka tragedia. Zakres treści znacznie się rozszerzył, wprowadzono do d, inne mity, pozostające w pewnym związku z losami Dionizosa. Dalszy rozwój d. dokonał się w Atenach, gdzie pod­czas wspaniałych uroczystości dionizyjskich wy­stępowali ze swymi d. najwybitniejsi lirycy greccy, jak: Lasos z Hermiony (ok. 500 r. p.n.e.), Symonides z Keos, Pindar i in? Z całej tej boga­tej twórczości zachowały się ledwie strzępy. Pojęcie o d. dały nam dopiero odnalezione w papirusie dytyramby Bakchylidesa (zob.). Za czasów Melanippidesa z Melos (ok. 440 r. p.n.e.) dokonało się przeobrażenie d. Muzyka wzięła w nim górę nad poezją, w treści zapanowała wybujała fantazja, w formie puste, napuszone frazesy i sztuczne obrazy, zaniechano też budo­wy antystroficznej. Najznaczniejsi twórcy tzw. nowego d. to Filoksenos z Kytery, Kinezjasz z Aten, Frynis z Mityleny, Timoteos z Miletu, Poliejdos i Telestes (wszyscy z IV w. p.n.e.). Ich d. były przeznaczone do wykonania przez jednego wirtuoza. Znamy tekst d. Timoteosa z Miletu, zachowany w egipskim papirusie:

opiewa on bitwę pod Salaminą i przeznaczony jest do recytacji solowej przy akompaniamencie kitary, tzw. nómos kitharodos.

Dzeus zob. Zeus.

Dziech Józef (1891 - 1957) profesor Uniwersy­tetu im A. Mickiewicza w Poznaniu. Po opubli­kowaniu rozprawy doktorskiej De Hieronymi laudationum funebrtum colore rhetorico (1919) ogłaszał przyczynki stylistyczno-retoryczne do­tyczące twórczości Velleiusa, Hieronima, Am­brożego. W rozprawie habilitacyjnej przedstawił wpływ diatryby cyniczno-stoickiej na pisma Grzegorza z Nazjanzu. W ostatnim okresie ży­cia szczególnie interesował się Indiami w ujęciu pisarzy starogreckich.

dzień (łac. dies, gr. hemera) d. właściwy, od wschodu do zachodu słońca, Grecy dzielili na 5 części: prof (tes hemeras) rano; plethuses tes agords, przed południem, gdy rynek był za­pełniony; pert mesembrtas, południe; dejle, po­południe; dejle ópsia, wieczór. Od V w. p.n.e., kiedy wprowadzono zegary słoneczne, podzie

dzień

209

dzień

łono d. na 12 godzin U Rzymian podział był następujący: mam, rano; ad mendlem, przed południem; de mendle, po południu; supremo diet tempore, wieczorem. Od wprowadzenia ze­garów słonecznych i wodnych w II w. p.n.e. Rzymianie poczęli dzielić d. na 12 godzin, jak Grecy. Rozróżniali oni dni, w których było wolno załatwiać pewne sprawy sądowe, pub­liczne, oraz dni, w których obowiązywał zakaz podejmowania tych czynności. Były to: 1) dies

fasti (zob. fasti l.); 2) dies comitiales, d., w któ­rych mogły się odbywać zgromadzenia narodo­we; 3) dies ne fasti, d., w których nie mogły się odbywać ani sądy, ani zgromadzenia narodowe;

4) dies intercisi, d., które były ne fasti rano i wie­czór, jednakże w środkowych godzinach można było wykonywać wszelkie czynności; 5) dies atri, d. feralne; 6) dies festi, dies religiosi, d. świąteczne; 7) dies pro festi, d. robocze, pow­szednie.

E

Eak zob. Ajakos.

Ebora dziś Evora; miasto w poludniowo-za-chodniej części Półwyspu Iberyjskiego, na pra­wym brzegu rzeki Anas.

Eburacnm zob. Brigantes.

Eburonowie (Eburones) lud pochodzenia cel­tyckiego, osiadły w Gallia Belgica, między Renem i Mozą; gtówne miasto Aduatuca. Pod wodzą Ambioryksa stawiali zaciekły opór wojskom Cezara.

Eburovices zob. Aulerkowie.

Ebusus dziś Ibiza; największa z grupy wysp Pityussae, przy wschodnim wybrzeżu Hiszpanii, z głównym miastem portowym tej samej nazwy.

Ecetra stolica Wcisków, zniszczona przez Rzymian.

