Mała encyklopedia kultury antycznej

Ergotimos garncarz attycki (pół. VI w. p.n.e.), podpisany wraz z malarzem Klitiasem na słyn­nym kraterze czamofigurowym, tzw. wazie Francois, znajdującej się w muzeum we Floren­cji. Imiona tych artystów razem złączone wystę­pują jeszcze na 2 fragmentach.

Eriantos (albo Eriantes) dowódca oddziałów beockich, lu-mstnilr bitwy pod Ajgospotamoj, w r. 405 p.n.e., po stronie Sparty. W r. 404 jako przedstawiciel Teb domagał się całkowitego zniszczenia zwyciężonych w. wojnie peloponeskiej Aten.

Erichtonios mit. 1. heros attycki, syn Hefaj­stosa i Gai albo Attis; wynalazł pług i czterokonny zaprząg; po śmierci został umieszczony na niebie jako konstelacja. 2. syn Dardanosa i Batei, ojciec Trosa, heros trojański.

Eridanos 1. mit. u Hezjoda bóstwo rzeczne, syn Ókeanosa i Tetydy, u Herodota i innych pisarzy—rzeka na zachodzie Europy, wpada­jąca do morza północnego, związana z podaniem o powstaniu bursztynu, o Helladach i Faetonie;

w późniejszych czasach identyfikowano ją z Pa­dem, u którego ujścia znajdowano bursztyn;

Ajschylos w Helladach umieszcza ją w Iberii i nazywa Rodanos. 2. mit. rzeka w Hadesie, nad którą cierpi męki Taniałoś. 3. rzeczka w Atenach, prawy dopływ rzeki Ilissos.

Erifyle zob. Eryftla.

Erigone mit. córka łkariosa (zob.).

Erinna z Telos poetka grecka (połowa IV w. p.n.e.), zmarła w 19-tym roku życia. Najwięk­szym jej utworem był poemat składający się z 300 heksametrów daktylicznych (a więc epyllion) pt. Elakate (Wrzeciono), pisany w dialekcie doryckim. Przypuszcza się, że tematem tego utworu były żale i narzekania na pracę prządki. Istniał jeszcze zdaje się inny utwór E; również pisany w heksametrach, oraz szereg epigramów. Zachowało się kilka wierszy (w tym niedawno znalezione urywki papirusowe) z Wrzeciona i 4 epigramy: 2 na śmierć przyjaciółki Baukis, na śmierć piewika i konika polnego oraz pochwa­ła portretu młodej Agatarchis, wzór tak częstych później epigramów na dzieła sztuki.

Eris mit. grecka bogini niezgody, siostra Aresa i towarzyszka jego walk. Przez zemstę, że jej nie zaproszono na wesele Peleusa i Tetydy, rzu­ciła między ucztujących złote jabłko z napisem:

Najpiękniejszej. Trzy boginie: Hera, Afrodyta i Atena, pragnęły je otrzymać, a nie mogąc dojść do porozumienia, wezwały na rozjemcę królewicza trojańskiego Parysa-Aleksandra. Afro­dyta obiecała mu za ofiarowanie jabłka miłość najpiękniejszej kobiety—Heleny, co w rezul­tacie spowodowało wojnę trojańską. Według Hezjoda E. była córką Nocy (Nyks), matką Trudu (Ponoś), Głodu (Limos), Bólu (Algos),

Eros

237

erystyka

Morderstwa (Fonos), Walki (Mache). Rzymianie identyfikowali E. z Discordią.