Echekrates 1. E. z Fliuntu, filozof należący do szkoły pitagorejskiej (IV w. p.n.e.), przez pewien czas mieszkał w południowej Italii, lecz z powodu prześladowań pitagorejczyków po­wrócił do rodzinnego miasta. Występuje w dia­logu Platona Fedon, opowiadając o ostatnich chwilach życia i o śmierci Sokratesa. 2. E. z Tesalli, dowódca wojsk Ptolemeusza Filopatora, przyczynił się do zwycięstwa nad królem Syrii Antiochem pod Rafią w Palestynie w r. 217 p.n.e.

Echemos mit. syn Aeropasa z Tegei, małżo­nek Timandy, król Arkadii, wg legendy urato­wał kraj od najazdu Dorów.

Echetlos (od gr. echetle rękojeść radła) wg po­dania, w bitwie pod Maratonem zjawił się w woj­sku greckim człowiek, który zabił wielu wrogów za pomocą radła. Po bitwie zniknął. Ateńczycy zapytali wyrocznię o tajemniczego wojownika i usłyszeli, ze mają czcić herosa E.

Echetos mit. król Epiru, oślepił swą jedyną córkę, Metope za romans z Ajchmodikosem, jej kochanka zaś okrutnie okaleczył.

Echidna mit. potwór w postaci połkobiety

i półwęża, córka Chrysaora, żona Tyfona, zro­dziła szereg potworów, jak: Cerbera, hydrę lernejską. Sfinksa, Chimerę, lwa nemejskiego i in.

Echinades grupa pięciu wysp na Morzu Jońskim, naprzeciw ujścia rzeki Acheloos, należą­cych do Akamanii.

echinus łac. (gr. echmos) dolna część głowicy doryckiej; termin ten bywa niekiedy stosowany dla określenia analogicznej części kapitelu jońskiego.

Echion mit. 1. jeden z pięciu pozostałych przy żydu rycerzy, którzy wyrośli z zębów smoka posianych przez Kadmosa. E. ożenił się z Agaue i został ojcem Penteusa; pomagał Kadmosowi w budowaniu Teb. 2. syn Hermesa i Antianejry, uczestnik polowania na dzika kalidońskiego i wyprawy Argonautów.

Echo mit. nimfa górska, córka Eteru i Gai. Za zatajenie miłostek Zeusa Hera skazała ją na powtarzanie jedynie ostatniego słowa rozma­wiającej z nią osoby, tak że nie mogła się z nikim porozumieć. Wg innego podania, E. pokochawszy bez wzajemności Narcyza pogrążyła się w takiej rozpaczy, że w końcu pozostał z niej jedynie głos.

Eck Walenty Szwajcar z pochodzenia, ur. ok. 1494, humanista i poeta łaciński. Przyjaciel Rudolfa Agricoli Młodszego. Studiował w Lipsku a następnie w Krakowie, gdzie otrzymał w r. 1513 bakalaureat. Od r. 1517 przebywał na Węgrzech, gdzie objął rektorat szkoły w Bardiowie. W dal­szym ciągu jednak utrzymywał kontakty z Kra­kowem. W r 1520/21 wykładał w Krakowie, w Krakowie też drukował szereg swych prac. Autor podręcznika sztuki wierszowania. De ver-sificandi arte opusculum (trzy wyd. 1515, 1521, 1539), oraz szeregu utworów wierszowanych i prozą treści publicystycznej. Współpracował

Ecole Francabe d'Athfenes

211

Edfu

z Agricolą przy publikacji tekstów autorów klasycznych.

Ecole Francaise d'Athtaes Francuska Szkoła Archeologiczna w Atenach, powołana do żyda 11 września r. 1846 dekretem Ludwika Filipa;