Eros 1. mit. bóg miłości, identyfikowany z rzymskim Amorem i Kupidem. U Homera jeszcze nie występuje, natomiast Hezjod wy­mienia go jako jedno z najstarszych bóstw, wprowadzające ład we wszechświecie. Ku czci E. obchodzono w Tespiach co 5 lat uroczystości zw. Erotidia lub Erotia. Późniejsi poeci przed­stawiają go jako syna Aresa i Afrodyty, naj­młodszego z bogów. W sztuce plastycznej był wyobrażany w postaci pięknego młodego chłopca o złotych skrzydłach, uzbrojonego w łuk i strza­ły. 2. znany aktor komediowy w Rzymie za czasów Cycerona (I w. p.n.e.), uczeń sławnego aktora Roscjusza. 3. wyzwoleniec Cycerona, wspominany w jego Listach. 4. wiemy niewol­nik Marka Antoniusza, który zobowiązał się go zabić na każde jego żądanie; gdy jednak Anto­niusz, pokonany przez Oktawiana, zażądał wy­konania tej obietnicy, E. sam sobie żyde odebrał (w Aleksandrii, l sierpnia r. 30 p.n.e.). 5. se­kretarz cesarza Aureliana (panującego w la­tach 270-275 n.e.), znany także pod imieniem Mnesteusza. Przygotował on zamach na Aurelia­na, pozyskawszy dla swych celów oficerów, którym przedstawił sfałszowaną listę osób, rze­komo skazanych przez cesarza na śmierć. Za­mach został wykonany pod Kajnofrurion w po­bliżu Bizancjum, w r. 275 n.e.

Erotianos gramatyk grecki z czasów'Nerona (druga poł. I w. n.e.), autor glossarium do dzieł Hippokratesa, częściowo zachowanego.

errare humanum est łac. mylić się jest rzeczą ludzką (Listy św. Hieronima, 57, 11).

Erucii ród rzymski pochodzenia plebejskiego. 1. Caius Erucius oskarżyciel Sekstusa Roscjusza z Amerii w r. 80 p.n.e. W procesie tym bronił oskarżonego młody podówczas Cyceron. 2. Sex-tus E. Ciarus, kwestor, trybun ludowy i dwu­krotny konsul (pół. n w. n.e.), nazwany przez Gelliusza uczonym dyletantem. 3. Gaius lulius E. Ciarus, konsul w r. 193 n.e., skazany na śmierć przez cesarza Kommodusa, uniknął wówczas wykonania wyroku, w kilka jednak lat póź­niej, za panowania Sewera, zginął z rozkazu cesarza.

Erycina przydomek Wenus czczonej na górze Eryks na Sycylii.

Eryfila (gr. Ertfyle) mit. córka Talaosa i Lizymachy, małżonka Amfiaraosa (zob.). Prze­kupiona przez Polinejkesa pięknym naszyjni­kiem Harmonii, skłoniła męża do udziału w wy­prawie przeciw Tebom, choć wiedziała, że wszyscy uczestnicy mają zginąć w walce. Amfia­raosa pomścił syn obojga, Alkmeon, zabijając matkę.

Eryks l mit. heros-eponim góry i miasta na Sycylii, syn Afrodyty i Posejdona, król Elima-jów, zginął w walce z Heraklesem.

Eryks 2 (Ery x) góra i miasto na zachodnim cyplu Sycylii, związane z kultem Afrodyty, któ­rej bogata świątynia została zbudowana na szczycie góry. Miasto zostało zniszczone w czasie pierwszej wojny punickiej (r. 264-241 p.n.e.). Obecnie miasto włoskie, przez kilka wieków zwane Monte San Giuliano, dziś znów nosi nazwę Erice.

• erymancki dzik mit. ogromny dzik, który się pojawił w Arkadii, w pobliżu Erymantu i pus­toszył okolice. Schwytanie go było jedną z 12 prac Heraklesa. Herakles wypłoszył dzika z gęstwiny leśnej i pędził go po głębokim śniegu do chwili, gdy zwierzę strącać siły. Wówczas bohater wziął go na plecy i zaniósł Eurysteuszowi (zob. też Herakles).

Erymantos (Erymanthos) góra w Arkadii, w pobliżu granicy z Elidą.

Erynie (gr. l.p. Erinys, l.mn. Erinyes) mit. groźne, karzące boginie zemsty. Stały one przede wszystkim na straży nienaruszalności związków krwi; za zbrodnię popełnioną w rodzinie ścigały przestępcę nie tylko na ziemi, ale i w Hadesie. Wg Hezjoda były one dziećmi Gai, powstałymi z krwi Uranosa. Inni poeci nazywają je córkami Nocy i Gai. Apollodor podaje ich imiona:

Alekto, Tisifone i Megajra. Składano im w ofie­rze czarne owce, miód i kwiaty. Dla przebła­gania nazywano je Eumenidami ((j. łaskawymi). Przez Rzymian zw. Furiami.

Erysichton (gr. Erysichthon) mit. 1. syn Trio-pasa króla Tesalii; popełnił świętokradztwo wchodząc do gaju bogini Demeter i ścinając święte drzewa. Został przez boginię ukarany tak strasznym i nieustającym głodem, że w końcu pożarł własne członki i w taki sposób zginął. 2. syn Kekropsa i Aglauros; porwał on z Delos do Aten wizerunek bogini urodzin, Ejletyi. Za karę umarł bezdzietnie jeszcze za życia swego ojca.

erystyka (gr. eristikós sporny, kłótliwy) sztuka prowadzenia sporów i -obalania argumentów przeciwnika, rozwinięta i doprowadzona do mi­strzostwa przez sofistów (V w. p.n.e.), uprawiana

Eryteja

238

Eteokles

w szkole megarejskiej (zw. stąd erystyczną) i w Nowej Akademii.

Eryteja (Erytheja) mała wysepka w Zatoce Kadyksu, gdzie wg legendy, mieszkał Gerion ze swymi stadami wołów, które ukradł mu Herakles, wypełniając w ten sposób swą dziesiątą pracę.

Erytraj (Erythraj) 1. miasto w Beocji, w po­bliżu Piątej. 2. miasto w Etolii. 3. jedno z 12 miast jońskich w Azji Mn., położone na pół­wyspie E. na wprost wyspy Chios.

Erytrejskie Morze (gr. Erythrajos Pontos, łac. Marę Rubruni) dziś Morze Czerwone; część Oceanu, od południowych wybrzeży Arabii do wyspy Taprobane w Indiach, obejmująca zatoki:

Perską i Arabską.

Eschines zob. Ajschines.

Eschyl, Eschylos zob. Ajschylos.

Eskulap zob. Asklepws.

Eskwilin zob. Esąwlinus mons.

Esquilinus mons (wcześniej Esguiliae) wzgórze Eskwilińskie w Rzymie, położone we wschodniej części miasta, pomiędzy mons Yiminalis i mons Caelius. Miało ono dwa wierzchołki; na każdym z nich w najstarszym okresie historii Rzymu znajdowały się osady latyńskie; wierzchołek po­łudniowy, gdzie dziś wznosi się bazylika Santa Maria Maggiore, mons Cispius, i wierzchołek sąsiedni — mons Oppius (dziś kościół San Martino ai Monti); zachodnią część E. zajmował lucus (gaj) Fagutalis (dziś San Piętro in Vincoli). E. należał do konfederacji 7 wzgórz, został też objęty murami Serwiusza Tulliusza, z bramą porta Esguilina. Na wschodnim zboczu E. mię­dzy dzielnicą Carinae i murami Serwiusza znaj­dował się w okresie republikańskim cmentarz. W tym okresie E. zamieszkany był przez ubogą ludność, a dzielnica miała złą opinię. August włączył w obręb miasta tę część E., która znaj­dowała się poza murami, a cały E. podzielił na 3 części, włączając Oppius do III regionu miasta, Cispius do IV i Fagutal do V regionu. Po zasy­paniu cmentarza i obsadzeniu terenu drzewami powstały tu słynne ogrody Mecenasa i innych zamożnych obywateli Rzymu. W połowie I w. n.e. całe wschodnie zbocze wzgórza pokryły ogrody, które niebawem zamieniono w parki cesarskie, z szeregiem wodotrysków i pięknych willi ozdobionych dziełami sztuki. Stały się one ulubionym miejscem pobytu niektórych cesarzy, m.in. Heliogabala i Galienusa. Cesarze kolejno wznosili tu budowle: August zbudował Portyk