prowadząc prace wykopaliskowe na terenie Gre­cji kontynentalnej i wysp, jak również w Azji' Mn. dokonała szeregu niezmiernie cennych od­kryć. W latach 1884-1907 w Ptoion, w sanktu­arium beockim Apollina odkryto 34 posągi tzw. marmurowych kurosów, czyli nagich młodzień­ców, zwanych-dawniej Apollinami archaicznymi. Wykopaliska prowadzone w latach 1800 -1903 w Delfach dały obraz najsłynniejszego w staro­żytnej Grecji okręgu kultowego zgrupowanego wokół wyroczni Apollina. Wydobyto tu na światło dzienne szereg bezcennych zabytków, jak świątynia Apollina, skarbiec Sifnijczyków, skarbiec Ateńczyków, buleuterion, teatr, stadion, hipodrom, palestra; około 700 inskrypcji na tzw. murze poligonalnym świątyni stanowi olbrzymią skarbnicę wiadomości historycznych, bezcennym zaś zabytkiem muzykologicznym są dwa hymny Apollina wykute w r. 138 i 128 p.n.e. na połud­niowej ścianie skarbca Ateńczyków. W r. 1893 odkopano fortyfikacje na wyspie Gla, na daw­nym jeziorze Kopais w Beocji, które stanowią niezmiernie ważny dokument architektury zamkowo-militamej z XIII w. p.n.e. przedhelleńskich Miniów. Niezmiernie cenne były prace wykopa­liskowe prowadzone w latach 1903-1914 na wyspie Delos. Pomijając szereg bardzo ważnych pomników, które tam znaleziono, jak posąg wotywny Nikadry, Nike Archermosa czy piękna kopia Polikletowskiego Diadumenosa z okresu wczesnorzymskiego, należy podkreślić, że wy­kopaliska na Delos dały przede wszystkim obraz miasta hellenistycznego, które rozrosło się wokół drugiego w Grecji — po Delfach — słynnego hieronu Apollina. Można je nazwać hellenistycz­nymi Pompejami; odkopano tu ulice, domy, bu­dynki użyteczności publicznej, sklepy; znaleziono w obfitości freski, mozaiki, marmurowe i brą­zowe portrety mieszkańców, sprzęt domowy i setki inskrypcji. Niezwykle ważne znaczenie posiadają datowane zabytki sztuki, jak reliefy pomnika Emiliusa Paulusa (pół. II w. p.n.e.), które stanowią kryteria poznawcze przy klasy­fikacji innych, niedatowanych dzieł z tej epoki. W r. 1922 "Francuska Szkoła Archeologiczna rozpoczęła prace wykopaliskowe w Mallii na Krecie, które doprowadziły do odkrycia pałacu

królewskiego, znacznie skromniejszego niż paląc w Knossos; wielką wartość naukową posiadało badanie zespołu budownictwa ludowego z cie­kawymi urządzeniami kanalizacyjnymi i orygi­nalnymi założeniami urbanistycznymi, jakimi się odznaczało miasto rozsiadłe wokół rezydencji królewskiej w Mallii. Prowadzono również ba­dania w Tegei (gdzie znaleziono oryginalne dzida Skopasa), na wyspie Tazos, w Mantynei;

na terenie Gortyny na Peloponezie w r. 1941 odkryto podobny do Epidauros okręg Asklepiosa. Na terenie Miryny w Azji Mn. odkryto liczne znaleziska pięknych figurek terakotowych, nie ustępujących słynnym figurkom z Tanagry. Na terenie Filippi w Macedonii wschodniej zna­leziono dwie bazyliki z V w. i z VI w., ważne dla poznania architektury wczesnobizantyńskiej. Uko­ronowaniem działalności archeologicznej Fran­cuskiej Szkoły jest odkopanie, częściowa kon­serwacja i naukowe opracowanie bizantyńskich średniowiecznych Pompejów, jak słusznie można nazwać zespół ruin zamku i miasta w Mistra na zboczach Tajgetu na Peloponezie. Francuska Szkoła Archeologiczna w Atenach prowadzi badania nad wszystkimi okresami dziejowymi Grecji, począwszy od zarania kultury przedhelleńskiej w Mallii (m tysiąclecie p.n.e.) aż do podboju tureckiego w XV w. (Mistra).

Edessa 1. illiryjska nazwa miasta Ajgaj (zob. Ajgaj 3). 2. dziś Orfa lub Urfa; miasto w Mezo­potamii, w prowincji Osroene.

Edfn miasto w Górnym Egipcie na zachodnim brzegu Nilu, staroegipskie Behedet, rzymskie Apollonopolis Magna; stolica nomu, ośrodek produkcji rolnej i graniczne emporium handlo­we, główne w starożytnym Egipcie centrum kultu boga Horusa, którego piękna świątynia, wzniesiona w okresie ptolomejskim, stanowi naj­lepiej zachowany do dziś zabytek egipskiej ar­chitektury sakralnej. Na zachód od świątyni rozciąga się wzgórze ruin, tzw. Kom lub Tell, które było przedmiotem badań trzech kompanii wykopaliskowych (1937 -1939) archeologiczne} misji polsko-francuskiej (Uniwersytet Warszaw­ski i Francuski Instytut Archeologii Wschodu w Kairze), kierowanej przez K. Michałowskiego. Odkryto tam nekropolę złożoną z wielu grobow­ców rodzinnych z mastabą Isi na czele, z okresu:

Starego Państwa, oraz szereg grobów zbioro­wych z czasów Średniego Państwa o niespoty­kanym dotychczas założeniu, tj. w rodzaju kata-kumb i pseudokolumbariów. Na szczycie wzgó-