Liwii, Neron — Domus Aurea, Tytus, Trajan, jak również Helena, matka Konstantyna Wielkiego, kolejno wznosili tu termy. Mury Aureliańskie objęły całe wzgórze E., od campus Praetorius do porta Asinaria; znajdowały się tu trzy bramy:

porta Tiburtina, porta Praenestina i porta Labi-cana, przez które przebiegały ulice o tych samych nazwach. Do dziś dnia zachowały się szczątki murów Serwiusza i Aureliańskich, część Domus Aurea, ruiny Term Tytusa i Trajana, arkady akweduktów aqua Ciaudia, aąua lulia, Anio No-vus. Łuk Galienusa oraz grobowiec piekarza Wergiliusza Eurysacesa i jego żony Atistii. Na Piazza Esquilino, przed bazyliką Santa Maria Maggiore, ustawiono starożytny obelisk stojący poprzednio przed Mauzoleum Augusta na Polu Marsowym, oraz kolumnę pochodzącą z bazy­liki Konstantyna na Forum. Na Eskwilinie zna­leziono takie cenne dzieła sztuki, jak marmu­rowy pos4g Augusta jako pontifeksa (dziś w Museo delie Termę), grupę Laokoona (Mu­zeum Watykańskie), Wenus Kallipygos (Muzeum Neapolitańskie), chłopca z gęsią (Muzeum Ka-pitolińskie) oraz posąg tzw. Wenus Eskwilińskiej (Museo delie Termę).

essedum łac. wózek dwukołowy, otwarty z przo­du, zaprzęgany w dwa konie, używany przez ludność plemion celtyckich jako wóz bojowy, gdyż osiągał dużą szybkość przy natarciu i wywo­ływał hałas przerażający wroga. Był też prak­tycznym środkiem komunikacyjnym i w tym charakterze został przejęty od Celtów przez Rzymian.

et tu Brute łac. i ty (też) Brutusie? Słowa te miał wypowiedzieć Cezar 15 marca r. 44 p.n.e., gdy wśród spiskowców godzących na jego życie dostrzegł Brutusa (Marcus lunius Brutus), do którego był bardzo przywiązany i który wg— fałszywych zresztą—pogłosek, miał być synem Cezara. Źródła starożytne podają, że Cezar odezwał się po grecku: kaj sy, teknon (i ty, dziecko?).

Eteokles mit. 1. syn Euippe i boga rzeki Kefisos, król Orchomenos; wprowadził w swoim państwie kult Charyt, skąd przejęły go inne kraje greckie. 2. syn Edypa i Jokasty, brat Polinejkesa. Po śmierci ojca każdy z braci miał kolejno przez rok sprawować rządy w Tebach. Polinejkes jako młodszy pierwszy opuścił miasto; Eteokles objął rządy, a gdy brat wrócił po roku, E. kazał go wygnać z kraju. Wówczas Polinejkes udał się do Argos, gdzie król Adrastos przyjął go

Eteokretes

239

Etruskowie

gościnnie i oddal mu swą córkę za żonę. Polinejkes skłonił teścia do zorganizowania wyprawy przeciw Tebom. W czasie oblężenia miasta zgi­nęli wszyscy wodzowie wyprawy, a także E. Historia obu braci była często tematem utworów poetyckich, zwłaszcza tragedii. Pierwszy opraco­wał ten temat Ajschylos w tragedii Siedmiu przeciw Tebom wystawionej w r. 467 p.n.e.

Eteokretes zob. Kreta.

Eteonos miasto w południowej Beocji, ze świątynią Demetry.

Eter (gr. Ajther, łac. Aether) mit. górne po­wietrze w przeciwstawieniu do niższego, aer, siedziba Zeusa i bogów; okrąg niebieski otacza­jący świat. W mitologii greckiej E. jest synem Nocy (Nyks) i Erebu. Oznacza on pierwotną materię wszechświata.

Etiopia (łac. Aethiopia, gr. Ajthiopfa) w ogól­nym znaczeniu nazwą tą określano w starożyt­ności południowe krańce ziemi, gdzie mieli mieszkać Etiopowie, tzn. ludzie czarni, spaleni od słońca. W ścisłym znaczeniu była to nazwa kraju położonego na południe od Egiptu, między Libią a Morzem Czerwonym. E. była w staro­żytności głównym dostawcą wonnych olejków i kości słoniowej, jak również wielkiej ilości niewolników.

Etna (łac. Aetna, gr. Ajtne) 1. wulkan poło­żony na wschodnim wybrzeżu Sycylii. Wg le­gendy Zeus miał przywalić nim giganta Enkeladosa, którego westchnienia powodowały wy­buchy wulkanu. Tutaj miał swą kuźnię Hefajstos. 2. miasto u podnóża góry E; założone w r. 476 p.n.e. przez Hierona. Późniejsza jego nazwa brzmiała Inessa, dziś nazywa się Sama Maria di Licodia.

Etol (gr. Ajtolos, łac. Aetolus) mit. syn Endy-miona, zbiegły z Elidy, miał się osiedlić w Etolii;

heros-eponim Etolczyków.

Etolia (gr. Ajtolta, łac. Aetolia) część Grecji środkowej granicząca na zachodzie z Akarnanią, na północy z Epirem i Tesalią, na wschodzie z Dorydą i Lokrydą, na południu z zatoką Patras (dziś tereny Artinia i Lepanto). Była to kraina górzysta i nieurodzajna, w historii i w kulturze greckiej nie odegrała większej roli. W II w. p.n.e. została podbita przez Rzymian i weszła w skład prowincji Achai. Najważniejszymi miastami były Pleuron, Chalkis, Ojchalia i Kalidon.

Etolski Związek powstał w ciągu IV w. p.n.e. Oprócz Etolczyków obejmował on obie Lokrydy, Ojtaję, Malis, Dorydę, Fokidę, ziemię Ajnianów,

Dolopów, część Akamanii i Tesalii. Odegrał dużą rolę przy obronie Delf w r. 279 p.n.e., podczas najazdu galickiego. Stanowił też w okre­sie CTw. (obok Związku Achajskiego) główną siłę polityczną w świecie greckim, zdolną przeciw­stawić się Macedonii; sprawował protektorat nad wyrocznią Delficką. Wprowadził prawo związkowe równe dla wszystkich państw i wszyst­kich obywateli Związku. Najwyższa władza na­leżała do zebrania ogólnego wszystkich obywa­teli, które gromadziło się dwa razy do roku, i do Rady związkowej (bule albo synedriori), w której poszczególne miasta i plemiona repre­zentowane były proporcjonalnie do liczby lud­ności. Na czele Związku stał wybierany strateg. Z. E. prowadził politykę antymacedońską w so­juszu z Rzymem; zmiana tej polityki doprowa­dziła Związek do upadku wskutek klęski zadanej mu przez Fulwiusza Nobiliora w r. 189 p.n.e.

Etruria dziś Toscana, Toskania; kraj w Italii środkowej, równina urozmaicona pagórkami, z główną rzeką Arnus, pocięta licznymi mniej­szymi rzeczkami, kanałami i jeziorami, co wpły­wało na jej urodzajność; wydobywano tu miedź i cynę, jak również piękne marmury. W czasach cesarstwa, na skutek zaniedbania prac nad ka­nałami E. stała się niezdrowa i jałowa. Kraj zamieszkiwali Etruskowie (zob.). E. nie tworzyła nigdy jednolitego państwa, lecz każde jej miasto stanowiło odrębny organizm państwowy o ustro­ju arystokratycznym. Mimo że miasta te były złączone w ligę, często prowadziły samodzielną politykę i były ze sobą związane raczej luźno. W skład ligi etruskiej wchodziło 12 miast: Arrefium, Caere, Ciusium, Cortona, Perusia, Rusellae, Targuinii, VeH, a po zburzeniu tych ostatnich Popularna, Yetulonia, Yolaterra, Vulci i Yolsinii. Ich przedstawiciele schodzili się w Tarquinii w świątyni bogini Woluminy, aby dokonać wyboru władz związkowych. Największy roz­kwit E. przypada na w. VII i VI p.n.e. Z czasem jednak E. słabnie z powodu braku silnej orga­nizacji i niesnasek wewnętrznych w poszczegól­nych miastach ligi, aż wreszcie ulega Rzymowi (początek III w. p.n.e.).

Etruskowie (łac. Etrusci, Tusci, gr. Tyrsenoj, Tyrrenoj, sami nazywali siebie Rasena, Rasne, Rasna) pochodzenie E. i ich język dotąd stanowią zagadkę, jednak coraz więcej uczonych skłania się do przyjęcia tradycyjnego poglądu opartego na świadectwie Herodota, że E. przybyli z Lidii, a w każdym razie z Azji Mn. Świadczą o tym

Etymciogicum Magnum

240

Eubulos

m. in. podobieństwa zachodzące w nazwach geo­graficznych w Etrurii i w Azji Mniejszej. Ta­jemniczy napis grobowy na Lemnos, odkryty w r. 1885, wykazuje duże podobieństwo do na­pisów etruskich. Typ grobowców, szczegóły uzbrojenia, praktyki wróżbiarskie łączą kulturę etruską z kulturami Wschodu. Prawdopodobnie E. przybyli znad wybrzeży maloazjatyckich Mo­rza Egejskiego ok. r. 1000 p.n.e., jak o tym świadczy alfabet najstarszego napisu, etruskiego w Marsiliana, wywodzący się z najstarszego al­fabetu greckiego, powstały jeszcze przed zróżni­cowaniem się tego alfabetu na szereg typów. Przybywszy morzem i podbiwszy ludność tubyl­czą, E. opanowali obszar między Morzem Tyr-reńskim a dolnym Tybrem, z miastami Tarkwi-nie. Cerę i Weje, następnie posuwali się na północ i zajęli kraj, który został nazwany Etrurią. W okresie swej największej potęgi dosięgli na północy Alp, na południu Zatoki Neapolitańskiej. W porównaniu z plemionami italskimi E. znajdowali się na znacznie wyższym stopniu rozwoju. Ich osiedla przypominały greckie mia-sta-państwa; ulice przecinały się pod kątem prostym, jezdnie i chodniki były brukowane, odkryto również urządzenia kanalizacyjne. Na czele poszczególnych miast stali najpierw kró­lowie, później wraz z rozpadem ustroju rodowego władza królewska uległa osłabieniu, a rządy przeszły do arystokracji, tzw. lucumones. Insygnia i symbole władzy urzędników, to jest pęki rózg z toporami, krzesło kurulne itd., jak również emblematy patrycjuszowskie, a mianowicie puszeczkę złotą noszoną na szyi i bramowaną purpu­rą togę, przejęli później od Etrusków Rzymianie.

Etymologicum Magnum łac. wielki słownik etymologiczny języka greckiego, oparty na scho-liach starożytnych i leksykonach uczonych bi­zantyńskich; stanowi dzieło nieznanego autora z X/XIw. n.e. Zawiera obok znaczeń poszcze­gólnych 'wyrazów, ich etymologie (czasem kilka wersji), bardzo często fałszywe z punktu widze­nia dzisiejszego językoznawstwa.

Euadne mit. 1. córka Posejdona i Pitany, matka Jamosa, protoplasty olimpijskiego rodu wieszczów (zob. Jamos). 2. córka Ifisa, żona Kapaneusa, uczestnika wyprawy Siedmiu na Teby. Rzuciła- się na płonąc;' stos pogrzebowy ze zwłokami męża, nie chcąc go przeżyć; stała się symbolem wierności małżeńskiej.

Euagon z Samos jeden z najstarszych histo­ryków greckich, tzw. logografów (VI w. p.n.e.).

Euagoras imię kilku królów cypryjskich:

l. E. I. (V/IV w. p.n.e.), król Salaminy na Cy­prze. W r. 411 wyzwoltt Salaminę spod pano­wania Fenicjan. Byt sprzymierzBńcem Ateńczyków, którzy licznie przybywali wtedy na Cypr. W r. 390 doszło do wojny z Persami. E. sprzy­mierzył się przeciwko Persom z królem egipskim i wywołał przeciw nim powstanie w Azji Mn. Po klęsce swej floty zmuszony do układów, zawarł korzystny pokój z Persami. Zginął za­mordowany skrytobójczo w r. 374. 2. E. II (IV w. p.n.e.), wnuk poprzedniego, syn Niko-klesa. Usunięty przez Pnytagorasa prowadził politykę uległości wobec Persów; dzięki popar­ciu Persów był przez trzy lata królem Sydonu, władzy nad Salaminą jednak odzyskać nie zdołał. Zginął na Cyprze, ok r. 346.

Enander (gr. Euandros, łac. Evander) 1. mit. syn Hermesa i nimfy arkadyjskiej lub wieszczki, Karmenty, wg innych wersji syn Echemosa i Ti-mandry z Pallantion w Arkadii. Założył w La-cjum pierwszą osadę, nazwaną Pallantium lub Palatium, w miejscu, gdzie później powstał Rzym. Według legendy przyniósł do Lacjum znajomość pisma i muzyki, wprowadził kult niektórych bogów i herosów greckich, m.in. Heraklesa. Rzymianie czcili go jako swego bohatera i zbudowali mu ołtarz na Awentynie. 2. zob. Avianius.

Eubeja (gr. Eubbfa, łac. Euboed) dziś Negroponte; duża wyspa ciągnąca się wzdłuż wybrzeży Beocji i Attyki, oddzielona od lądu cieśniną Euripos. Przecinające wyspę wysokie góry wa­pienne, częściowo zalesione, zwano na północy Teletrion, w środkowej części Dirfys i Kotylajon, na południu Oche. W zachodniej części rozcią­gały się urodzajne równiny, m.in. Lelantyjska, gdzie wydobywano miedź i żelazo, w pobliżu zaś Karystos — marmur i azbest. Ludność trud­niła się rolnictwem i hodowlą bydła. Głównymi miastami były Eretria i Chalkis. Od r. 446 p.n.e. Eubeja należała do Aten, później dostała się pod władzę Macedonii; Rzym .włączył ją do pro­wincji Macedonii.

Eubulides filozof grecki (IV w. p.n.e.) ze szkoły megarejskiej, uczeń Euklidesa z Megary, autor sławnych antynomii o kłamcy (jeśli kłamca mówi, że kłamie, to zarazem kłamie i mówi prawdę), Elektrze, łysinie i rogach.

Eubulos 1. syn Eufranora (IV w. p.n.e.), jeden z najpłodniejszych autorów średniej komedii attyckiej, napisał 104 komedie (głównie burleski

Enchejros

241

Euforfon

mitologiczne i parodie tragiczne); zachowały się fragmenty i częSć tytułów. 2. mówca i polityk ateński (IV w. p.n.e.), prowadził politykę pacy­fistyczną (jego dziełem był pokój Filokratesa z Filipem Macedońskim); zręczny finansista.

Eochejros rzeźbiarz-brązownik grecki z Ko-ryntu (ok. r. 550 p.n.e.), uczeń mistrzów spar­tańskich Chartasa i Syadrasa, nauczyciel Klear-chosa z Region.

Eudemos 1. rzeźbiarz grecki z Miletu (pół. VI w. p.n.e.).. Imię Jego widnieje na jednym z siedzących posągów Branchidów, ustawionych wzdłuż drogi do Didymąjon w pobliżu Miletu. Obecnie posąg ten znajduje się w British Mu-seum. 2. E. s Rodos (druga poł. IV w. p.n.e.) obok Teofrasta najwybitniejszy uczeń Arystote­lesa, lekarz i matematyk, autor historii arytme­tyki, geometrii oraz historii astronomii, a także komentarzy do Fizyki Arystotelesa zachowanych tylko we fragmentach.

Eudokia (Eudocja) 1. córka sofisty Leontiosa, imieniem Athenais, urodzona w r. 401 n.e., przy­jęła na chrzcie imię E. W r. 421 została żoną Teodozjusza II; zmarła w r. 460 n.e. Była ko­bietą bardzo wykształconą, autorką poematów pisanych heksametrem daktylicznym, o treści zaczerpniętej ze Starego i Nowego Testamentu. 2. E. Makrembolitissa druga żona cesarza Kon-stantyna X Dukasa, potem Romanosa IV Dio-genesa (Xl w.). Pod jej imieniem zachował się słownik historyczno-mitologiczny pt. Unia (łac. Yhlarium, Grządka fiołków), który okazał się falsyfikatem z poł. XVI w.

Eadoksja 1. córka dowódcy Franków, Bauto, żona cesarza wschodniego Arkadiusza, matka Teodozjusza Młodszego, zacięta przeciwniczka patriarchy Konstantynopola, św. Jana Chryzo-stoma. 2. córka Teodozjusza II, żona cesarza Walentyniana ni; po jego śmierci (w r. 455) została zmuszona do poślubiania kolejnego ce­sarza, Maksymusa; wówczas wezwała przeciw Maksymusowi króla Wandalów Genzeryka, któ­ry spustoszył Rzym. E. schroniła się do Afryki, gdzie zmarła w r. 467. ,